InfoHub Logo

«Úsh tildi meńgerý – jarqyn bolashaqtyń kepili»
Bilekke sengen zamanda
Eshkimge ese bermedik.
Bilimge sengen zamanda,
Qapy qalyp júrmelik
Abylaı han

Álemde ekinshi ustaz, uly ǵulama Ábý - Nasyr Ál - Farabı ómirinde 76 ulttyń tili bilse, ór rýhty daýylpaz aqyn Mahambet pen qazaqtyń bir týar uly Shoqan da birneshe til bilse kerek. Uly Abaı orys - qazaq tilderimen qatar parsy, arab tilderin meńgergen. Orys tilin orta jastan asyp baryp, kesh meńgergen. Qazaq tili esh ýaqytta ózimen kórshiles halyqtyń tilderinen sorly bolyp, qatardan qalyp ómir súrmegendigi, óz sybaǵasyn eshkimge bermegendigi myńdaǵan jyl tarıhynan aıqyn. Kóp til bilý - zaman talaby. Elbasy óziniń 2007 jylǵy «Jańa álemdegi – jańa Qazaqstan» atty joldaýynda: «Qazaqstan búkil álemde halqy úsh tildi paıdalanatyn mádenıetti el retinde tanylýǵa tıis. Bular: qazaq tili - memlekettik til, orys tili - ultaralyq qatynas tili jáne aǵylshyn tili - jahandyq ekonomıkaǵa oıdaǵydaı kirigý tili». Iá, «úshtildilik» saıasatyn qaıta qaraý qajet degen pikirler jıi qylań berip júrgeni jasyryn emes. Desek te Elbasynyń: «Qazaq tili úsh tildiń bireýi bolyp qalmaıdy. Úsh tildiń birinshisi, negizgisi, bastysy, mańyzdysy bola beredi»- degen edi. Álemdegi damyǵan elý eldiń qataryna qosylý úshin bılik «úsh tuǵyrly til» saıasatyn qolǵa alyp jatqany belgili.

Aqparattyq tehnıkanyń damyǵan zamanynda tildi úırený qıyndyq týdyrmaıdy, qaıta kóp til bilgenniń eshbir zıany joq. Biraq Qazaq balasy áýeli otbasynda Qazaqy rýhpen tynystap, ana tiliniń nárli ýyzyna qanyp, ulttyq rýhanı tárbıeniń qaınar bulaǵynan sýsyndap ósýi kerek. Alǵashqy tárbıeni ana tilinde qabyldap, Qazaqy qasıetpen jetilgen bala keıin qandaı ortada júrip, qansha til úırense de, óz tilin umytpaıtyn, ulttyq qasıetinen kóz jazyp adasyp qalmaıtyn bolady. Álıhan Bókeıhanov syndy alash arystarymyzdan bastap, keshegi Abaı Qunanbaıuly, M. Áýezov, Q. Sátpaev sıaqty talaı tarlandyrymyz qansha jerden reseı topyraqtarynda bilim alsa da, sol ımperıanyń qysymynda júrse de, ana tiliniń ıdeologıasy men mártebesin eń joǵary orynǵa qoıǵan. Óıtkeni olardyń báriniń de tili qazaqsha shyqqan, biri aýyl moldasynan hat tanysa, endi biri ana tilinde muǵalimderden til syndyrǵan. Iaǵnı, tirek myqty.

Til ana tilde saırap turǵandyqtan, eshkim oǵan balta da shaba almaǵan. Qazaq halqy tabıǵatynan eliktegish, qabyldaǵysh halyq. Keńes zamanynda orys tili - zamannyń kilti boldy. Bul - zaman talaby edi. Orys tilin úırenip, orystardyń ózin jańylystyratyn jaǵdaıǵa jettik. Endi aldaǵy asý – aǵylshyn tili. Adam kóp til bilgen saıyn onyń kókirek kózi ashylyp, ómiriniń kókjıegi keńip, órisi ulǵaıa túsetin bolady. Namysyn naızaǵa shanshyp, kúre tamyry Kók bóriden nár alǵan, kók Táńirge tabynǵan Kúlteginniń urpaǵyna búgingi tańda aǵylshyn tilin meńgerý qıyndyq týdyra qoımas. Iá, kóp til bilý ــ árıne, maqtanysh. Áıtse de óz ana tilin aıaq asty etý teksizdiń isi. Ana tilin jaqsy bilip turyp, ózge tilde jetik sóılese ــ bul súıinish, maqtanysh; al ana tilin bilmeı turyp, ózge tilde sóılese ــ bul kúıinish, ókinish.

Tolyq nusqasyn júkteý