InfoHub Logo

Aqtóbe oblysynyń Shalqar aýdanynda, qazirgi Shalqar sovhozynyń jerin mekendegen Tileý rýynda Musa degen adam bolǵan. Bul jerde Musa HİH ǵasyrdyń aıaq sheninde ómir súrgen. Qazir Shalqar qalasynda Musanyń óz balasy Májıt bar. Sydyq — pensıoner. Májıt — aýdandyq qamsyzdandyrý bóliminiń bastyǵy.

Musa óte qýaqy adam bolǵan. Halyqtyń aıtýyna qaraǵanda, Musa osy qylyǵyn din ıelerin áshkereleýge arnaǵan sıaqty. Mysaly, sol Shalqar aýdanynda osy kezge deıin «árıne, Bátýaly bolyp keledi ǵoı» degen maqal kóp aıtylady. Bul maqaldyń shyǵýyna mynandaı sebep bolǵan.

Tileý rýynda Qaramergen aýyly degen aýyl bolǵan. Bul aýyl kisige toıdyryp tamaq bermeıtin, qonaqty syılamaıtyn sarań aýyl bolsa kerek. Halyqta osy minezge baılanysty mynadaı maqal taraǵan «qarnyń ashsa, Qaramergen aýylyna bar». Musa olardyń osy sarańdyǵyn, dinge sengish uǵymyn halyqqa kúlki etedi.

Birde Musa aýyl ıesiniń joqtyǵyn paıdalanyp, qasyna Ospan degen noǵaıdy alyp, sol aýyldyń úlken úıi Bekmaǵanbettiń úıine barady. Ózi sol eldiń belgili ıshany Bátýaly bolyp kıinedi. Úıge kelgennen keıin qasyndaǵy kisini bylaı tanystyrady:

— Myna kisi — Shapata degen qaladan kelgen úlken molda. Namaz sabaǵyn bilmeıtin jas áıelderdi jınap júr. Tezdetip tamaǵyńdy as, jaqsylap syıla. Áıtpese, alyp ketedi, men tamaq piskenshe birsypyrasyn úıreteıin. Tamaqtan keıin sony jatqa aıtyp berseń, tastap ketedi, — deıdi.

Sóıtip, barlyq ata, qaıny-qaınaǵalarynyń atyn jattatady sol úıdiń áıeline. Áıel ata, qaınaǵalarynyń atyn ataǵysy kelmese, alyp ketetinin aıtyp qorqytady.

Sóıtip, sarań úıdiń bar tamaǵyn iship, áıeline atalarynyń attaryn atattyryp Musa jónine ketedi. Úı ıesi kelgesin áıeli kórgen-bilgenin aıtady. Buny tek Musa isteıtinin bilgen úı ıesi:

— Áı, bul Musa zalym bolmasa ıgi edi, — deıdi.

Áıeli:

— Joq, oıbaı, Bátekeń ıshan ǵoı, — deıdi.

Sonda úı ıesi:

— Árıne, ol zalym Bátýaly bolyp keledi ǵoı, — degen eken. «Árıne, Bátýaly bolyp keledi ǵoı» degen maqal osylaı shyǵypty.

Birde sol jerdegi ataqty meshit ıesi Bahraddındi masqara etedi. Bahraddınniń uzatqan qyzy bolsa kerek. Sol qyzy tórkindep keledi degen habardy esitip, qyzy bolyp kıinip, túıege eki qap kıgizip, zat etip artyp, bir taı ógizdi aıdap, namazdyger oqyp jatqan kezde Bahraddınniń aýylyna keledi. Aldynan shyǵyp kórisken jeńgeleriniń «qyzy» kórisip júrip etekterin túrip masqara etedi. Ony áıelder «saǵynyp qalǵansyń-aý» dep áýeli elemeıdi. Úıge kirip jaılasqan kezde, mal soıylyp jatqan bir bala Musa ekenin tanyp qalady. Sóıtip, Musa moldanyń malyn soıdyryp, kelinderiniń etegin túrip, abyroılaryn tógip, qashyp ketedi.

Birde Tórtqara rýynyń bir batyrynyń atyn aıtyp maqtanǵan jigitin de qorqytypty degen áńgime bar.

Birde úıdiń qasyna qonǵan baıǵyzdy atyp tastaıdy, buny kórgender:

— Baıǵyz qarǵaıdy ǵoı, nege attyń? — dese,

— Men qarǵaýǵa úlgermeıtin etip attym, tez jany shyǵyp ketti, — depti.

Buǵan qaraǵanda, sóz tapqysh ta adam bolypty. Musanyń atyna baılanysty osyndaı usaq áńgimeler kóp, ony Shalqar aýdanynyń kóp jeri áńgime, mysal, maqal retinde paıdalanady.

---