InfoHub Logo

Úı – adamnyń basty baspanasy. Adamzat balasy jumyr jer betindegi tirshilik ataýlynyń bıigi – adam bolyp jaralyp, taspen tasty úıkep ot jaqqannan, qaıla ustap qaıratyn jumsaǵannan beri úı jasaýǵa qumar. Bul qumarlyq ystyq pen sýyqtan, túrli syrtqy kúshterden qorǵanýǵa degen bıologıalyq, qala berse, qarapaıym turmystyq qajettilikten kelip shyqty. Este joq eski zamanda baspana úńgirden bastalyp, keıin ura, odan berirekte lashyq, jappa, kıiz úı bolyp jalǵasyp, kelesi satyda irgetasy qalanyp, keregesi kóteriletin qazirgi turaqqa kelip taban tiredi.

Qazaq tilinde «úı» sózi «shańyraq», «otbasy», «tútin», «úı ishi», «otaý»  jáne «baspana», «qonys», «turaq», «jaı», «tam», «pana» degen sózderge sınonım retinde qoldanylady. Alǵashqy sınonımdik qatardaǵy uıytqy sózdiń «otbasy» ekenine qarap qazaq atamyz materıaldyq qundylyqtardyń bárin otbasy qundylyǵynyń aldyna ákep basyn ıdirip, soǵan qyzmet kórsetkizip, qajetine jaratqanyn ańǵaramyz.

Úı árbir adamǵa kerek. Óń men túsi túrli-túrli, nıeti men peıili ár qıly adamzat balasynyń bir bóligi basqa túskenge baspaqshyl dep nemese taǵdyryna nalasyn jaýdyryp týlaqtaı bolsa da turaq-jaıǵa jete almaı zar, bir bóligi baryna qanaǵat etýshiler, qalǵany baspanasy bar bolý degen baqytty baıaǵyda-aq umytyp ketkender. Tipti keıde jyldar boıy jabyq turǵan úıleriniń kiltin qaıda qoıǵanyn áldeqashan esinen shyǵaryp alǵandar «kiltsizderdi» de  kezdestiremiz.

Álemde joldar kóp, al eń tamasha jol óz úıińe aparatyn jol. Jaratqannyń rahymynan úmittenip, «áreketine bereket» tilep tyrbynǵan qumyrsqa tózimdi pende kúnderdiń kúninde jumysynan jadyrap shyǵyp, temir tulparyn tebinip osy eń tamasha jolmen qutty qonysyna qaraı quıǵytyp otyratyny daýsyz.

Birde kóp jyl aýylda úı salǵan qart qurylysshy saqalyn sıpap turyp «Eee, bul úı degenniń aty aıtyp tur ǵoı «Úı!» dep. Áp dep bastalyp ketse boldy, qurylys materıaldarynan bastap, jıhazben jalǵastyryp, sosyn bar tapqan-taıanǵanyńdy qosyp úıge úıe beredi ekensiń. Solaı ýaqyt, ómir óte beredi!» Ras, esti azamattyń ǵumyry irili-usaqty ıgilikterdiń bárin túzge shashpaı, qara shańyraǵynyń qara qazanyna salýmen ótedi eken.

«Úıinde baqytty adam – eń baqytty adam». Al baqyt – berekeli úıde. Kemeńger halqymyz «Bı bolmasań bolma, bı túsetin berekeli úı bol» degen ejelden. At ústinde týyp, qaraǵaı sadaq asynyp, dushpanyn dúmdeı basynyp, dosyna dardaı shashylyp ósken qazaqtyń kóshpeli baspanasy irgetasy ornatylmaǵan, shege qaǵylyp, shemen kirpish qalanbaǵan, kóship-qonýǵa yńǵaıly kıiz úı ǵana bolsa da, úıdiń sán saltanatyn kemeline keltirip ustaǵan. Saltantty úıdegi berekeniń qazyǵy áıel ekenin «Jaqsy áıel – meımanyńnyń, ımanyńnyń, jıǵanyńnyń turaǵy»  dep bekite aıtsa, «Er adam – túzdiń adamy», «mal tabýshy» dep basty jaýapkershilikti er azamatqa artqan.

Sonymen eki aıaqtylar ekilenip eńbek ete júrip úıdiń qazirgi nusqasyna da jetti. Degenmen bir kezde saf altyndaı jarqyraǵan úı ishi qundylyqtary órkenıet órken jaıyp, mádenıetke kesirin tıgizgen saıyn meshelsip qalyp barady. Kóbimiz tyrashtanyp júrip keń úıge jetemiz, biraq panamyz keńeıgen saıyn peıilimiz tarylady.

Úı – bizdiń syrttan jylý izdep tyǵylatyn uıamyz ǵoı. Árbir azamatqa báıterekke salǵan uıadaı eńseli turaqta qýyrdaǵy qaınap, shýyldaǵy oınap, aq jaýlyq ıilip, aq júrek súıinip turatyn otaý kerek.

---