InfoHub Logo

Abaı Qunanbaıuly-ǵulama, oıshyl, aqyn, aǵartýshy, ultynyń jańa ádebıetiniń negizin qalaýshy, aýdarmashy, kompozıtor retinde el tarıhynda óshpes iz qaldyrǵany sózsiz. Onyń óleńderi men qara sózderinde ult bolmysy, bitimi, turmysy, tirshiligi, dúnıetanymy, minezi, jany, dini, dili, tili, rýhy kórinis taýyp, keıin "Abaı álemi" degen biregeı qubylys retinde baǵalandy. Uly Abaıdyń týyndylary men qanatty sózderi ulttyq qundylyqtarymyzdy álemdik deńgeıge tanytyp, qazaqı turmysymyz ben asyl qasıetterimizdi jarqyn jolǵa qoıa bildi. Abaı murasy shetsiz de sheksiz álem. Ony oqytý arqyly jas býyndy ımandylyqqa, adamgershilikke baýlımyz. Ulttyq sanany saqtaý men ony zaman talabyna saı beıimdeý qashan da ózekti. Kemel bolashaqqa bet alǵan jańa Qazaqstannyń tyń serpilisterimen bıikterge kóterilýi qajet. Al, bul jolda uly dananyń oı-tujyrymdary bizge jol kórsete alady, rýhanı azyq bolady. Úkili úmitti aqtaıtyn azamattar da dana Abaıdyń murasymen tynystap keledi. Ǵulama Abaı-qazaq topyraǵynan shyqqan álemdik deńgeıdegi kemeńger. Ol kúlli adamzat balasyna aqyl-oıdyń jemisin syılady. Abaıdyń aqyndyq qýatynyń tereń tamyryna úńilgen zertteýshimiz onyń qazaq fólklorynan, Shyǵys pen Batystyń sóz ónerinen, orys ádebıetinen, tarıhı eńbekterden sarqylmas nár alǵanyn aıtady. Abaıdy qalaı dáriptesek te jarasady. Onyń ǵıbratty ǵumyry men shynaıy shyǵarmashylyǵy-qazaq halqyna ǵana emes, jahan jurtyna da úlgi-ónege. Abaıdyń adam men qoǵam, bilim men ǵylym, dil men dástúr, tabıǵat pen qorshaǵan orta, memleket pen bılik, til men qarym-qatynas týraly aıtqan oı-tujyrymdary ǵasyrlar ótse de máni men maǵynasyn joǵaltpaıdy. Óıtkeni, aqynnyń murasy-búkil adamzat balasynyń rýhanı azyǵy. Dana Abaıdyń ulylyǵy men qadirliligin moıyndaǵan álem halqy aqynynyń shyǵarmalaryn ulyqtap, ár týyndysynyń túbine terińinen boılaýda. Beıbit eldiń turǵyndary-aqıyq aqyndy dáripteý jolynda aıanyp qalǵan joq. Osy sózimniń dáleli retinde-Ózbekstan, Qytaı, Germanıa, Tájikstan, Qyrǵyzstan elderinde uly Abaıdyń 175 jyldyǵyna arnap ashylǵan murajaılar men kóshelerdi mysalǵa alsam, artyqtyq etpes. Sonymen qatar Eýropa bóliginde ornalasqan Berlın qalasynda "Abaı oqýlary" baıqaýynyń ótkizilýi, áıgili Túrkıa memleketinde "Abaıtaný" oqýlyǵynyń engizilýi- rýhymyzdy bıiktete tústi. Abaıdyń shyǵarmalary-zamana tynysy. Onyń týyndylarymen sýsyndap ósken jannyń-kemel keleshekke qol jetkizetini aıdyn-anyq. Sebebi, uly Abaı qazaq qoǵamynyń qaıshylyqty jaqtaryn, zamandastarynyń alaýyz berekesizdigin, patshanyń otarshyldyq saıasatyn qozdyryp otyrǵan rýlyq tartystardyń eldiń birligine keltirgen zıanyn qatty synaı otyryp, eńbekshi elge ish tartty, halyqty ozyq mádenıetke súıredi. Ol halyqtardyń ońashalanyp ómir súretin dáýreni ótkenin endigi jerde el bolýdyń kepili-damyǵan kórshi eldermen qarym-qatynas jasaýda ekenin aıtty. Endi sol jolda birigýge, yntymaqtasýǵa shaqyrdy. Ýaqyt talabynyń zamanynan oza shaýyp túsý-Abaı danalyǵynyń belgisi. Ol shyndyqtyń aqyny bolyp týdy, solaı ómir súrdi. Abaı óleńderinen qazaqtyń ulttyq tabıǵatyna tán shyndyq móldirep kóz aldyńa keledi. Uly sýretker esebinde Abaı ony kórkem beıneleýdiń jańa jolyn tapty. Onyń óleńderi óziniń qarapaıymdylyǵymen, tabıǵılyǵymen quıylyp, oıǵa uıalaıdy. Sondyqtan ol qazaq ádebıetindegi tuńǵysh uly sýretker sanalady. Abaıdy álemge pash etken uly jazýshy Muhtar Áýezov óz maqalasynda:"Abaı poezıasy-qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy. Tek qana Abaı óleńderinen qazaq dalasynyń tabıǵaty, qazaq ómiriniń shyndyǵy, sezim-syry, arman-tilegi, ulttyq erekshelik qasıetteri túgel kórinip, seziledi. Uly aqyn Abaıdyń qazaq ádebıetine XIX ǵasyrda jáne XX ǵasyrda etken áseri asa mol. Abaıdyń ózin kórmeı, sózin oqý arqyly, estip uǵyný arqyly, sol Abaıdyń óleńderiniń úlgisinde áleýmettik máselege, adamgershilik jaıǵa, aǵartýshylyq týrasyna arnap kóp-kóp óleńder jazǵan talaı aqyndar bar. Ásirese, bulardyń sany, Abaı shyǵarmalary qazaq saharasyna jaıyla bastaǵan saıyn molaıa túsken",-dep erekshe baǵa berip ketti. Abaıdyń keıbir qareketterge kóńili toımaı, "Tereń oı, tereń ǵylym izdemeıdi, ótirik pen ósekti júndeı sabap" dep únemi synı kózben qaraýynyń sebebi osynda. Aqyn el-jurtyn túrli ónerdi ıgerýge úgittedi. Sonyń bári ýaqyttyń talaby ekenin ol anyq ańǵaryp, ultyna aıryqsha ún qatty. Uly oıshyl ár qanatty sózimen ulttyń óresin ósirýdi kózdedi. Bizder eldi, ultty Abaısha súıýdi úırenýimiz kerek. Sebebi, órkenıet-dana ǵulamanyń bastamasymen ǵana tereńge jaıady. Keshegi mylqaý, kúńgirt dúnıede jalyn bop janyp, jarq etip óshken- Abaıdaı uly tulǵaǵa aıtarymyz-qabyl alamyz asyl sózderińizdi, kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtap, uly eldiń urpaqtaryna tabys etýge sóz beremiz! 175-ke keldi Abaı babamyz, Bizder úshin qurmetti ǵoı danamyz. Oqysaq biz ulaǵatty sózderin, Keńeıedi, óristeıdi sanamyz. Uly toıdy toılap jatyr jer shary, Qazaǵymnyń bolmas deımin armany. Bar ǵalamǵa tanys etken qazaǵyn, Este saqta :Abaıdaı uly danany!!!

---