InfoHub Logo

«Meshkeı» degen jaqsy ataq emes. Degenmen de meshkeıdiń de meshkeıi bar. Olardyń biri túıeni túgimen jutsa, endi bireýleri kerýendi júgimen qylǵytady. Qaıtkende de birinen biri qalmaıdy. Olardyń ishinde toptap, tobyrlap jep, aýyz toltyryp qarpyta, túıile-qabyna jutatyn qomaǵaılary bar. Ondaılardyń qashanda qol salǵan jerleri omyrylyp, ortalanyp qalady, dos dushpany aldynda beti ashylyp, kór sheńgelin salǵan jeri kórinip turady. Mundaılardyń ómiri uzaq emes, tez kelip, tez ketedi.

Qomaǵaılar men meshkeılerdi suryptap qaraǵanda Qarmaq mal daıyndaý-bordaqylaý pýnktiniń burynǵy dırektory Qompaı men mekemeniń aǵa býhgalteri Dombaı joǵaryda biz aıtqan qomaǵaı meshkeılerdiń qataryna .jatady eken. Olar á degennen-aq taz taýlardyń aq bas kúshigeninshe kóp asap jiberip, jegenderi jelkesinen shyǵyp qaldy. Onyń ústine memleket malyna alaqany ashyq myrzalar biraz adamnyń, biraz adamnyń bolǵanda kóńil jeterleriniń urty men murtyn maılap ta tastady. Kórip kelgen bar ma kúnderdiń kúninde Aral teńiziniń qysqy qara daýylyndaı birdeńe paıda bola ketpesine kim kepildik bersin. Sonda Qarmaq tóńireginde ósetin keýrekteı daýyl julyp áketip júrse olardyń biri bolmasa biri janǵa jalaý bola ma deıdi daǵy. Bul tájirıbeli jigitterdi qoısańyzshy, olar kómeıi bos basshylardyń kóbin-aq baýrap, qolǵa ońaı túsetin zań qyzmetkeri bolsa, olardyń tamaǵynan da birdemeni jylp etkizip ótkizip jiberýge ázir turady. Qompaı men Dombaı da prokýror Torsyqtyń qorjynyna eki qoıdyń etin tyǵyp jibergen edi. Beker obaly ne, Qompaılar basqalardy da kókireginen ıtergen emes.

Biraq, nesin aıtasyz, tekserý tutqıyldan bastalyp, qara daýyl qataıǵan kezde, Qompaı men Dombaıǵa olar pana bola aldy ma, bular qazan soqqan qaýyndaı páleginen julynyp qala berdi emes pe!? Sóıtip qomaǵaı meshkeıler áshkerelenip, biraq sylbyr meshkeıler ornynda qala berdi.

Bordaqylaý pýnktindegi bordaqylar ketken soń oryndaryna Kirmesov pen Tanabaev keldi. Sylbyr meshkeıler osy kezde jaman sasty. Bireýi:

— Oıbaı-aý, jylbyrap, sylbyrap júrip toıattaı almaı totıdyq-aý,— dese ekinshisi:

— Qoryqpa, qazan aýzy joǵary, tańǵy násip táńirden. Bordaqylaý pýnktiniń jana bastyqtary biteý bolmasa, qorqytsaq ta qolǵa túsiremiz áli,— dedi.

Ia, sizderge qomaǵaı meshkeıler týraly aıtyp, sylbyr meshkeıler týraly úndemeı qalýdyń ózi jon bolmas edi. Sylbyr meshkeılerdiń qomaǵaı meshkeılerden kádimgideı at pen atandaı aıyrmashylyǵy bar. Qomaǵaı meshkeıler qolǵa ońaı túsedi dedik. Al sylbyr meshkeıler she? Joq, bular alysty boljaıtyn kóregen-meshkeıler. Bular qomaǵaılardaı emes, tespeı soryp, uzaq jyldar jasaıdy, etin jep, jiligin shaǵyp, súıegin mújip, sorpasyn iship te úlgiredi. Sondyqtan da Qompaı qatty ókine otyryp:

— Zady sylbyr meshkeılerdeı tespeı sorǵannan artyǵy joq eken.— dep edi. Sol Qompaı da jeýden tájirıbesi mol batyr ǵoı, birdeme bilse kerek-ti. Óıtkeni munda jańa bastyqtar kelgen soń da sylbyr meshkeıler tespeı sorýda. Olar tıyn-teben tólegen bolyp, memleket malyn ońdy-soldy ala beredi, ala beredi. Sońǵy úsh jyldyń ishinde naq osy pýnktte 329 oqıǵa bolyp, buǵan 152 adam aralasty. Memlekettiń 512 qoıy, 33 sıyry, 63 jylqysy men túıesi sol oqıǵanyń qurbanyna shalyndy.

Bir jaman jeri sol — qomaǵaı meshkeıler ketkenimen osy maldy birge jesken sylbyr meshkeıler osy pýnktti áli de «uzaǵynan súısindirgeı» dep súlikteı sorýda. Sylbyr meshkeılerdiń ózi de mansap jaǵynan aqsap jatqan joq olardyń qyzmeti de túrlishe, jeýi de ózgeshe. Kórgen kózde, estigen qulaqta jazyq bar ma, endi sol tizimnen kózimiz shalyp qalǵanyn aıta keteıik.

Aldymen bordaqylaý pýnktin sorýǵa beıimdelgen halyq soty Táshimbetov eken. Ol on bes qoı alǵan. Muny kórgen halyq soty Turmahanov ashýlanyp kelip. Tórt qoı soıys alyp, kóńilin demdegen. Bulardy kórgen bal ustaǵan barmaǵyn jalaıdy, daıyndaý pýnktiniń qyzmetkeri Kirmesov «sonda men neden sorlymyn» dep jıyrma qoıdy, bir sıyrdy aldyna salyp qýalap jónelgen.

— Pále degen aıaq astynda, degen chýmaǵa qarsy kúresetin stansıanyń qyzmetkeri Stavskıı,— eger ondaı birdeme bolsa, ózim qorǵap alamyn. Chýmadan asqan pále joq, onyń da betin qaıyrý óz qolymda. Chýmanyń qurtyn kórgen kóz, sezgen muryn senderge kelgen páleni sezbese kesip-aq tastarmyn. Ákele ber, bere ber,— degen.

Oıbaı, basqa kelgen páleden bastan qulaq sadaǵa. Senen aıaǵanymdy ıt jesin!—dep Kirmesov Tanabaev ekeýi sybyrlasyp-syrlasyp on qoıdy baýyzdap jóneltti. Mundaı shúlen tarqatyp, árkimge sybaǵa berip jatqan jerden mádenıet mekemesiniń qyzmetkerleri qur qalǵysy kelmedi. Atymyzdy atamady dep ókpelemesi úshin aýdandyq mádenıet bóliminiń meńgerýshisi Saýytovtyń, sol mekemeniń qyzmetkeri Salmanovtyń at minip, atan jetektep, sıyr aıdap ketkenin aıta ketkenimiz jon bolmaq.

Qylmystyń qyzyl basy qyltyńdap kórinip turǵan jerge mılısıa bólimi kyzmetkerleri de jetken. Olar qyzyl kórgen qarǵadaı bul tóńirekti jaǵalap júrip Dildaev ta esesin jibermegen, qosaqtap aıdap qaıtqan. Eki órkeshi eki baladaı bir túıeni jeteleı ketken. Basqasynyń bárin qalaı tize berelik, munda sol aýdannyń sorpa betine shyǵar jylanqaraqtyń bári de kelip, bos qaıtpaǵan. Bulardyń baǵyna qaraı prokýror da, sot ta, mılısıa bólimindegi keıbireýlerdiń de aýzy aramdalyp urty men murty maılanyp qalǵan soń qylmysty ashýǵa dáti shydamaǵan. Sóıtip memleket malyn talan-tarajǵa salǵandar, shúlen úleskender túk kórmegendeı júrip jatyr. Al qomaǵaılar bolsa, jazalanbaǵan sylbyr meshkeılerdi kórip, bularǵa qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıdy.

— Átteń tespeı sorar sylbyr meshkeı bolmaǵan ekenbiz,— desedi. Biraq túbinde tespeı tynar ma olar. Mes túbi tesiledi de, jegishter joly kesiledi de. Tek sol kún erterek bolǵaı deńiz.

1976

---