InfoHub Logo

(4 aktyly, lırıkaly lıberetto)

PROLOG

Tún ortasy. Aýyl Maraldy kóliniń jaǵasynda. Ońasha otaýda Horlan men Ǵusnı uıyqtap jatyr. Qoı kúzetken Seıten qoıshy qońyrlatyp án salyp kele jatyr.

Seıten

Daýysym áýenindeı aqqý qazdyń,
Kúı tókken kókiregimnen ónerpazbyn,
Ómirden syı ornyna soqqy jedim,
Iapyr-aý, sum taǵdyrǵa men ne jazdym.

(Sahnadan ótip bara jatyp):

Án salsam aqtarylar ishtegi arman,
Aýzymnan shyǵar jalyn lapyldaǵan,
Zar zaman zyndanyndaı tunshyqtyryp
Taryltty-aý tynysymdy myna jalǵan.

Ánniń terbetýimen maýjyrap oıanǵan Horlan eleńdep qulaq salyp, túregelip tyńdaıdy. Birazdan soń. Ǵusnıdi oıatyp:

Ǵusnı, Ǵusnı, túregel,
Turshy, oıanshy, Ǵusnıjan.
Bar, Seıtendi ertip kel,
Qandaı sulý mynaý án!

Ǵusnı

Nemene, tún ishinde
Uıqy bermeı mazalap,
Buzyp ketti-aý túsimdi,
Myna albasty qap-qap-qap!

(Búrkene túsip, teris qarap jatyp alady.)

Xorlan (syrtqa shyǵyp).

Seıten, Seıten!

Seıten

Aý! (Keledi).
Uıqyń qaıda, qaraǵym,
Bozǵyl tartqan tań mynaý.

Xorlan

Siz be jańa án salǵan?

Seıten

Ia, men ǵoı, Horlanjan.

Xorlan

Úırendińiz siz qaıdan?

Seıten

Estip edim Estaıdan.

Xorlan

Estaı degen qaı ánshi,
Bilmedim men qalaısha?

Seıten

Ol bir uzaq hıkaıa,
Aıtarmyn bir ońasha.

Xorlan

Aıtyńyzshy taǵy da,
Óte sulý án eken...

Seıten

Oıboı, sordy qaınatar
Estip qalsa Sultekeń!

Xorlan

(Seıtendi erkine qoımaı úıge alyp kelip).

Aǵam uryspas. Aıtyńyz, má dombyra

Seıten

Qaldyrmaıyn kóńilińdi, bolmas sirá. Byltyrǵy jyldyń kókteminde, sonaý qońyr adyr boıynda qoı jýsatyp júr edim. Sary qaıqańnan saý etip bir top atty shyǵa keldi de, maǵan burylyp kelip, jón surasty. Basshysy bir seri jigit eken. Qolynda qarshyǵasy, moınynda asqan dombyrasy bar. Biraq, ózi seri sıaqty emes, ete kishipeıildi, ıbadatty adam eken. Atynan túsip, menimen syrlasa bastady. Men, baıaǵy suńqar Sultannyń qoıshysy ekenimdi aıttym. Ol maǵan neshe túrli saryndy bir sózder aıtty. Mánisine onsha túsine almadym. Bir sózinde:

Qońyr adyr boıynda qoı baǵasyń,
Qoı sońynda álde ne oılanasyń?
Betegedeı qýaryp saqal-shashyn
Qoı sońynda óter me qyrshyn jasyń.

— dedi... Attanarynda maǵan bir kishkene oramal berdi. «Qoı baǵyp júrgende jylaı qalsań, osy oramalmen kóz jasyńdy súrtersiń. Meni de eske alarsyń» dedi. Men, «qaraǵym, dombyrań bar eken, bir án aıtyp, sergitip ketshi» dedim. Sondaǵy onyń aıtqany mynaý edi:

Rýym Qanjyǵaly, atym Estaı,
Men júrmin Sararqada saırap qustaı,
Jel minip, saǵym qýǵan jumbaq janmyn,
Qıaldyń qarshyǵasyn qolyma ustaı.

(Bul ýaqytta Horlan yńyldap qosylyp, ándi úırenýge zeıin salady)

Dalada qoı úrkedi, ıtter úrip, sıyr meńirep, azan-qazan bolady.

Seıten. Kúzeteıin malymdy. Shaı-shaı-shaı.

Xorlan. Buzyp ketti-aý ánimdi, paı-paı-paı.

Dombyrany alyp shertip, ándi esine túsirip yńyldap qosylady. Birte-birte kúsheıe beredi. Ándi úırengenine balasha qýanyp:

Qandaı shirkin áserli,
Tamyljyǵan án eken,
Jıyp alyp qyzdardy,
Úıreteıin tańerteń.

Shymyldyq

İ AKT

I kartına

Suńqardyń úıi. Tórde alpystan asqan aq býryl shal taspyq tartyp otyr. Sultan, Suńqardyń áıeli Aıǵanym, Sultannyń áıeli Bıbıǵaısha bar.

Sultan

Adam emes, berer me saıtanǵa mal.
O, antatqan Horlannan sadaǵa qal.

Suńqar

Quda bol dep qypshaqqa jalynbaımyn...

Aıǵanym

Paı-paı-paı-paı, orynsyz bul ne janjal?

Bıbıǵaısha

Ne qylasyn, keıitip aqsaqaldy,
Ony almasa, berermiz Ǵusnıjandy.

Aıǵanym

Ne degeniń, kelin-aý, bizdiń Horlan,
Kem bolyp pa sonshama Ǵusnıyńnan.

Suńqar

Ul ornyna ulym bolǵan,
Qyz ornyna qyzym bolǵan,
Baqytym da, baılyǵym da
Emes pe edi jalǵyz Horlan,
Erkelettim, erkin ósti
Aqqýdaı bop kólde qonǵan.
Ózin aıtshy osy mańda,
Qyz óte me Horlanjannan.

Sultan

Uzyn sózdiń qysqasyn aıtaıyn men:
Jas bala emes, ne kerek erkelegen,
Boı túzesin, qyz bolsyn kádimgideı,
Qaıda ketken ózinde uıat degen...
Kúni erteń qudalar kelgen kezde
Bul qalpynda kórsetem ne betimmen,
Masqaralap júrmesin bárimizdi,
Aıtym, qoıdym, qutyldym mindetimnen.

(Shyǵyp ketedi)

Suńqar da shyǵyp ketedi.

Bir top kempir keledi. Kempirler Aıǵanym men Bıbıǵaıshaǵa hormen:

Qutty bolsyn, kelinder, qutty bolsyn,
Baqyt ornap basyńa yrys qonsyn,
Oshaǵyńnyń úsh buty kúmis bolyp,
Ábdra men kebejeńe altyn tolsyn,
Bıbıǵaısha, Aıǵanym,
Malǵa tolsyn aımaǵyń,
Shaıqalmasyn yrysyń,
Buzylmasyn qaımaǵyń.

Aıǵanym, Bıbıǵaısha

Aıtsyn, aıtsyn ýaıymyn, aıtsyn, aıtsyn,
Sizderge de qudaıdan alǵys, qaıtsyn.

Bári qosylyp

Kishkentaıdan qolda ósken Horlyǵaıyn,
Qudaı qosqan, qut qonǵan tapty qaınyń,
Oıyn-toıyn qyzyq qyp uzatarmyz,
Jarylqasyn jolynan bir qudaıym.
Medet bergeı ýa alla,
Baqyt bergeı Horlanǵa
Shapaǵaty tıgeı-di.
Bizdeı múskin jandarǵa.

(Bári bata qylady).

II kartına

Maraldy kóliniń jaǵasyndaǵy qalyn. ormannyń ishi. Horlyǵaıyn bastaǵan bir top qyz jemis terip júr. Horlyǵaıyn jalańaıaq, baltyryn sybanyp alyp, sýǵa qarmaq salyp, úńilip qarap tur. Janynda etigi men dombyrasy. Dombyrasyn ala salyp «Jaı qońyr» ánin aıtyp otyrady:

Kóli bar Maraldynyń, dóp-dóńgelek,
Kózindeı sulý qyzdyń, tur móldirep,
Aspanmen aralasqan aıdynyna
Qonady qıqý salyp qaz ben úırek.

Qyzdar hory

(Jemis terip júrip aıtady)

Bizder jemis teremiz nýly ormanda,
Qyzyl jıdek jınaımyz oramalǵa,
Maraldynyń sylanǵan erke aqqýy
Jemis terip beremiz qyz Horlanǵa.
Búldirgen, búldirgen,
Qyp-qyzyl shıedeı,
Qap-qara qaraqat,
Tizilgen túımedeı.
Qyzyl gúl, qyzyl gúl,
Jaınashy, jaınashy,
Butaqta jaz bulbul,
Saırashy, saırashy,
Jaıqal gúlim,
Jazǵy nurym,
Jibek jelmen jelpıik shan, jýytpaı,
Qulpyr orman,
Bizdiń Horlan
Kelip tursyn buralyp tal shybyqtaı.
Sahnaǵa Sultan men Bıbıǵaısha shyǵady.

Sultan (Horlandy kórip)

Saıtannyń turysyn.

Bıbı

Qoıshy, qurysyn...

Sultan

Qoıatyny joq,
Ne byljyrap tursyń,

Bıbı

Paı-paı-paı,
Sabyr etshi azǵantaı,
İshten shyqqan bala ǵoı,
Aıtsaq aqyl,
Demes pe maqul.

Sultan

Aıtyp pa edińder ózine istiń jaıyn?

Bıbı

Joq. Búgin bir adamǵa aıtqyzaıyn.

Sultan

Sátti kún sársembige quda kelmek,
Tezdetińder, toı jabdyq bolsyn daıyn,
Osynda uıat kelip, júrdi bar ǵoı...

Bıbı

Júre bershi jónińe, qylma ýaıym.

(Sultan ketedi).

Bıbı

Horlanjan, ay, Horlyǵaıyn,
Beri kelshi aınalaıyn.

Horlan júgirip kelip Bıbıdi erkeleı qushaqtaıdy, Qyzdar da jınala bastaıdy.

Bıbı

Kim bolǵanyń, qalqam-aý, qarmaq salyp

Horlan

Apa-aý, kólde bar eken altyn balyq,
Atam menen aǵama kórseteıik,
Júr, apataı, baraıyq ustap alyp...

Bıbı

Qoıshy, qalqam, úıge júr,
Qaıtesiń sol balyqty.

Horlan

Apa-aý! Júziń solǵyn ǵoı,
Nege kóńlin jabyqty?
Káne, qyzdar, bastaıyq,
Apam úshin bir oıyn,
Bir sergitip tastaıyq,
Basynbasyn ýaıym.

Qyzdar qol ustasyp, Bıbıǵaısha men Horlandy ortaǵa alyp, bılep júrip án aıtady. Horlan da qosylady.

Hor

Aıtshy, aıtshy, jan apa, Bıbı apa,
Nege ǵana boldyńyz munsha qapa?
Álde biraz júrsiz be syrqattanyp
Qaıǵyńyzdy sergiteıik án shyrqata,
Káne, Horlan, Ǵusnı, Bershi bılep birer bı.

(Horlan jigit bop, Ǵusnı qyz bop bıleıdi.)

Raı-raı-raı-raı,
Bulbulsha saıraı,
Oınaımyz, kúlemiz,
Gúldeı, jaınaı,
Ǵusnn, Horlan,
Biriń kún, biriń aı,
Aıdynǵa qonǵan
Egiz aqqýdaı,
Raı-raı-raı-raı,
Ýa shirkin, aqqýdaı...

Bul ýaqytta sahnaǵa jalańaıaq balalar, jas balalaryn kótergen áıelder, júgen, quryq ustaǵan malshylar tolyp ketedi.

Bári qosylyp

Maraldynyń erkesi Horlyǵaıyn,
Jubanyshy kóńildiń, aınalaıyn,
Júrgen jeriń jármeńke, oıyn, saýyq,
Kóńilimizde qaldyrmas esh ýaıym...
Balapandaı baýlynǵan Horlyǵaıyn,
Maraldydan sen ushyp aqqýdaıyn,
Kózimizdi taldyryp, ketseń alys,
Bult basqandaı bolady-aý, kóktiń aıyn.

Horlan (oılanyp)

Ánińizdiń aıaǵy tym jabyrqaý,
Tegi munda qupıa bir syr bar-aý...

Seıten

Jaı ánsheıin, qaraǵym, jaı ánsheıin,
Kóńilińe ap qalma. Qoı keteıin.

Sahnaǵa asyǵys aýyldyń bir jigiti shyǵady, qolynda qamshy.

Jigit

Horlan, Horlan, kel beri,

Horlan

Ne bop qaldy, jarqynym?

Jigit

Estaı degen bir seri,
Áneýgi aıtqan aqynyń,
Kele jatyr osynda
Janynda top nókeri...

(Jurt enteleı jınala bastaıdy.)

Horlan (topqa)

Aıttym ǵoı, kele jatyr áneýgi ánshi,

(Bıbıge)

Apataı, úıge baryp kórpe salshy,

Bıbı

Qup bolady, qaraǵym. Qarsy alyńdar.

(Ketedi. Qatyn-qalashtar da kete bastaıdy).

Jigit

Ánekı, tyńdańdarshy, sonyń daýsy.

(Alystan «Jaı qońyr» áni estilip, jaqyndaı túsedi).

Bir qyz

Kıinseńshi, Horlan-aý.

Horlan

Anda qapty etigim,
Alyp kelshi, Ǵusnı,

Ekinshi qyz

Kıine almaı qaldyń-aý.

Horlan

Eshteńe etpes, sókpes,

Ǵusnı

Má etigiń, tez kı.

(Horlan etinin kıip jatady. Qyzdar da jóndele bastaıdy).

Horlan

Baryńdar tez aldynan.

(Birinshe jigit ketedi).

Bir qyz

«Jaı qońyrdy» shyǵarǵan
Osy ánshi ǵoı, Horlan?

Horlan

Estirsińder sońynan.

(Bir top joldasymen Estaı jarq etip shyǵa kelgende, Horlan sasyp qalǵandaı bolady).

Estaı (kele sala)

Erkesi Maraldynyń bar ma Horlan?
Ataǵyn keldik estip alty qyrdan.

Horlan

Adasqan joq shyǵarsyz jónińizden,
Estip ek biz de sizdi «Jaı qońyrdan».

(Qyzdar, jigitter dý kúlisedi)

Estaı

(Horlannyń erkekshe kıinetinin estip kelse de, qasaqana qaljyńdap)

Syrttan biz estýshi edik Horlan qyz dep,
Kelip ek sol sebepti ádeıi izdep,

Horlan

Bolarsyz qatalasqan, Estaı aǵa,
Júrgeısiz meni sirá inińiz dep.

(Dý kúlki)

Estaı

Káne, Horlan, inimiz,
Tanysaıyq. (Horlan qolyn usynady).
Qol alyssaq, munymyz
Bolmas aıyp.

Horlan

Aǵa, ini bolǵan soń
Osy laıyq.

Bir qyz

Bata júrmes qur qoldy
Ne qylaıyq (dý kúlki).

Estaıdyń bir joldasy

Olaı bolsa alarsyz
Qushaq jaıyp (dý kúlki).

Qyzdar (hormen)

At arytyp kelipti óńsheń seri,
Synasarmyz, bar eken ne óneri... (Kúlki).

Estaı joldastary

Asyqpańyz sulýlar, sabyrsyz bop,
Sizdermenen synasar kún ilgeri.

Qyzdar

Ońaı olja shyqpaýshy edi bizdiń jaqtan
Jarar edi aqtalsa attyń teri (dý kúlki).

Horlan

Káne, qyzdar,
Bastańyzdar,
Qonaqtardy úı jaqqa.

Qyzdar

Syı meımandar,
Uıalmańdar
Kelgennen soń qonaqqa,
Káne úıge júrińiz,
Aq ordaǵa kirińiz,
Kúte biler qonaǵyn,
Horlan syndy inińiz,
Jolyńyzǵa gúlimiz,
Júrińizder, júrińiz.

Shymyldyq

II AKT

I kartına

Tys. Sahnanyń bir jaq shetinen Suńqardyń úıi, ekinshi jaǵynan Horlannyń otaýy kórinip turady. Alystan jastardyń áni estilip turady. Suńqar úıine qaraı ketip bara jatyp, toqtap:

Segiz qyrly semserdeı,
Jigittiń naǵyz sultany eken.
Sharyqtap ushqan shabytty
Sararqanyń suńqary eken...
Jalǵyz-aq jarly demeseń,
Sabazda joq-aý esh aıyp,
Shirkin Estaı er eken,
Horlanyma ylaıyq. (Ketedi.)

Sahnaǵa Aıǵanym men Bıbıǵaısha shyǵady.

Bıbıǵaısha

Jeńeshe-aý, aıtsańyzshy qaınyńyzǵa,
Ne istesin óz betimen ketken qyzǵa;
Kóredi bárin menen tentek qaınyń
Qaıtpekpin, ne bar bizdiń qolymyzda.

Aıǵanym

Ne bop qapty taǵy da?

Bıbı

Baıaǵy sol bir sózi...

Aıǵanym

Áıteýir soǵan Horlannyń
Jaqpaı-aq qoıdy-aý minezi...

Bıbı

«Myna ánshi jigitpen
Bir shataǵy bar» deıdi...

Aıǵanym

Qoı-qoı, kelin, ol bos sóz
Qulaǵyma enbeıdi...

Bıbı

Horlanda esh kiná joq
Desem daǵy senbeıdi.
Eki sózdiń birinde
«Búldirgen bárin sen» deıdi.

Sultan

Naǵyp tursyń, áı qatyn?
Júr úıge, júr, malǵun!

Aıǵanym

Bir sezim bar aıtatyn,
Tura turshy, qaınym?

Sultan

Ketti áne, saıtan syndy saıqaldaryń,
Bir sáýrik aıǵyrǵa ergen baıtaldaryń.

Aıǵanym, Bıbı

Masqara
Aıta kórme basqaǵa!

Sultan

Masqara bolsa masqara,
Emes qoı ol jas bala...
Qudalar kelgeli jatyr,
Toıy bolǵaly jatyr,
Bul ne qylǵan orynsyz,
Opyr da topyr,
Jyn oınaq pa bul aýyl,

(Bıbıge.)

Bar, qyzdy shaqyr,
Osy bir soıqan bolmasa,
Kórermiz aqyr. (Ashýly ketip qalady.)

Bıbı (Seıtenge)

Shaqyryp kelshi Horlandy.

(Seıten ketedi).

Aıǵanym

Ne qyl deıdi, ıapyrmaý,
Bostan-bosqa búlinip,
Basymdy ábden qatyrdy-aý
(Horlan keledi).

Aıǵanym

Attanǵaly jatyr ma,
Qaraǵym, ana qonaǵyń?

Horlan

Ia, áje, qyzdarmen
Shyǵaryp qazir salamyn.

Aıǵanym

Aǵań tipti ashýly,
Barmaı-aq qoıshy, qaraǵym.

Horlan

Qaıda ózi aǵam
Nege ashýlanǵan,
O ne ashý orynsyz?..
(Sultan kelip qaldy).

Sultan

Beri kelshi, saıtan qyz.

(Horlan baryp, Sultannyń moınyna asylady).

Sultan Horlannyń qolyn qaǵyp)

Sultan

Basyldy ma jyndaryn,
Bitken joq pa toı-topyr.
O, ant atqan saıtan qyz,
Tybyr etpe, úıde otyr!

Horlan

Qoıa turshy, aǵataı, ashýlanbaı,
Ne bop qaldy sonshama surlanǵandaı,
Álde apam qoıdy ma ashýlantyp,
Álde turyp pa edińiz uıqy qanbaı,
Sabyr etshi, aǵataı,
Jaraspaıdy sizge ashý,
Salqyndasa basylar,
Bershi, apa, muzdaı sý.

(Sultanǵa taǵy da erkelep barady. Sýltan ıterip jiberedi. Horlan úreılenip qarap turady da, taǵy da jaqyndap)

Horlan

Attandyryp keleıin qonaǵymdy (ketedi).

Sultan

Qonaq, qonaq, ne qylǵan... óńsheń jyndy...

Aıǵanym

Jyndy bolyp, dál sizge ol ne qyldy...

Sultan

Áı, qatyn, toqtat ana malǵunyńdy.

(Sultan ashýly ketedi. Sahnaǵa Estaı, Horlan bastaǵan top shyǵady. Ǵusnı men Horlan Suńqardy qoltyqtap alyp shyǵady).

Estaı

Aýyldyń aqsaqaly, baba Suńqar,
Jigit em jolbarystaı jonda jortar,
Ashýly arystandaı alasuryp,
Bolǵandaı myna fánı dúnıe tar,
Óz oıym óz janyma bolǵan jumbaq,
Qaınaǵan kókiregimde armanym bar,
Bilmeımin, aldymnan ne kezdeserin,
Bilmeımin jan qumarym qashan tarqar,
Táýekel, tarttym taǵy tyń sonarǵa,
Bata ber, bolǵaıdy dep bizdiń sapar.

Hor

Sáýegeı ata,

Estaı jaǵy

Bizdiń bata
Attanaıyq saparǵa,
Aspandata
Án shyrqata
Biz soǵarmyz qaıtarda.

Suńqar (Estaıǵa)

Erkesi Ertisimniń, er Estaıym,
Árdaıym adal batam saǵan daıyn,
Qaraǵym, eń qadirli qonaǵymsyń,
Bar shyǵar qarttan surar buıymtaıyń...

Hor

Ne suraısyz, aıtyńyz,
Buıymtaıǵa?

Qyzdar, jigitter

Buıymtaı ap qaıtyńyz,
Estaı aǵa;
At surasań, bereıik.
Júırik, jorǵa;
Ton surasań, jabaıyq
Jibek torqa;
Aıtyńyz, aıtyńyz,
Buıymtaı ap qaıtyńyz?

Estaı

Aqqýy Maraldynyń Horlyǵaıyn,
Ardaqtap álpeshteńder bar aǵaıyn,
Qor etip qıanatqa júrmeńizder,
Tilegim, osy meniń buıymtaıym.

(Kempirler kózine jas alady. Qyzdar úndemeı turyp qalady. Horlan ań-tań)

Estaı

Án qosam aspandaǵy aqqý kusqa,
Jasymnan asyl sózge boldym usta,
Armanym — aspandaǵy aımenen teń
Jetpeıdi-aý usynsam da qolym qysqa.

Suńqar

Tomaǵasyz taýbúrkit
Tuǵyrynan talpynsa
Talap qylǵan er jigit
Aspanda aıǵa umtylsa,
Arman degen aqtuıǵyn
Baldaǵyńa qonar da.
Ońnan aıyń, soldan kún
Týar, jolyń bolar da;
Qyr erkesi qulandaı,
Quryq salsa, kónbeıtin,
El tulǵasy ulandaı
Ar-namysyn bermeıtin,
Júlde alatyn júırikteı,
Órge salsa órleıtin,
Ken asyly gáýhardaı
Joǵalmaıtyn, ólmeıtin
Ónerli ulym ekensiń,
Men batamdy bereıin
Ústem bolsyn mereıiń,
Aldy-artyńnan ońdasyn
Áýeli patsha qudaıym,
Dushpanyń bolsa ońbasyn
Taqsiret tartsyn iláıim
Shadyman-shat bon ómir súr,
Janyńnan aýlaq ýaıym,
Alla akbar.

Eldiń bári bata qylady. Suńqar Estaıdy qushaqtap súıedi. Qoshtasady. Estaı toby kete bastaıdy. Estaıdy qımaǵandaı top eljirep, qoldaryn bylǵap, birsypyra qarap turady. Sahnaǵa doldanǵan Sultan shyǵady.

Sultan

Bul ne shý, bul ne topyr aıtyńdarshy,
Qutyryp qul-qutandar, malshy-jalshy,
Sonshama esterińnen aırylǵandaı
Ómiri kórmep pe eńder sirá ánshi,

(Malshylarǵa)

Kózime kórinbeńder, bar ketińder!

(Malshy-jalshylar kete bastaıdy).

(Kempirlerge)

Senderge ne bar munda, áı kempirler?!

(Áıeline)

Sen qatyn, ne ǵyp tursyń! O-o, saıqal!
Bar, ana qyzyńmenen qoshtasyp qal!

(Suńqarǵa)

Saqaldy basyńmenen saıtanǵa erip,
Qańǵyrǵan bir ánshini qudaı kórip,
Bıshara-aý, elden-jurttan uıalsańshy,
Artyq qoı budan daǵy qalsań ólip.

Suńqar

Jyndanǵan bolar sirá myna shirkin..

Bıbı

Óstetin ádeti ǵoı dúrkin-dúrkin.

Sultan

Minekı, aqyrynda keldi aıtqanym,
Belbeýge túıip alyp bettiń aryn,
Ketti áne qyzyń erip qaıyrshyǵa,
Oı, pále-aı, alarsyńdar qalyńmalyn

Hor

Sultan, saǵan ne bolǵan?

Kempir-shaldar

Búlingendeı bostan-bos,
Qaıt, shyraǵym, yraıdan
Ashý — duspan, aqyl — dos.
Esh jazyq joq Horlanda,
Jatqa bosqa joryma,
Óz qolyńnan berersiń
Qudaı qosqan jaryna;
Qudalaryń kelsin,
Qyzymyzdy kórsin,
Torqa tonyn japsyn,
Qalyńmalyn bersin,
Jasa toıyn,
Bizder daıyn,
Qarsy bolmas
Horlyǵaıyn.

II kartına

Bulaǵy burqyrap jatqan taýdyń, baýyry. Estaıdyń joldastary, Horlannyń joldas qyzdary sahnadan oınap-bılep ótip jatady. Ortada Ǵusnı jáne Jomart. Estaı men Horlan taýdan túsip, bulaq boılap kele jatady.

Horlan

Sizdiń sózińizde saryn bar,
Ánińiz jatqan bir zar,
Saǵyndyrǵan alysta
Jaryńyz bar shyǵar?

Estaı

Árıne.

Horlan

Aty kim?

Estaı

Aty — Arman.

Horlan

Armanǵa sálem aıt Horlannan.

Estaı

Oınap aıtam, qaıtem men ǵashyq jardy,
Jalǵyz atpen el kezgen men bir jarly,
Jerdegi qazaq qyzy óte qymbat,
Qaıdan taýyp beremin qalyńmaldy.

Horlan

Bergizeıin men maldy,
Alasyz ba Armandy?

Estaı

Túspeıdi ǵoı qolǵa.

Horlan

Ol qyz qaıda?

Estaı

Ol ma?...
Ol qyz... aspanda.

(Horlan shek-silesi qatyp kúledi).

Horlan

Ol neǵylǵan qyz
Álde aı, álde juldyz.

Estaı

Ol qyz... myna siz. (Súıip alady.)

(Horlan qyp-qyzyl bop uıalyp, betin basyp, aýlaq ketip, bir aǵashqa súıenip, ań-tań bolyp turary).

Estaı

Bir qyz bar Maraldyda Horlyǵaıyn,
Maǵuryp bergen eken kún men aıyn,
Aqqýym aıdynyma qonar ma eken,
Darıǵa, armanym kóp ne qylaıyn.
O, dúnıe — jalǵan,
Ótedi-aý arman,

(Jigitter, qyzdar jaılap jınala bastaıdy).

Shirkin Horlan!
Sen daǵy ótermisiń
Pýl jalǵannan.
Bir ózińdeı jan týmas,
Týsa daǵy artylmas.
Baǵdat, Mysyr, Shyn-mashyn,
Jer men kóktiń arasyn,
İzdesem Horlan tabylmas.
Keter me adastyryp asaý arman,
Shynymen jat bola ma shirkin Horlan.

(Horlan tuńǵıyq oıǵa batyp, teris qarap, tapjylmaı tura beredi).

Qyzdar (jańaǵy ánniń jalǵasymen).

Horlanjan, Horlan,
Saǵan ne bolǵan? (Horlan úndemeıdi).
Aıtshy, aıtshy?
Horlanjan, syrqatpysyń?
Qashqan túsiń. Qaıttik endi ıapyrmaı?
Ne dep edińiz, siz Estaı?
Bir til qatshy, Horlanjan,
Bolsań eger aýyrǵan,
Tez júreıik aýylǵa.

Horlan (Sol ánniń jalǵasymen).

Qaı jaqtan paıda boldy osynaý án,
Munshama muńdy etip kim shyǵarǵan?

(Bitpeı qalǵan).

---