InfoHub Logo

Bir ǵasyrda bir týar halyq janashyry, Qazaqstannyń halyq artısi, sahna sańlaǵy Shahan Mýsın týraly  oı qozǵaǵym kelip otyr. Damyǵan zaman quralyn quryǵyma salyp otyryp, 16 shýmaq óleńdi kózim shalyp qaldy. Bul  týyndy azap tartqan halyqtyń aıanyshty halin kórgendegi jas júrektiń eńkildep shyqqan kúńirengen zarly kúıi ispettes azaly, sherli edi. Oqyǵan adamnyń kóz aldyna  halyqtyń tartqan zardabyn  kórinis tizbegi retinde ótkizip,qulaǵyna boz dalany bozdatqan bozdaqtardyń ashshy únin estirtip, kóz ushyna ystyq tamshyny súıreı keledi. Bir qyzyǵy bar zamannyń tarshylyǵyn  jan júregimen sezinip, ishteı qulazyp, tebirene óleń shýmaqtaryn naızaǵaıdaı tópep, nósershe tógip, dúr qamshydaı osyp ótken jalyndy aqyn nebári 23 jasar, ómirge ǵashyq bozbala edi.

1931 jyly oqýyn endi aıaqtaǵan Shahan, Semıar qalasynda aýdandyq atqarý komıtetinde qyzmetin bastasa kerek. 1932 jyly issaparmen balalyq shaǵynyń balǵyn kúnderi ótken týǵan jeri Aqbota bolysyna jol tartady. Balalyq jadynda jaǵymdy estelikterimen qalǵan ata-qonystyń qazirgi kórinisi júrekti shymshylap, kóńilge kirbiń túsirdi. Shahan Mýsındi qara joldyń boıynda asyq atyp máz bolar qaradomalaq balalar emes, qarǵa-quzǵynǵa jem bolyp, ár jerde jatqan qý súıekter qarsy aldy. Árbir shańyraq basyndaǵy qara bultty, tuqym tuıaǵymen qurdymǵa ketýdiń az-aq aldynda turǵan qara jamylǵan tútini qashqan  úıdi kórip eńkildep jylap,  «Bul ne sumdyq? El aman, jurt tynysh, soǵys joq, oba sıaqty aýrý joq, al halqymyz ashtan ólip jatyr. Ne isteý kerek. Obkom qaıda? Narkom qaıda? Kraıkom qaıda? Aryz jazsaq pa eken, álde jaı hat jazsaq pa eken?» degen eldiń muń-zaryn estip narkomnyń kim ekenin bilmese de, qyzyl kerýendi uzatyp shyǵaryp salyp turǵan ashtyqtyń kózine shydamy jetpeı «Narkomǵa hat» atty óleń shyǵarady. Óleńde adýyndy oılar, aqıqat cózder esh búkpesiz ashyq aıtylady. Avtor, «astyq pen etiń tolyp turǵanda, qazaq nege qyrylyp qaldy?- dep, kókeıindegi suraqty jasyrmaı qoıǵan. Mine, dál osy óleń úshin Keńes úkimetine qarsy shyqqan, «qazaqtar ashtan qyryldy»- dep ókimetimizdi, kompartıany aıyptap, jamandap jala jaýyp, óleń jazypty degen syltaýmen 1936 jyly qystyń sýyq yzǵarly  kúninde túrmege otyrǵyzylady. Ómiriniń 8 jylyn Sibir ormanynda, 10 jylyn «Kolymada» aıdaýda ótkizedi. Jaýynyń basyna da tilemes kúnderdi basynan ótkerip, altyn qazyp, aǵash qulatqan qara jumysty óziniń jazylǵan bir kisilik tarıhy ıakı qara bastyń qamy úshin emes, halyqtyń beıqam ómiri úshin jasady. 18 jyl  qıyndyqpen kúresý árkimniń qolynan keler is emes. «16 shýmaq óleń úshin 18 jyl túrmede otyryppyn aý...» dep eske alatyn Shahan Mýsınniń boıyndaǵy sabyrlylyq, tózimdilik onyń taýynyń shaǵylmaýyna, búgilmeı, muqalmaýyna járdem berdi. Jalyndaǵan jastyq shaǵynyń 18 jyly turmaq, 18 kúnin, ıa, mınýtyn halyq úshin qıyp berýimiz ekitalaı emespe?! Jastarǵa dál osyndaı qaısar minez, taýsylmas tózim, shyńdalǵan shydam jetispeıtini ókinishti-aq...

«Sen maǵan dosyńdy kórset, men seniń kim ekenińdi aıtaıyn» degen sóz bar emespe. Árıne, jaqsy adamnyń  janyna ıgi jaqsylar jolyǵar. Óziniń aıtýy boıynsha ómirindegi eki erliktiń biri- konslagerde baqılyq bolǵan joldasyn túnde urlap aparyp jerlegeni eken. Mine, dosqa degen adaldyq, adamdyq boıdan tabylar asyl qasıet. Keńes odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshulynyń ózi Shahańa yqylasy aýyp, adamgershiligin joǵary baǵalaǵan. «Men onyń aldynda basymdy ıemin»-degen sóziniń ózinen erekshe syılastyqty seziný qıyn emes. Qazaqstannyń halyq artısi Asanáli Áshimov: «Shahań – aqynjandy, ótkir oıly, tilge sheber, ázili jarasqan, er kóńildi, ósek-aıanmen isi joq, seri adam» dep baǵa berse, belgili teatr synshysy Áshirbek Syǵaı: «Shahan Mýsın – ómirde de, ónerde de asa sypaıy, bıazy, mádenıetti, ádepti, zıaly kisi» dep asyl azamattyń bolmysyn sıpattap ketken. Sahnanyń serisi Shahan Mýsınniń  ómirdegi isterin, jasaǵan jaqsylyqtaryn serikteri aýyz toltyra eske alady. Aıtylǵan pikirlerdiń kóbisi Shahannyń sahnadaǵy rolin sondaı berilip, tula boıymen oınaıtyn, syrtqy bolmysy men ishki jan-dúnıesi kirshiksiz taza romantık akter ekendigi. Ia ras, Shahan Mýsın teatr akteri. Eń alǵash akterlyq mansabyn 1934 jyly ózi irgetasyn qalaǵan  Semeı oblysy qazaq drama teatrynda bastaǵan. Eń alǵash İ. Jansúgirovtyń «Kek» pesasyndaǵy Bıdahmet rolin somdaǵan.  Akterlik sheberlik salasyna da ózindik bir lebin ala kelgen  jańasha ártis bola bildi.

Batyr qıyndyqta halyq úshin synalyp, halyq sózin sóıleı bilse ǵana batyr. Tek bilekpen emes, júrekpen, aqylmen de erlik kórsete alady. Shahan Mýsınniń isinen naǵyz batyrlyqqa tán batyldyq, azamattyqqa tán adamgershilikti kóre aldym. Ómirdiń san qıly soqpaqtarynan ótip, buralań jolmen júrse daǵy saǵy esh synbaı, eńsesin tik kótere bilgen aqynnyń qaısarlyǵy meni qaıran qaldyrdy. «El kúıingende kúıingen batyr. El súıingende súıingen batyr. Eregiste myńǵa tatyr» degen dana halqymyz. Eliniń  qaıǵysyn qatar bólisken, qıyn-qystaý kezeńde tastap ketpeı, óz basyn baılap bergen Shahan Mýsın arýaǵyna bar qazaq  bas ıedi!

Namysty betke ustap, batyldyq tanytyp Goloshekınge tikeleı baǵyttaǵan bozbala Shahannyń óleńimen sizde tanys bolyńyz.

HAPKOMFA HAT

Súıenish qyp synǵan quryq-taıaǵyn,

«Qaıran ómir, qaıda seniń baıaǵyń!»

Dep eńirep, tepse temir úzetin

Er-azamat áreń basyp aıaǵyn…

 

Minerge at, isherge as joq sendelip,

Oı-armanyn áldekimder óńgerip.

Kúlge aýnatyp, kúresinge tastasa,

Sen otyrsyń qaı jerińdi meńgerip?!

 

Qarań qalyp syı-saltanat, sán-saýyq,

Qabaǵynan qar emes-aý, qan jaýyp.

Atameken, altyn besik elinen

Áldeqaıda jeti túnde jer aýyp.

 

Aınalasy ulyǵan ash qasqyrdaı,

Ash ózegi kúıe jegen basqurdaı.

Sonda-daǵy jalbarynbaı, jasymaı,

Jasandy bir qudaılarǵa bas urmaı.

 

Ózi shegip ashshy azabyn ashtyqtyń,

Kózin súzip qala berdi bastyqtyń.

Goloshekın atyndaǵy jalaýly

Uzyn «qyzyl kerýenine» astyqtyń.

 

Jurtta qalyp júre almaǵan kempir-shal

Kúńirenip kókirek qan, kóńil dal.

Qusha berip nemeresin, qosh desip

Kóz jumysty, bosap býyn, quryp ál.

 

Sábılerin qurym kıizge orasyp,

Áke-sheshe taǵy birer dóń asyp.

Súlder quryp, Sibirge de jete almaı,

Sulaı ketti aıdalada jylasyp.

 

Kúni keshe kún kúlimdep, kól kúlgen,

Keń dalada kómilmegen, kómilgen.

Oıda-qyrda ólgen qazaq jemtigi,

O zamana, bul azany kim bilgen?!

 

Talaq bolyp baılyq, dáýlet, baq-murat,

Endi zar bop syńar tilim nan surap…

Áne jatyr Shyńǵystaýda Shákárim

Qanypezer atqan oqtan qansyrap…

 

Saqalynan ystyq jasy taramdap,

Ólerde de «elim, dalam, balam» dep.

Kúńirendi Qaqpajartas – qart kýá,

Eńlik taǵy ıen kórinde myń aýnap.

 

Kórshi osyny, aǵataıym – bastyǵym,

El-jurtyńa bolmasa eger qastyǵyń.

Ashtan qyrmaı asyrashy, jatyr ǵoı

Qoımalarda etiń, maıyń, astyǵyń.

 

Kórshi osyny, aǵataıym – narkomym,

Óziń qazdyń kórin tiri ákeńniń.

Balasyń dep maǵan eger senbeseń,

Aıtsynshy anaý Goloshekın kraıkomyń.

 

Estip júrsiń, kórip júrsiń, bilesiń,

Kórseń-daǵy kórmegen bop kúlesiń.

Kúıbeńdeısiń, jorǵalaısyń jaǵymsyp,

Deısiń be álde túpsiz túnek túnesin.

 

Qaıran elim, qarapaıym qazaǵym,

Tarttyń mine aýrý, ashtyq azabyn.

Nalyma, kút, kezeń bergen taǵdyryń

Syılar eken taǵy qandaı mazaǵyn.

Eńlik Jumash

---