InfoHub Logo

1964 jyly 14 qazanda, týra 59 jyl buryn, KOKP OK Plenýmy N.S. Hrýshevti KOKP Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetinen bosatty. Hrýshev keńes tarıhynda Berıany jeńip, adamzat tarıhyndaǵy Gagarınniń ǵaryshqa sátti alǵashqy ushýy, tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerý, birinshi kezekte Qazaqstanda jáne t.b. jerlerde, Karıb teńizindegi daǵdaryspen engen eken.

Hrýshev tikeleı fızıkalyq terrorǵa negizdelgen stalındik totalıtarlyq rejımdi avtorıtarly, demokratıalyq emes, qarapaıym adam úshin anaǵurlym qolaıly etip ózgertti. Aıta ketý kerek, 1953 jyldyń basynda barlyǵy Stalınnen sharshady, onyń aınalasy odan qorqatyn edi. Stalın Kaganovıchti, Molotovty, Mıkoıandy jáne Saıası Búronyń kóptegen múshelerin ártúrli memlekettik máselelerdi sheshýge shaqyrýdy toqtatty. KOKP-nyń 19-shy sezinen keıin Stalın Saıası Búronyń 29 múshesinen «toǵyzdy», sodan keıin «bestikti» qurdy. Oǵan Stalın, Berıa, Hrýshev, Malenkov kirdi.

Esterińizge sala keteıik, Stalın qaıtys bolǵanǵa deıin jarty saǵat buryn úlken jınalys shaqyryldy, KOKP Ortalyq Komıtetiniń búkil quramy, Joǵarǵy Keńes Prezıdıýmy jáne KSRO Mınıstrler Keńesi (300 adam) jáne olar KSRO-nyń jańa basshylyǵyn saılady.
Stalınnen keıingi jańa Keńes úkimetiniń negizgi basshylary Berıa, Hrýshev jáne Malenkov boldy. Olarǵa Stalınniń isterimen aınalysyp, eldegi tártipti qalpyna keltirýdi tapsyrdy. Úsheýiniń ishinde Berıa eń órshil, ony bári de qorqatyn. Onyń bılikti basyp alýyn eshkim qalamady. Hrýshev KSRO basshylyǵyndaǵy bılik pen kóshbasshylyq úshin kúreste taza Berıany almastyra aldy, al 1953 jyldyń sońynda Berıa halyq jaýy retinde ólim jazasyna kesildi.

Biz Hrýshevke qurmet kórsetýge tıispiz — bul onyń KOKP-niń Jıyrmasynshy sezinde Stalınge tabynýshylyq týraly jasaǵan baıandamasy úshin. Hrýshevke stalındik bılik júıesiniń bóligi bolǵan kóptegen adamdardy keńes basshylyǵynan shyǵarýǵa múmkindik berdi.

Joǵaryda aıtylǵandaı, Hrýshev tusynda tyń jerler ıgerile bastady, keńes úgit-nasıhatyna aldanǵan entýzıastardy jiberý: stýdentter, jas jumysshylar, ıaǵnı jas adamdardy, olar aýyl eńbekterinen jáne aýyl ómirinen múldem alys edi. Nátıjesinde tyń jerlerdi ıgerý jobasy tez arada jabyldy.

Hrýshevtiń kóptegen jobalary sıaqty, tyń naýqanyn muqıat qaıta qaraý qajet boldy. Múmkin, sátsizdikterdiń sebepteriniń biri Hrýshevtiń naqty júzege asyrylmaıtyn josparlardy júzege asyrǵysy jáne elde ǵana emes óz bıligin rastaǵysy kelgen bolýy múmkin, sonymen qatar partıa elıtasy arasynda. Aıta ketý kerek, olarǵa senip tapsyrylǵan óńirlerdiń barlyq erekshelikterin biletin jergilikti basshylardyń syndary, atap aıtqanda, Qazaqstan basshylyǵynyń pikiri óte obektıvti boldy. Biraq Hrýshev ony tyńdaǵysy kelmedi.

KSRO-da tamaq ónerkásibiniń damýyndaǵy osyndaı sátsizdikterden keıin Hrýshev alǵash ret shetelden astyq satyp alýǵa sheshim qabyldady. Hrýshevten bastap jáne Gorbachevtyń zamanyna sáıkes KSRO jyl saıyn nan men nan ónimderin pisirý úshin AQSH pen Kanadadan mıllıondaǵan tonna astyq satyp aldy, sonymen qatar ujymdyq jáne sovhozdyq maldardy jem-shóppen qamtamasyz etti.

Tutastaı alǵanda, jaǵdaı óte nashar boldy: KSRO basshylyǵynyń búkil búdjeti men nazary aýyr ónerkásip pen qorǵanys ónerkásibine ketti, al qarapaıym keńestik adamdardyń sol salalarǵa degen qajettilikteri artta qaldy. Sonymen qatar, Hrýshev tyń jerler men «tyń jerlerdi» qurý arqyly — tyń jáne batys, maqta ósiretin Ońtústik — sol kezdegi Qazaq KSR-in taratýdy kózdedi.

Hrýshev óte nadan adam edi, bilimsiz jáne ertegilerdegideı, «kókserke buıryǵymen, Hrýshevtiń komýnızm qurýǵa umtylýymen» qalaǵan. Eki jyldyń ishinde keńestik aýyl sharýashylyǵyn tolyǵymen ózgertý kerektigi, KSRO-da eńbek ónimdiligin arttyrý kerektigi, keńes aýylyn, mektepti, partıany — Keńes memleketiniń barlyq qurylymdaryn reformalaýy sátsiz aıaqtaldy. Ia, reformalar qajet boldy, biraq olardy tez arada júzege asyrý múmkin bolmady jáne Hrýshev eki apta saıyn jańasyn jarıalady. Tyń jerlerge ekonomıkalyq keńester quryldy, naýqan uıymdastyrdy — onyń bastamalaryn ondaǵan sanatqa jatqyzýǵa bolady.

Bul Hrýshev jeke sharýa qojalyqtarynan barlyq salyqtardy alyp tastady, sodan keıin ár aǵashqa salyq engizip, sharýa qojalyqtarynan mal alyp, kolhozdardy sovhozdarǵa aınaldyryp, osy fermalardy joıdy. Hrýshev mashına-traktor stansıalaryn joıdy, bul aqylǵa syımaıtyn jáne aqymaq nárse edi. Hrýshev bul mehanızmderdi kedeı kolhozdarǵa satty, olar bankrotqa ushyrady. Hrýshev 1957 jylǵa qaraı Amerıkany et, sút jáne maı jaǵynan basyp ozýǵa ýáde berdi. 1959 jylǵa deıin egin jaqsy boldy, sodan keıin olar nasharlady, al 1962 jyly KSRO Kanada men Amerıkadan astyqty ımporttaı bastady.

Hrýshev, jetekshi retinde, bos jáne tájirıbesiz fıgýra boldy. Hrýshev KSRO úshin qajet emes birqatar halyqaralyq daǵdarystardy uıymdastyrdy, mysaly, Karıb daǵdarysyn. Ádildikpen aıta ketý kerek, Hrýshevtiń bedelin kótergen ǵaryshtaǵy jetistik is júzinde Stalın ýaqytynda júrgizildi.

Hrýshevtiń bastamasymen KSRO-da aýyr sýtegi bombalarynyń úlken arsenalyn jasaý múldem qajet emes edi, ol búkil álemdi beker qorqytty. Ol qaısar, erjúrek, bılikke degen ashkóz adam bolatyn. Sonymen qatar — turaqsyz, tym ımpúlsıvti, sáıkessiz, jaı aqymaq, ıntellekti tómen adam bolǵan edi.

Hrýshev fabrıka-zaýyt mektebin bitirip, shynymen de oqýdy jáne jazýdy úırenbegen. Ol oqı aldy, biraq shynymen jaza almady, sondyqtan onyń qolymen birde-bir qujat jazylmaǵan. Qaýlylardyń ornyna ol «Hrýshev» dep jazdy, biraq ol odan da kóp nárse jasaýǵa batyly barmady, óıtkeni ol ondaǵan qatelik jiberýi múmkin edi. KSRO úshin onyń basqarýynyń sáti túspedi, erte me, kesh pe ony bılikten alyp tastaıtyn edi.

Kerimsal Jubatqanov tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty

---