InfoHub Logo

Elbasy N.Á.Nazarbaev kórsetkendeı, Qazaqstannyń bolashaǵy qazaq tiliniń damýyna, taǵdyryna tikeleı baılanysty. Sondyqtan da memlekettik tildiń oqytylý jaǵdaıyna kóp kóńil bólinip otyr. Qazirgi kezde qazaq tili oqý-tárbıe úrdisiniń sapaly nátıjesinde stýdenttiń shyǵarmashylyq, izdenýshilik, qatysymdyq qabilettiligin qalyptastyrý maqsatyn júzege asyrýǵa jaǵdaı týǵyzatyn oqytýdyń ınovasıalyq túrleri anyqtalǵan. Sonyń ishinde jekeleı oqytý, ujymdyq oqytý, kompúterlik oqytý, synı turǵydan oqytý, oıyn túrindegi sabaq, damyta otyryp oqytý, jobalap oqytý, saralap oqytý, deńgeılep oqytý sıaqty ádistemelerdi oqý-tárbıe úrdisinde ońtaıly nátıje berip júrgen jańa tehnologıalar dep ataýǵa bolady. Qostanaı polıtehnıkalyq kolejdiń qazaq tili men ádebıet pánderiniń oqytýshylary búgingi tańda bilim júıesinde jańa ınovasıaǵa betburysy jasaýda. Sabaq berý prosesinde oqytýshylardyń aldyńǵy qatarly eldiń is-tájirıbelerin, túrli ınovasıalyq ádis-tásilderdi qoldana otyryp stýdenttiń boıyna utqyrlyq, shyǵarmashylyq , syndarlylyq qabiletterin shyńdaýda. Búgingi áleýmettik bilim berý keńistiginde beıimdep oqytýda qazirgi qoǵamdyq suranym – shyǵarmashylyq qabileti joǵary, óz oıyn erkin jetkize alatyn, jeke tulǵalyq qasıetteri qalyptasqan shákirtti tárbıeleý. Stýdentterdiń ıntellektýaldy jáne shyǵarmashylyq damýynyń joǵarǵy satysyna oqytýǵa kóshirý úshin oqý úrdisinde oqytý úrdisiniń sapasyn arttyratyn jáne jedeldetetin, oqytýdyń jetildirilgen ádisterin, sabaq túrlerin ońtaıly tańdap alyp, ony júzege asyrýdyń qajettiligi týyndap otyr. Shyǵarmashylyq degen sózdiń syryna úńilsek, «Shyǵarmashylyq» sóziniń tórkini – «shyǵarý», «izdený», «oılap tabý» degenge kelip saıady. Ol – stýdenttiń maqsatty isine jetý jolyndaǵy talaptanýy talpynysynan, jigeri men sabyrynan, suranysy men izdenisinen quralyp, aqyl-oı men sezimniń, qıaldyń erekshe bitiminen kórinedi . Al stýdentterdiń shyǵarmashylyǵyn damytý bolashaqtyń úlken saparyna aıaq bastyrar sátte oǵan týra jol silteý úlken mańyzdy is. Qazirgi tańda jańa Qazaqstanda qalyptan tys oılaı alatyn, shuǵyl sheshimder qabyldaı biletin, belsendi shyǵarmashylyq adam qajet. Ol úshin árbir oqytýshy sabaqtarda tek bilimdilik maqsattardy sheship qoımaı, stýdentterdiń jekelik qasıetterin, qabiletterin damytýdyń joldaryn qarastyrǵany jón. Stýdent kez kelgen ýaqytta izdenip, tyń máselelerdi zerttep, tyńnan tyńshyǵa aınalýy kerek. Tyń oqıǵalarmen barsha jurtshylyqty habardar etip otyrǵan stýdent qana jan-jaqty júrgendigin kórsete alady. Sodan baryp ol óziniń shyǵarmashylyq jolyn bastaıdy. Al shyǵarmashylyq uǵymy – jańa nárse oılap, jetistikke qol jetkizý degen sóz. Qazirgi bilim berý júıesiniń maqsaty — básekege qabiletti maman daıyndaý. İzdenimpaz oqytýshy shyǵarmashylyǵyndaǵy erekshe tus — onyń sabaqty túrlendirip, t ulǵanyń júregine jol taba bilýi. Naryq jaǵdaıyndaǵy oqytýshyǵa qoıylatyn talaptar : básekege qabilettiligi, bilim berý sapasynyń joǵary bolýy, kásibı sheberligi, ádistemelik jumystaǵy sheberligi. Qazirgi ýaqyt talaby stýdentterden kóp nárseni bilýin qajetsinse, al oqytýshy jan-jaqty, kásibı daıyndyǵy tereń,óz boıyna jınaqtaǵan bilimin jastarǵa úırete alatyn maman bolýy shart. Oqytýshy - tek bilimdi jetkizýshi ǵana emes, stýdentterdiń bilimin, ómirge kózqarasyn júıeli túrde qalyptastyra alatyn, izdengishtikke baýlyp,tanymdyq qabiletin damyta bilýi kerek. Sondyqtan meniń aldyma qoıǵan problemalyq taqyrybym: «Stýdentterdiń shyǵarmashylyq , izdený daǵdylaryn damytatyn, qoǵamdyq ómirge beıimdelgen, ıntellektýaldy, patrıot jeke tulǵany qalyptastyrý» Alǵan problemanyń sheshilý joldary: -Balaǵa túsindirýdiń,qabyldaýdyń jolyn izdestirý; -erekshe qabiletti stýdentterdiń ózindik damýyna yqpal etý,izdený belsendiligine baǵyt berý. - tarıhı qujat esteliktermen,baspasóz materıaldarymen,kórkem ádebıettermen jumys jasaı bilýge daǵdylandyrý; Júzege asyrý joldary: - testtik jumys (qabiletin,yntasyn eskerip,deńgeıge bólý.) - jeke jumys ( qabiletine qaraı tapsyrmalar oryndaıdy) - erekshe qabiletti stýdenttermen jumys derekter,estelikter,baspasóz materıaldarmen jumys jasaıdy) - ózdik jumys - toppen jumys - shyǵarmashylyq qabiletterin ashýyna baılanysty arnalǵan ár túrli oıyndar, pontomımıka, jumbaqtar, stýdentterdi ártúrli konkýrstarǵa qatystyrý ( kórinis saıysy,óleń saıysy ,aıtys,konkýrstar) Óz maqsatymnyń oryndalýy úshin stýdentterden talap etemin: - Men isteımin: jibergen qatelikterimen jetistikterine taldaý jasaý; - Men úshin kerek: talaptaný arqyly óz is-árekin baǵalaı bilý, izdense maqsatyna jetetinine kóz jetkizý; -Men isteı alamyn : óz is-áreketine senimdilikpen qaraý, tózimdilikke tárbıeleý; Josparlanǵan nátıje: - Suraqtar qoıý arqyly qyzyǵýshylyqtary oıandy; - Topta ashyq oı-pikir qatynastary qamtamasyz etildi; - Sóıleý mádenıeti damydy,oılaý qabiletteri artty. Osy oraıda, qazaq tili, qazaq ádebıeti pánderi boıynsha ǵylymı jumys, shyǵarmashylyq jumys túrlerin kóbirek usyný, oıyn túrlerin berý, ony keıin praktıkalyq turǵyda qoldana bilýge úıretý jumystary óz nátıjesin berip keledi. Stýdentterim ártúrli Respýblıkalyq , oblystyq, qalalyq konkýrstarǵa qatysyp nátıjelerin kórsetýde. Shyǵarmashylyq sabaqtyń josparyn jasaýda stýdenttiń shyǵarmashylyq áreketiniń baǵdaryna sáıkestendirip, olardyń qabilet, bilikteri eskerilýi tıis. Naǵyz sabaq ol árqashan dıalog, izdenis, daıyndala úırene, shákirtter bolashyn oılaı jasalǵan eńbek pen tájrıbeniń birligi. Shyǵys danalyǵy bylaı deıdi: «Maǵan aıtsań, umytyp qalam,kórsetseń esimde qalar.Al, ózim istesem, úırenip alam.» Iaǵnı, balanyń yntasyn jeteleý,qyzyǵýshylyǵyn oıatý arqyly oqytý,úıretý qajet degen sóz. Sabaqta ózim qoldanyp júrgen tehnologıalardyń biri synı turǵydan oılaý tehnologıasy. Synı turǵydan oılaý - Qazaqstandaǵy bilim berý men oqytýdy damytý úshin mańyzdy bolyp tabylatyn qazirgi eń basty pedagogıkalyq túsinik. Synı turǵydan oılaý - baqylaýdyń, tájrıbeniń, oılaý men talqylaýdyń nátıjesinde alynǵan aqparatty oılaýǵa, baǵalaýǵa, taldaýǵa jáne sıntezdeýge baǵyttalǵan pándik sheshim. Ol bolashaqta áreket jasaýǵa negiz bola alady. Mysaly TP-6 tobyndaǵy «Kósemshe. Astana elimizdiń bas qalasy» sabaǵymda synı turǵydan oılaýdy iske asyrdym. Sabaq berý barysynda synı turǵydan oılaý tehnologıasynyń jáne kommýnıkatıvtik tehnologıalardyń elementterin basshylyqqa aldym. Eń aldymen topta psıhologıalyq ahýal qalyptastyryp aldyq. Ol úshin stýdentterge óz esimderiniń bas áripinen bastalatyn sózben sóz tirkesterin qurýdy usyndym. Sol sátte stýdentter ózderin sondaı ozyq oılarymen baǵalaı bildi. Mysaly: aqyldy Lúdvıg, ánshi Sanıa , jaıdarly Aleksandr, ajarly Anastasıa, erjúrek Erkebýlan. Sonymen qatar tosylyp, óz esimderin baılanystyra almaı qınalǵandar da boldy. Ary qaraı oı qozǵaý maqsatynda topty úsh topqa bólip sabaq saıys retinde jalǵastyryldy. Jalpy kósemshe týraly anyqtama alynǵan soń, maǵynany tanym bólimine kóshtim. Ary qaraı kósemshe týraly bilimdi stýdentterdiń boıyna sińirýmen qatar, stýdentterdiń oılaý,tanymdyq qabiletterin damytý maqsatynda mátinder lóstirdim. Stýdentter mátin tapsyrmalaryn bergende,sózdikpen jumys jasap,mazmunyń ashyp,bir-birine suraqtar daıyndap dıalog arqyly qarym-qatynasqa túsedi. Stýdentterdiń sóıleý tilin damytýda dıalogtyń da bereri mol. Mátin boıynsha tapsyrmalar oryndap, bir-birimen suraq jaýap retinde qarym-qatynasta boldy. Kelesi kezeń «Ózge tildiń bárin bil óz tilindi qurmette» dep ataldy. Bul kezeńde stýdentter maqal- mátelderdi jalǵastyryp, kósemsheni taýyp,syńarlaryn úsh tilde aıtyp otyrdy. Maqal-mátel aıtyp saıysqan kezderinde toptar qaıtalamaı aıtyp jarysty. Kelesi áreket stýdentterdiń shyǵarmashylyq qabiletterin qalyptastyrýǵa baılanysty berildi. Stýdentterge vatman, markerler tústi qaǵazdar, kleı, qaıshy beriledi. Toptarǵa ártúli tapsyrmalar beriledi mysaly, Astana týraly esse jazý, óleń qurastyrý, Qazaqstan týraly oı tolǵaýlaryn bildirý. Ár top óz oılaryn vatmanǵa túsiredi. Men úshin Astana ......Meniń elim Qazaqstan.....Astana bolashaq qalasy........ t.b. Shyǵarǵan jumystaryn túsindiredi,taldaıdy.Sabaqtyń bul kezeńi stýdentterdiń qyzyǵýshylyqtaryn jáne shyǵarmashylyq is-áreketterin damytady, bir-birin baǵalaı biledi. Ár stýdenttiń pikiri qundy ekenin umytpaıdy. Al sońǵy refleksıa kezeńinde «Meniń sabaqtan túıgenim» - degen suraqqa stýdentter jan-jaqty júrekjardy sózdermen jaýap berdi.

Qoryta aıtqanda, oqytý prosesiniń nátıjeli bolýy oqytýshynyń sabaq berý sheberligine, sabaǵyn qyzǵylyqty júrgizip, zeıin qoıdyra bilýine, stýdentterdiń ózdiginen bilim alýǵa úırenýine baılanysty. Qandaı da bolmasyn jańa ádis-tásilder árbir stýdenttiń óz betimen oqyp úırenýine senimin uıalatyp, shyǵarmashylyqpen jumys isteýine, qorytyndy jasaı alýyna, sóıleý mádenıetiniń ósýine yqpal etedi, bilim sapasyn arttyrady. Jańa ádis-tásilderdi mán-maǵynalaryna, erekshelikterine qaraı tańdap qoldana bilsek, balaǵa bilim berýde utarymyz anyq. Sondyqtan oqytýshy úshin sabaqtyń júrgizilý júıesin jetildirip, oqý – tárbıe jumystaryn júıelep, sapasy men tıimdiligin arttyryp, ózgerister engizýge barlyq kúsh – jigerin jumsaýy tıis.

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. «Qazaq tili men ádebıeti» jýrnaly 2014 j.

 2. Buzaýbaqova K.J. «Jańa pedagogıkalyq tehnologıalar» Almaty 2003j.

3. Omarova R.S. Oqytý úrdisinde tanymdyq izdenimpazdyqty damytý. Almaty 2001j. 37-bet.

4. Pedagogıka máseleleri 2015j № 2

5. Pedagogıka. Dáris kýrsy. Almaty «Nurly Álem» 2003 j. 368-bet.

---