InfoHub Logo

Jalpy ózi, qazaqtyń uǵymynda ıtyrǵyn boldy degen sóz — mol baılyqqa, ońaı oljaǵa keneldi degen maǵynada aıtylady ǵoı. Al biz bolsaq, kózdi ashyp-jumǵansha týra maǵynasynda ıtke baıyp, ıtyrǵyn boldyq ta qaldyq.

Bul endi — órkenıetke umtylyp, eldiń aldyna shyǵyp, kósh basynda bolaıyq degen ıgi qadamymyzdyń alǵashqy jemisi.

Shańyraǵymyzda bes balanyń eń kenjeleri, aralary bir-aq jas bolatyn eki tete inimiz mektep jasyna jetkende ákemiz otyryp:

— Aldyńǵylardyń qazaqsha oqyp qatyrǵandary shamaly bolatyn. Osy ekeýin de orysshaǵa beremin, — dep kesip aıtqan. Solaı istedi de.

Sóıtip Erǵazymyz Edık bop, Turǵazymyz Tolık bop, úlkeni — altynshy, kishisi — besinshi synypqa da kelip qalypty. Olar úıdegilermen qazaqsha sóıleskenderimen, ózara oryssha áńgimelesedi. Aralas-quralas balalardyń barlyǵynyń esimderi Andreı, Sasha, Pasha, Rafık, Jýma, Maks bolyp keledi. İshinde orysy, qazaǵy, shesheni, kárisi, uıǵyry — bári aralas. Ózderiniń Edık, Tolık bolǵandary sıaqty, ózderi quralpylardyń arasynan birde-bir musylmansha atty estimeısiń.

Endi mine, ekeýiniń kelip turǵandary mynaý. Ekeýi esikten ıt qýǵan taılaqtaı bop elire kirdi. Eki tanaýlary elp-elp etip, entikterin basa almaıdy. Ekeýiniń qoltyqtarynda da domalata jınalǵan shýda jipke uqsaǵan birdeńe jybyr-jybyr etedi. Úıdegilerdiń barlyǵy eshteńege túsinbeı, aýyzdaryn apandaı ashyp, kózderin atyzdaı adyraıtyp, ańqıysyp turǵanda aldymen Tolıktiń, sosyn Edıktiń qoltyqtaryna qysqan «shýdalary» birinen soń biri «sháńk-sháńk» ete qalysty.

— Bul — pýdel degen kúshikter, — dedi Erǵazy, — Qaıyńdy aleıanyń ishinen taýyp aldyq.

Kireberistegi aıaqkıim sheshetin jerge ekeýin qatarlastyryp qoıa qoıyp edi, ekeýi de sur eltirili qoshaqandardan aınymaıdy eken. Qap-qara moıyldaı dop-domalaq kózderi jylt-jylt jaltyrap, júndes qulaqtary salpıyp, qyp-qyzyl tilderin jalań-julań etkizedi. Ekeýiniń moıyndarynda áp-ádemi jyltyraq túımetemirmen shytyrlanǵan qarǵybaýlary bar. Obaly ne kerek, ekeýi de júziktiń kózinen ótkendeı súp-súıkimdi eken.

— Qalaı ǵana taýyp ala saldyńdar? Moıyndarynda — qarǵybaýlary, ústi bastary saltaq-saltaq emes, muntazdaı taza. Qańǵybas ıtter emes, qolda baǵylǵan maqulyqtar ekenderi kórinip tur ǵoı. Ielerinen adasyp qalǵan da!

— Iá, ózimiz de solaı dep oıladyq, — deıdi eki bala. — Qojaıyndary izdep kelip qalar dep tup-týra úsh saǵat boıy tapjylmaı kúttik. Aleıada serýendep júrgen adamdardan da suradyq, eshkim eshnárse bilmeıdi.

— Endi bulardy ne istemeksińder?

— Anda-sanda aleıaǵa baryp ilýli turǵan habarlandyrýlardy qaraımyz. Ieleri tabylyp jatsa, qaıtaryp beremiz.

— Al eger, tabylmasa she?

— Onda, onda biz … — Turǵazy tutyǵyp turyp qaldy.

— Jańa Sasha ata-anasynan ruqsat surap kelemin degen, bireýin soǵan beremiz.

— Ekinshisin qaıtpeksińder?

— …

— Al, bireýin Sasha almaıtyn bolsa she?

— Bular — ergejeıli pýdelder. Osydan ári óspeıdi. Óte ádemi, súıkimdi ǵoı, ózimiz qaraımyz.

Úı-ishindegiler biriniń betine biri jaltaqtasa qarasyp, bólme-bólmege tarasyp ketti.

Endi eki balanyń bar ermegi eki kúshik bolyp aldy. Eki kún ótpeı jatyp olarǵa at ta qoıyp úlgeripti — bireýi Álfa, ekinshisi — Beta.

Sonymen ne kerek, Edıgimiz ben Tolıgimiz bar, Álfamyz ben Betamyz bar, olardan ózge burynǵy bes jan bar, tórtinshi qabattaǵy bes bólmeli páterde ájepteýir órken jaıyp, ıtyrǵyn boldyq ta qaldyq.

Túneýkúni ata-anasynan ruqsat suraýǵa ketken Sashany áldeqashan sanamyzdan syzyp tastaǵanbyz. Aleıaǵa baryp habarlandyrý qaraý eki balanyń qaperlerine kirip te shyqpaıdy. Qaıta olar kúndiz-túni ınternetke ıtinip, ıtter týraly, onyń ishinde pýdel tuqymy jaıly aqparat izdeýmen álek.

Tuqymyń óskirlerdiń jeıtin erekshe tamaqtarynan ózge tolyp jatqan asaı-múseıleri bolady eken. Náreste sábıleri bar úılerde balanyń oıynshyqtary shashylyp jatýshy edi, bizdiń úıde erke eki kúshiktiń qoqyr-soqyryna súrinip-jyǵylyp júretin boldyq.

Álfa men Beta bara-bara búkil úıdiń mátibılerine aınala bastady. «Sháńk-sháńk» etip, birin-biri qýalap, asyr salyp oınap, esigi ashyq turǵan kez-kelgen bólmege emin-erkin kirip-shyǵyp júre beretin boldy.

Osylaısha kúz ótti, qys keldi, kóktem jyljyp, jaz shyqty. Álfa men Beta sol baıaǵy qalyptary — turqy da, oınampazdyǵy da, tirshilikteri de esh ózgerissiz. Shynynda da osy shańyraqtyń tolyqqandy músheleri sıaqty bolyp ketti. Úıdegilerdiń barlyǵy olardy erkeletip, tipti serýenge ketip nemese áldeqalaı kózden tasa bola qalsa, elegizip izdeıtin boldy. Tek úıge kirip-shyqqan bógde bireýler, ıakı aýyldan kelip qalǵan aǵaıyn-týystardyń alakózdenip, adyraıa qaraǵandary bolmasa, qaǵanaǵymyz qarq, saǵanaǵymyz sarq, ıtyrǵyn tirshiligimizdi ıtshilep ótkizip jatqanbyz.

Birde, aıaq astynan osyndaı mamyrajaı ómirimizge taǵy da bir tosyn ózgeris endi.

Edık pen Tolık ertelete turyp, eki kúshikti ertip aldy da, eshkimge eshteńe aıtpastan ketip qalǵan bolatyn. Tús aýa kelip tur. Aldymen esikten Edık syǵalady. Arǵy bette Tolıktiń tóbesi qyltıady.

Qaıda júrsińder?

— «Tastaqqa» bardyq …

— Kúshikteriń qaıda?

— Bir kúshik …

— Taǵy bireýi qaıda? Joǵaltyp aldyńdar ma?

— Joǵaltpadyq. Biraq, endi bir kúshik bolǵanymen, porodasy — ekeý.

— Bir kúshik, eki poroda degen ne ol?

— Doberman-pıncher.

—Edık qarǵybaýynan tartyp, Tolık bóksesinen ıtere demep, muryny súp-súıir, qulaqtary tip-tik, quıryǵy sholaq, shokolad tústes bir kúshikti ishke kirgizdi.

Álfa men Betany qosaqtap berip, osy maqulyqqa aıyrbastap alypty.

— Barter, — dep qoıady aqyrzamannyń balalary. — Zato, tuqym-tuqıanynyń bári jazylǵan qujaty bar.

O zaman da, bu zaman ıttiń qujatyn qolyna ustap kórgen kim bar eken. Qudaıa toba, rasymen ákesi, sheshesi, ata-babasy túgel tizilipti. Atamzamannan kele jatqan qazaqtyń shejiresinde erkekkindiktiler ǵana atalýshy edi, myna haıýannyń qujatynda sheshesi, sheshesiniń sheshesi, onyń sheshesi — bári-bári hattalypty. Búkil tuqym-tuqıanymen shetinen chempıondar, gramotadan gramota, medaldan medal — qutty bir «Halyq qaharmanynyń» altyn juldyzy ǵana jetpeı tur-aý» dep qalasyń. Túri-túsi, bıiktiginiń, shoqtyǵynyń ólshemderine deıin túgel jazylǵan.

— Aty — Gafýr, — dedi Edık.

— Gafýry nesi, adamnyń esimi ǵoı?

— Qujatta solaı dep toltyrylǵan…

Alla saqtasyn, bular nemene sonshalyqty?! Itterine battıtyp turyp Gafýr, Muhtar degen attardy enshilep bere salady. Esimderi eldi eleń etkizetin adamnyń atyna qumar bop ólip bara jatsa, Pýshkın, Lermontov dep nege qoıa salmaıdy eken?

Qysqasy, ne kerek, azyn-aýlaq júrgizilgen dıplomatıalyq kelissózderden keıin Álfa men Betanyń oryndaryn Gafýr basyp, bizdiń ıtyrǵynǵa úırengen úıimizge ol daǵy tastaı batyp, sýdaı sińip ketti.

Zalda adam joq kezde tórdegi dıvanda jatatyn tóremiz sol. Bir táýiri, maılap qoıǵandaı jyp-jyltyr júninen bir qylshyq túspeıdi. Qolymyzǵa gazet-jornal ustap, televızor kórý úshin zalǵa kire qalsaq, zıalylyǵyn tanytyp, eshqandaı eskertýsiz bos kreslonyń birine ún-túnsiz aýysa qoıady.

Al endi Gafýrdyń as máziri degenińiz óz aldyna bólek áńgime. Úırenip qalǵan taǵamy — makoron, eń myqtaǵanda et bolatyn qazaqtar, onyń úlesine qarap eki qoldaryn tóbelerine qoıyp, bezip ketedi. Aıran, uıyǵan qatyq, shıki balyq, kók-sók, jemis-jıdek — alma, almurt, qyzylsha, sábiz, qyryqqabat, botqanyń qaraqumyq, suly, kúrishten daıyndalatyn nebir túri. Qoıshy áıteýir, tolyp jatyr. Osynyń bári ınternette jazylypty.

Gafýrymyz bes-alty aıda taıynsha-torpaqtaı demeı-aq qoıaıyq, kishi-girim buzaýdaı bolyp qaldy. Bylaıǵyda mazasyzdyq tanytpasa da, esiktiń qońyraýy dyz ete qalsa boldy, elden buryn bosaǵaǵa jetip, arsalańdap úrip beredi. Aldynda arǵy bette turyp, keıinnen tabaldyryqtan attaǵan adam álgindegi áýpilden soń, tizginin tarta qalyp, kirgennen bastap shyqqanǵa deıin sútke tıgen mysyqtaı bolyp otyrady.

Birde qala mańyndaǵy aýyldardyń birinde turatyn Álımansur degen aǵaıynymyz úıge kele qaldy. Ony ádettegideı Gafýrdyń áýpilimen qarsy alyp, esikten kirgizip aldyq.

— Mynaý ne sumdyq! — dedi Álımansur. — Atam qazaqta joq úrdis, asylzada ıtti tórlerińniń tóbesine qoıyp otyrǵandaryńa jol bolsyn.

— Endi myna balalar qyńqyldap qoımaǵan soń …

— Qyńqyldaı ma, myńqyldaı ma bilmeımin, qazaq degen ıtti úıde ustamaǵan. Keremet qasterli qumaı tazynyń ózi kire beris sholannyń tabaldyryǵynan ary attamaıdy. Astyna bóstegin tastap, aldyna ıtaıaǵyn qoıyp, sol jerde ustaǵan.

— Endi muny ne isteımiz?!

— Eshteńe isteýdiń qajeti joq. Maǵan, aýylǵa ákelip salyńdar. Bizde de ózderinshe elden erek bolýdy unatatyn baıshikesh-bıshikeshter barshylyq. Solardyń biriniń garajynda jatady da …

Mektepte kóktemgi kanıkýl endi ǵana bastalyp edi. Edık pen Tolık Sasha, Pashalarynyń biriniń qala mańyndaǵy saıajaıyna demalýǵa ketken bolatyn.

— Jata-jastana kórermiz, — dedi ákemiz.

Sonymen áńgime támám bolǵan.

Arada eki-úsh kún ótkende esiktiń qońyraýy taǵy da bezildep ala jóneldi. Qalalyqtar sıaqty bólip-bólip baspaıdy, aýyldan kelgender osylaısha saýsaqtary qońyraý túımesine jabysyp qalǵandaı, esikke adam jaqyndaǵansha zar qaqsatyp turyp alady.

Ádettegideı elden buryn elpildep Gafýr jetti esikke. Zor daýysymen eki ret «áýp» etip edi, bireý baryp elektr symyn julyp alǵandaı, bezildek dybys qalt tıyldy.

Qulyptalmaı turǵan esiktiń tutqasynan ustap, ishke qaraı tartyp qalsam, aıtqanym aıdaı kelip, bosaǵa syrtynda Shelektegi jamaǵaıyn týysymyz Joltaı aǵa tur.

— Astafıralla, bulardyń úıine ıt kirip ketken be dep júregim tas tóbeme shyqty emes pe, rasymen munda ıt júr ǵoı?! — deıdi.

Ekeýimiz qaýqyldasyp, aman-sálem jasasyp, aıaqkıimin sheshkizip bolamyz degenshe Gafýr bizdiń janymyzdan joq boldy. Ákemiz ádette mundaı mezgilde zaldaǵy dıvanda jatyp gazet-jornal qaraıtyn.

— Siz bylaı qaraı óte berińiz, men qazir dastarhan ázirlep jibereıin, — dep Joltaı aǵaǵa zaldy nusqap jiberdim de, ózim as bólmesi jaqqa ótip ketkenmin.

— O, toba, toba, toba! Mynalar úıleriniń bárin ıtke toltyryp qoıǵannan saý ma? — dep jan ushyrǵan Joltaı aǵa shoqsha saqaly sholtańdap meniń sońymnan ile-shala as úıge júgirip kelipti. — Ana jerde, dıvanda álgi maquluqtyń taǵy bireýi jatyr ǵoı?!

Ákem azdap kóz shyrymyn alaıyn dep óz bólmesine ketken bolýy kerek. Úı ishindegilerden eshkim bolmaǵanda zaldaǵy dıvan Gafýrdyń ıeliginde.

— Ol jańaǵy ózińizdi qarsy alǵan ıt qoı. Dıvan bos bolsa, sol jerde jatady.

— Sonda qalaı, tósek oryndaryńda aldymen ıtteriń, sosyn ózderiń jatasyńdar ma?

— …

Ákem ornynan turyp, týysqanymen qaýqyldasyp amandasyp bolǵan soń dastarhan basyna otyrdyq. Kez-kelgen taqyrypta bastalǵan áńgime aınalyp ıt tóńiregine oralady.

— Bul endi ózi sondaı asyltuqymdy, erekshe jaralǵan ıt, — dedi ákem. — Nebir túrli jarystarǵa qatysyp, medal, dıplom, kýbok degenderdi birinen soń birin ákelip jatyr. Qaraǵandyda, Bishkekte, Orynborda bolyp qaıtty…

— Áı, qaıdam, «baıtal shaýyp báıge almas» degen sóz aıtylatyn edi. Al endi ıtin jarysqa qosyp, jetistigine maqtanǵan qazaqty senen kórip otyrmyn — dedi Joltaı aǵa.

— Ózi sondaı kirpıaz, asa taza haıýan, bir tal qylshyǵy bir jerge juqpaıdy ǵoı …

— Báse, sol eken ǵoı, tóreńdeı ǵyp tórińe shánıtip qoıǵanyń. Túnde qoınyńa alyp jatarsyń, bálkim?

— Áı, sen de bir ózi, tyrnaq astynan kir izdep qalǵan birdeńe ekensiń. Ol ıttiń tula boıy tap-tuınaqtaı, tap-taza. İshken-jegeni adal as. Tipti aıaq-tabaǵyna deıin óz aldyna, bárine belgi soǵyp qoıylǵan…

Joltaı aǵa aspen aparǵan qasyqty aýzynan sýyryp alyp, bir aınaldyryp qarady da, tabaqtyń shetine etbettete súıeı saldy. Sóıtti de sháıi tolyq ishilip bolmaǵan keseniń betin alaqanymen jaýyp:

— Hosh, ábden toıdym, kóp rahmet! — dedi.

— Jaraıdy, olaı bolsa, ana bólmege baryp azdap tynyǵalyq, — dep ákem de eki alaqanymen betin sıpap, qonaǵyn zalǵa qaraı bastady. Aldymen ózi baryp otyryp, bir qolyn dıvannyń arqalyǵyna artty da:

— Kel otyr, endi aýyldyń áńgimesin aıt, — dedi.

Zalǵa kirgen betten-aq eki tanaýy edireńdep turǵan Joltaı aǵa ákem otyrǵan dıvanǵa osqyryna qarap alyp:

— Anaý Saǵyndyqtyń bireýlerge berip jibergen sálemdemesi bar edi. Jetkizip bermesem, úlgermeı qalarmyn, — dedi de, qoshtaspastan burylyp alyp, esikten shyǵyp júre berdi.

Jańaǵy ydys-aıaqty jınastyra salaıyn dep as úıge kirgen men birden Joltaı aǵa tamaq ishken as qasyqqa jarmastym. Masqara! Qasyqty aýdaryp jiberip qarasam, as alatyn shuńǵylyna shegemen tyrnap turyp «Gafýr» dep badyraıtyp jazylypty. Jazýdy zalda otyrǵan ákeme alyp kelip, kóziniń aldyna jaqyndattym.

Mundaı ıtyrǵynnyń ıtyryqtatqan shegi dál osy jerge deıin ǵana kelip jetken bolýy kerek, ákem aıaq-asty shart ete qaldy da:

— Áket, ana Álımansurǵa! — dep suq saýsaǵymen ıtti nusqap, biraq kesti.

Balalar áli saıajaıdan qaıtyp oralǵan joq edi. Bir aýyz sózge kelmesten Gafýrdyń tumsyǵyna tumyldyryǵyn kıgizip, tórtinshi qabattan túse berdik…

---