InfoHub Logo

Áleýmettanýshylar árbir 20 jyl saıyn aldyńǵysynan erekshelenetin jańa býyn dúnıege keledi degen oıdy aıtady. Qazirgi tańda X, Y jáne Z urpaqtary týraly jıi aıtylyp júr.   Jas teorıasynyń úsh negizgi komponenti (X, Y jáne Z urpaqtary) jáne bir qosymsha komponent (Baby boomers) bar.  1991 jyly  AQSH  zertteýshileri  Nıl Goýv (Neil Howe)  pen Ýılám Shtraýs (William Strauss)  alǵash ret jas aıyrmashylyqtarynyń erekshelikteri týraly aıtty. Olar adamdardyń  jas aıyrmashylyqtaryna qarap, ártúrli ýaqyttaǵy urpaqtardyń qundylyqtaryna negizdelgen teorıany shyǵardy.  Olardyń pikirinshe, ár kezeń shamamen 20 jylǵa sozylady. Al  Qazaqstanda bul týraly naqty statısıkalyq derek joq bolsa da, X-Y-Z   urpaqtar teorıasy týraly ómirdiń ózi kórsetip jatqandaı.

 Urpaqtar teorıasy memlekettiń ekonomıkalyq  damýymen tyǵyz baılanysty. Sizdiń qaı býynǵa jatatynyńyz tek qana týǵan jylyńyz ǵana qatysty emes, sondaı-aq janama belgilerdiń ıaǵnı sizdiń daǵdyńyzdyń, ómir saltyńyzdyń, kásibı mánerińizdiń, qundylyqtaryńyz ben maqsattaryńyzdyń yqpalyna da baılanysty bolýy múmkin.

H urpaqtary «ıks» - 1963 jyldan 1983 jylǵa deıin týǵan adamdar. Olardyń erekshelikteri – ózine ǵana senim arta alady, balama oılaıdy, álemde bolyp jatqan nárseler týraly habardar bolady, tańdaý jasaýǵa  jáne ózin ózgertýge daıyn adamdar. Olardyń  jumystary qıyn jáne  jetistikke ózi jetýdi maqsat etedi. Olar úzaq jyldar boıy bir salada qyzmet  atqaryp, birte-birte mansap jolynda bıik dárejege jetedi.

Y urpaǵy «ıgrek» - 1983 jyldan 2000 jylǵa deıingi aralyqta  týǵan adamdar. Olardyń maqsatqa jetý  men jetistik týraly túsinigi ózgeshe: kóp jaǵdaıda kásibı ósýin tómengi deńgeıden bastaýdy unatpaıdy. Olar dereý ósýdi maqsat etedi jáne bul olardyń bir kemshiligi. Bul sanattaǵy adamdar birden birneshe sala boıynsha jumys atqaryp, barynsha kóp aqparat bilýge jáne kásibılikke umtylady. Olar úshin tek bir salada qyzmet isteý múmkin emes. Y urpaǵy - qazirgi zamanǵy bıznestiń úmiti. Olar tehnıkalyq jaǵynan eń saýatty jáne jumys ýaqytynan tys ýaqytta da jumys isteýge degen umtylysymen,  bilimge degen yntasymen de erekshelendi. Keıbir sarapshylardyń aıtýynsha, kelesi onjyldyqta Y urpaǵy negizgi jumys kúshine aınalady.

Z  urpaǵy «zet» – 2000 jyldan keıin týǵan,  tehnologıanyń tilin meńgergen búginginiń jastary. Bul adamdardyń eseıgende qandaı tulǵa bolatynyn kásibılik turǵysynan baǵalaýǵa áli erte ıaǵnı bolashaqta qandaı bolatyny áli belgisiz - urpaq jańa qalyptasýda. Biraq qazir olar erekshe dep sanalady. Indıgo balalar. Erekshe daryndy, erekshe fılosofıa men dúnıetanymǵa ıe, qolynda gadjettermen týylǵan balalar. Alaıda olardy naǵyz "sıfrly balalar" dep ataýǵa bolady. Olar bizdiń eldiń ekonomıkalyq qalpyna kelýin qamtamasyz etýi kerek.   Urany: «Meni tyńda, túsin, menimen sóıle, meni baǵala».

Z urpaǵynyń ókilderi kitap oqymaıdy, aýlada  az serýendeıdi, olar alańǵa shyǵyp, fýtbol oınaǵannan kompúterde fýtbol oınaǵandy ​​jón kóredi. Olar úshin kompúter - bul tabıǵı meken. Olar úshin  úlken kólemde kitap oqymaý qalypty jaǵdaı, bul olardyń aqparat kózi emes,  olar  barlyq aqparattardy  smartfonnan alady, Google bárin biledi. Otbasyn qurýǵa, eseıýge asyqpaıtyn Z býyny erterek jumys istep, óz mansabyn qalyptastyrýǵa tyrysyp baǵady. Olardy ózge aqparatqa sendire almaımyz, sen sabaqty nashar oqısyń, keıin «baryp kel, shaýyp kel» degen jumysshy bolasasyń degenge sendire almaısyz. Birneshe jyldan soń, bul býyn ókilderi kóshbasshylyqqa kelip, aǵa býyndy jaımen yǵystyra bastaıdy. Olardyń talaby bir – jaýapkershilik, ádilettilik pen erkindik. Z  býyny — er azamattardyń 63%-y áıel adamdardyń 61%-y kóshbasshy bolýdy qalaıdy. Z urpaǵy naqty jáne vırtýaldy álemniń  aıyrmashylyǵyn kórmeıdi. Dál qazir elimiz osy býyn urpaqtaryna bilim berý de. Sondyqtan endi osy býyn ókilderine qalaı tárbıe, bilim beretinimiz týraly aıtaıyq.

  Psıhologtardyń aıtýynsha,  HHİ ǵasyrdyń balalary shynymen de aldyńǵy býyn qurdastarynan erekshelenedi. Búgingi tańda olardyń eki negizgi belgileri bar. Birinshiden, olar óte aqyldy, tez túsinedi, eresek urpaqqa jat kóptegen nárselerdi qabyldaıdy jáne túsinedi. Ekinshiden, olar óte sezimtal jáne osal. Osyǵan oraı dástúrli bilim berý ádás-tásilderi búgingi balalarǵa saı kelmeýi múmkin. Osyǵan deıin sabaq  jospary boıynsha uıymdastyrý kezeńine 3-5 mınýt ýaqyt berilgen. Al Z urpaǵy oqýshylarynyń sabaqqa degen yntasyn 8 sekýnd ishinde aýdarýymyz kerek. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda sabaqtyń sapasy nasharlaıdy. 

♦ Z býyny - sıfrly balalar.  Muǵalim, oqytýshy áleýmettik jelidegi paraqshasynda oqýshylarǵa  qyzyqty bir nárseni kórýge keńes bere alady. Oqýshynyń bilimin jetildire alatyn aqparattyń sylkasyn jiberip turýy qajet.  Sebebi bul vızýaldy býyn, sondyqtan YouTube olar úshin senimdi jáne qaýipsiz dep sanaıtyn negizgi aqparat kózi bolyp tabylady.  Nemese ǵalamtorda  «tóńkeris» jasańyz. Úı tapsyrmasyn balalarǵa qyzyqty formatta berińiz, mysaly, ony ınstagramda jarıalap,  lúpil basyp, pikir jazýyn talap etińiz.

♦ Z býyny – teorıadan góri tájirıbıege basa nazar aýdaratyn býyn.  Olar úshin oqytýshynyń nelikten naqty bilim beretinin jáne bul ómirde paıdaly bola alatyndyǵyn bilý óte mańyzdy. Eger bıologıa sabaǵynda siz balyqtyń qurylymymen tanystyratyn bolsańyz, qosymsha dúkende jańa balyqty qalaı tańdaý kerektigin nemese balyqtar týraly qyzyqty aqparatty aıtyńyz, bul oqýshy qyzyǵýshylyqpen  qamtamasyz etedi.

♦ Z býyny - bul ózińiz jasaıtyn býyn. Klasıkalyq tárbıeshiniń róli kóp uzamaı ózdiginen joǵalady.  Qosymsha kýrstarǵa, úıirmelerge baryp, qosymsha bilim alǵannan qashyqtyqtan oqyp, bilim alýdy artyq sanaıtyn Z býyny úshin túrli qyzyqty, paıdaly aqparat bere otyryp, oqytatyn saıttar sanyn jetildirý kerek. Mysaly, dombyra úıirmesine baryp dombyrada oınaýdy úırengennen góri  ıýtýb jelisi arqyly naqty aqparatty ala otyryp,  dombyrada oınaýdy úırengendi artyq sanaıdy. Sol kekildi pánge degen qyzyǵýshylyqty arttyratyn ádis-tásil oılap tabýymyz qajet-aq.

♦ Z býyny basqa adamdardyń tájirıbesine senbeıdi. Olarǵa qalaı jáne ne isteý kerektigin aıtyńyz. Sosyn olar kóbine jeke tapsyrmalardy jasaǵandy unatady.

Z  urpaǵynyń balalaryn  tárbıeleýde basty nazarda ustalatyn aqparat:  

1. Gadjetter - qazirgi zamanǵy adamnyń ómiriniń ajyramas bóligi. Sondyqtan Z  urpaǵynyń balalaryn ǵalamtordan aqparat alýyna shekteý qoıyp, tehnıkadan oqshaýlaýǵa tyrysýdyń qajeti joq, kerisinshe  mundaı qurylǵylardy qalaı qoldanýǵa bolatyndyǵyn, odan durys aqparatty qalaı alý kerektigin, alynǵan aqparatty durys túsinip, júıeleýge úıretińiz.

2. Ómirdiń qyzyqty bolatyndyǵyn mysalmen kórsetý úshin balalarmen kóbirek ýaqyt ótkizip, nazar aýdaryńyz. Bul maskúnemdiktiń, nashaqorlyqtyń jáne basqa da táýeldiliktiń aldyn-alýdyń tamasha tásili.

3. Balalarmen qarym-qatynasta syılastyq tanytyńyz, olarǵa óz pikirin bildirýge múmkindik berińiz.

4. Balany janashyrlyqqa jáne basqalardyń sezimin túsinýge úıretińiz.

5. Balanyń qajettiligin birinshi sózinde-aq oryndaýǵa tyryspańyz: bul onyń qajettilikterin durys qalyptasýyna múmkindik bermeıdi.

6. Ózgege táýelsiz bolýdy úıretińiz, eń kishkentaı jetistigi bolsa da kúsh-jiger men sáttilik úshin maqtańyz.

7. Onyń  oıynyna kedergi jasamańyz, eger múmkin bolsa, onymen birge oınańyz.

---