InfoHub Logo

Ýqorǵasyn (akonıt djýngarskıı) — bıiktigi 1 metrden asatyn, kóp jyldyq, shóp tektes ósimdik. Tamyr sabaǵy bir-birimen tizbektele baılanysqan kóptegen túınekterden turady. Sabaǵyn keıde túk basqan, keıde túksiz jyltyr bolyp keledi jáne túzý ósedi. Tamyr japyraqtary ósimdik gúldeı bastaǵanda qurap qalady. Sabaq japyraqtarynyń saǵaqtary bar. Ósimdiktiń joǵarǵy ushyndaǵy japyraqtary otyrmaly, syna tárizdi 5 bólikten turady. Ár bóliktiń ózi jińishke 2-3 japyraqsha quraıdy. Gúlderi kókshil tústi, iri, ósimdiktiń ush jaǵynda shoǵyrlanǵan. Gúl tostaǵanshasy da gúl táji sıaqty 5 japyraqshadan kuralady. Onyń eń joǵarǵy japyraqshasy basqalarynyń ústin jaýyp tómen qaraı salbyrap turady. Ýqorǵasyn maýsym-shilde aılarynda gúldeıdi, shilde-tamyz aılarynda jemis beredi.

Qazaqstanda birine-biri óte uqsas Jońǵar ýqorǵasyny men Qaraqol ýqorǵasyny ósedi. Ekeýiniń de dárilik qasıetteri birdeı. Qaraqol ýqorǵasynynyń bıiktigi 2 metrge jetedi. Ósimdik taý basyndaǵy shabyndyqtarda, butalardyń arasynda, ormandy jerlerde ósedi. Dári jasaýǵa ósimdiktiń tamyryn paıdalanady. Quramynda akonıtın, akonın, mezakonın, tıpakonıtın, zongorın degen alkaloıdter bar.

Ýqorǵasyn halyqqa óte erteden-aq belgili bolǵan. Ósimdikti sadaq oqtaryn ýlaýǵa, qasqyrdy, jolbarysty óltirýge paıdalanǵan. Ýqorǵasynnyń quramyndaǵy akonıtın alkaloıdy asa ýly. Onyń 0,003-0,004 gramynyń ózi-aq adamdy ýlandyryp óltirip jiberýi múmkin. Ósimdiktiń tamyry da asa ýly.

Ýqorǵasynnyń spırtti tunbasyn dene syrtyna jaǵý arqyly bastyń saqınasyn, tis, revmatızm, podagra aýrýlaryn jáne nevralgıany emdeıdi. Ósimdiktiń tamyryn jınaǵan kezde saq bolǵan jón. Óıtkeni tamyr túıneginiń ýy qoldyń terisi arqyly denege sińýi múmkin. Odan adam ýlansa, denesiniń ár jeri qyshıdy. Aýyzdyń, óńeshtiń, jutqynshaqtyń, qarynnyń qabyrǵalarynan jan ketip qalǵan sıaqty seziledi. Adamnyń aýzynan silekeı aǵady, basy aınalady, tońyp qaltyraıdy. Qóziniń qarashyǵy úlkeıedi. Mundaı jaǵdaılarda tezirek dárigerge kóringen jón.