InfoHub Logo

Áleýmettik-tarıhı tájirıbe árbir jańa urpaq óz halqynyń ótken tájirıbesin qaıta oılap, ulttyq damýdyń maqsattary men mindetterin aıqyndaýymen qatar, onyń perspektıvalaryn tujyrymdap, naqty ýaqytta ultqa tán saıası, ıdeologıalyq, ekonomıkalyq, mádenı baǵdarlardy, qazirgi zamanǵy álemge sáıkes ulttyq sana-sezimdi qalyptastyratynyn kórsetedi. Bul proses ult tarıhynyń asa kúrdeli, syný kezeńderinde qarqyndy júredi. Ulttyq sana-sezim ult pen adam retinde, osy qaýymdastyqtyń múshesi retinde sıpattalatyn mańyzdy faktor bolyp tabylady. Jeke tulǵa ózin ulttyń ajyramas bólshegi retinde sezine otyryp, óz halqynyń tarıhyn, ulttyq qundylyqtardy jazý, ulttyq til, rýhanı mádenıet pen ulttyq mentalıtet, halyqtyń álemdik mádenıet qazynasyna qosqan úlesin baǵalap, onyń damýyna yqpal etedi. Ulttyq sana-sezimniń damýy ındıvıdtiń óz yrymdaryn, dástúrlerin, ıaǵnı etnıkalyq tamyryn bilýimen baılanysqan, sonymen birge osy úderiste adamgershilik jalpyadamzattyq qundylyqtardy taný mańyzdy. Iaǵnı, ulttyq sana-sezimdi damytýdaǵy mańyzdy tarap ondaǵy etnostyq, ulttyq jáne jalpyadamzattyq qundylyqtardyń araqatynasy bolyp tabylady. Jeke tulǵanyń ulttyq sana-sezimine óziniń ulttyq qatystylyǵy týraly sýbektini tanystyrý, óziniń etnıkalyǵyn pozıtıvti qabyldaý, ulttyń tarıhı ótkenine, onyń búgini men bolashaǵyna degen kózqaras, ana tilin meńgerýdegi belsendilik, halyq mádenıetin zerdeleýdegi belsendilik, ulttyq múddeler men qundylyq baǵdarlaryn uǵyný jáne qabyldaý, basqa da etnıkalyq qaýymdastyqtarǵa qarym-qatynasty qalyptastyrý, onyń aýmaqtyq tutastyǵyn saqtaýǵa daıyndyq,nyń baılyǵyn arttyrýǵa umtylý kiredi.

Ulttyq qundylyqtar – olardyń tarıhı ózindik ereksheligi Otan, til, tarıh, óner, ádebıet jáne taǵy basqalar sıaqty kórinis tapqan qandaı da bir etnostyq qaýymdastyq ókilderiniń rýhanı ıdealdarynyń jıyntyǵy.

Ár ulttyń dúnıetanymy, oılaý túri, temperamenti, ulttyq sanasy jáne t. b. belgili bir jolmen úılesedi. Jalpyadamzattyq qundylyqtar ulttyq qundylyqtarǵa da tán ornyqtylyq jáne turaqtylyqpen sıpattalady. Ultqa jáne jeke tulǵaǵa qatysty mentalıtet bastapqyda ádettegi-emosıonaldy túrge ıe boldy dep aıtýǵa bolady, tek ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı damýǵa negizdelgen qundylyqtardyń paıda bolýymen ǵana ol kóp qyrly dúnıetanymdyq sıpatqa ıe bolady. Ulttyq mentalıtet adamnyń rýhanı jáne materıaldyq qundylyqtaryn tarıhı irikteý nátıjesinde qorshaǵan álemge qarym-qatynas júıesinde kórinis tabady.

Jalpy adamzattyq qundylyqtardyń bir bóligi retinde ulttyq qundylyqtar - qulyq pen qundylyqtar túrinde oń tájirıbeni saqtaýshy ulttyń ózin damytý sharasy bolyp, ındıvıd pen etnos ómiriniń derbes faktory bolyp tabylady. Qoǵamdyq qatynastardyń naqty jumys isteýi onyń deńgeıine baılanysty. Ulttyq jáne ámbebap jalpyadamzattyq qundylyqtar ult sýbektisiniń qorshaǵan shyndyqqa degen shyǵarmashylyq qatynasyn kórsetedi. Adam ózin-ózi tanýǵa, ózin-ózi jetildirýge, belgili bir etnos ókili retinde ózin-ózi damytýǵa qabiletti jarqyn daralyq retinde jasaıdy.

Taıtoleý Kamıla Balqash qalasy

---