InfoHub Logo

Temirbek áıelimen birge qalanyń ortalyq bazarynda júrgen. Yǵy-jyǵy halyq. Adamnyń kóptiginen aıaq alyp júre almaısyń. Áıeli Gúlbarshyn adasyp qalmaıyn degendeı-aq kúıeýin tas qyp qoltyqtap alyp, alǵa qaraı tartyp kele jatqan edi. Kenet óte bir tanys ún qulaǵyna jetti. Kóp jyl buryn únemi estip, ábden jadynda saqtalyp qalǵan daýysqa eleń ete qalǵan Gúlbarshyn jalt buryldy. Biraq, óz kózine ózi senbeı kúıeýin top ortasynan shetke qaraı súırelep, álgi daýys ıesine qaraı buryldy.

Qalyń nópirden sál ǵana sytylyp shetke shyqqan soń jurttan qaıyr tilep turǵan kir-qojalaq kisiniń qasyna Gúlbarshyn áı-shaı joq, jetip bardy. Temirbek tańdanyńqyrap qaldy:

— Gúleke, munyń ne?

— Sál kúte tur! — dedi de, ol álgi qaıyrshynyń alaqanyna besmyńdyq qyzyl ala teńgeni tastady da:

— Nıetqalı aǵaı, munyńyz ne, sizge ne bolǵan? — demesi bar ma.

— Aý, qaraǵym! Menen eshteńe surama! Bergenińdi Qudaı saǵan on ese ǵyp qaıtarsyn! Bilemin, meniń qol astymda istegen shyǵarsyń, álde, dáris aldyń. Áıteýir túriń tanys, kózge jyly ushyraısyń. Eshteńe surama! — dep álgi qaıyrshy burylyp kete berdi.

Erli-zaıypty ekeýi de óz jónderine ketken. Aýyldaǵy týys-týǵandaryna kerek-jaraǵyn, tapsyryp aıtqan ony-munysyn satyp alyp kólikteriniń júk salǵyshyna tıep alǵan soń olar jolǵa shyǵyp ketken.

— Al, jańaǵy qaıyrshy seniń ustazyń boldy ma, sonda? — dep, Temirbek uzaq joldy qysqartýdyń qamymen áıeline saýal tastady.

— Ol kisi men oqý bitirip magıstratýraǵa túsken jyly bizdiń rektor bolǵan edi — dep, asyqpaı sózin bastaǵan Gúlbarshyn áńgimeniń tıegin aǵytty.

Nıetqalı aǵaıdy bizge sabaq bergen kezinen jaqsy tanımyn. Ol kisiniń áıeli de ýnıversıtette dáris berdi. Uldary men qyzdaryn da syrttaı biletinbiz. Sondaı jarasymdy jup, kórseń kóz toıatyn jandar, óte baqytty otbasy edi. Ol kisi rektor bolǵanda bárimiz de qýanyp edik. Biraq, ondaı mánsaptyń ózi adamǵa synaq úshin beriletin sıaqty ǵoı. Sol synaqtan bul kisi áý basta ońbaı súringen adam.

Magıstranttarǵa arnalǵan jataqhananyń shaǵyn bólmesinde kórshi qaladan kelgen Jaınagúl degen qyz ekeýimiz birge turdyq. Tańdaı qaqtyrarlyq keremet sulýlyǵy bolmasa da, kelbeti tartymdy, ashyq-jarqyn jaıly minezdi qyz. Óziniń aıtýyna qaraǵanda, áke-shesheden erte aıyrylǵan, aǵa-jeńgeniń qolynda ósip, turmystyń taýqymetin birshama tartqan jan. Soǵan qaramastan muńaıý, jabyrqaý degendi bilmeıtin asa bir kóńildi qyz. Qashan kórseń, álde bir oqıǵany kúlkige aınaldyryp, aınalasyn bir serpiltip tastap júretin.

Shynyn aıtsam, men odan dál sondaı oǵash qylyqty kútpegen edim. Keıin kózim jetkende jaǵamdy ustadym ǵoı. Baqandaı bir jyl birge turyp, bite qaınasqan qurbymnyń ózime bilim bergen ustazymnyń, jaı ustazym ǵana emes-aý, oqý ornyn basqaryp otyrǵan basshymnyń otbasyn oırandap, neshe túrli sumdyqqa baryp júrgenin der kezinde bilmeppin de ǵoı. Bul meniń ańǵaldyǵym ba, aq kóńildigim be, álde, aqymaqtyǵym ba, ol jaǵyn bilmeımin.

Sońǵy aılarda Jaınagúl jataqhanaǵa qonýdy sıretken bolatyn. Men kóbinese, jalǵyz túnep, jeke turyp jattym. Bul bir jaǵynan maǵan yńǵaıly da edi. Qasymda eshkim bolmaǵany, ońasha turýym dısertasıamdy jazýyma, zerttegen materıaldaryma taldaý jasaýyma, ǵylymı maqalalar ázirlep, jaryqqa shyǵarýyma kóp septigin tıgizdi.

Anda-sanda demalys kúnderi ǵana kelip-ketedi. Óziniń aıtýyna qaraǵanda, álde bir dostarymen birge páterde turyp jatqan kórinedi. Sabaqtyń arasynda mańyzdy sharýalarmen aınalysyp, ájeptáýir aqsha taýyp júrgenin de aıtqan. Kıim-kıisi burynǵydan álde qaıda jaqsaryp, qymbat áshekeılermen sándene bastaǵanyna qaraǵanda, jaǵdaıy jaman bolmaǵany anyq edi.

Ózi tis jaryp kóp eshteńe aıtpaǵan soń men de qazbalap surap jatpadym. «Qyzdyń kózi qyzylda» demekshi, anda-sanda kelgende, ana kıimin bir kıip, myna alqasyn bir taǵyp kórip, aınanyń aldynda shyr-kóbelek aınalyp degendeı máz bolysyp qalamyz. Ózi de qur qol kelmeıdi, maǵan tort deısiń be, qymbat shokolad deısiń be, keıde, meniń qolym jete bermeıtin jemis-jıdektiń táýirin tartý etip ketedi.

Sońǵy bir-eki aıda ol múldem joǵalyp ketti. Mamandyǵymyz bólek ári oqý ǵımaratymyz bir birinen oqshaý bolǵandyqtan ony ýnıversıtette kezdestire bermeısiń.

Sóıtip júrgende bir kúni jataqhanaǵa rektordiń áıeli keldi. Ol kisi stýdent kezimde sabaq bergendikten jaqsy tanıtyn edim. Óńi solǵyn, túri tunjyrap ketken, birtúrli kóńilsiz kórindi. Kútpegen qudaıy qonaqty kórgende tańdanyp qaldym da:

— Otyryńyz, apaı! — dep, oryndyq usyndym.

— Gúlbarshyn oqý qalaı?

— Jaqsy apaı.

— Kelgenime tańdanyp otyrǵan shyǵarsyń? Qasyńdaǵy qurbyń qaıda?

— Jaınagúl me?

— Iá, sol!

— Shynyn aıtsam, apaı, Jaınany kórmegenime aıdan asty.Habarlaspady, sońǵy kezde.

— Túsinikti, jaraıdy. Men keteıin.

— Apaı otyra turyńyz! Men shaı qoıaıyn, sizge.

— Esh áýire bolma, aınalaıyn! Asyǵys edim — dedi de, shyǵyp ketti.

Ol kisiniń sýyt kelip, sýyt ketýine men asa mán bergen de joqpyn, tipti, umytyp ta ketippin.

Bir kúni rektorimizdiń óz áıelinen ajyrasyp, Jaınagúlmen bas qosqanyn estigende jataqhanadaǵy onyń tanys-bilisteriniń bári de esterinen tanyp qala jazdady. Apaıymyz bala-shaǵasyn alyp kórshi qalaǵa kóship ketipti. «Jaqsy ıt ólimtigin kórsetpeıdi» degendeı, aýlaq keteıin dep sheshken bolsa kerek.

Kóktemniń alǵashqy kúnderiniń birinde aýlada kún shýaqtap otyrǵanmyn. Anandaıtyn jerge sý jańa qymbat kólik kelip toqtady. «Jaqsyny kórmek úshin» demekshi, mańaıyńa kelip aınadaı jarqyraǵan ásem kólik toqtasa, oǵan qalaı kóziń túspeıdi. Kóliktiń júrgizýshi jaǵyndaǵy esiginen úlde men búldege oranǵan Jaınagúl túsip, yrǵalyp maǵan qaraı kele jatyr. Aman-sálemin adamsha aldym. Biraq, jasaǵan isi men qylyǵyna tóze almadym.

— Jaına, munyń ne? Ózińnen baqandaı otyz jas úlken adammen...

— Mahabbat jasqa qaramaıdy, qurbym!

— Bireýdiń otbasyn oırandap, baqytqa kenelesiń be?

— Gýlá, tym bolmasa sen jazǵyrmashy! Jurttyń bári onsyz da teris aınalyp, ıt terimdi basyma qaptap jatyr. Sen túsinýge tyrysshy! Basqa amalym bolmady, men saǵan bárin aıtaıynshy... meniń bir oıym bar...

— Oıyń quryp ketsin, seniń! Bólmeden ony-munyńdy al da, qarańdy batyr! Osydan bylaı meni qurbym deme! Senimen endi, sóılespeımin de.

Jaınagúl únsiz ǵana kóz jasyn syǵyp, zattaryn jınastyryp aldy da ketip qaldy. Qansha jerden taǵdyrǵa telisek te, dál mundaı soraqylyqty aqtaýdyń esh jóni joq edi. Bul oqıǵa tek meni ǵana emes sol jyly ýnıversıtette oqyǵan talaı jastar úshin súıekke tańba bolǵan edi. Bizdi qoıshy, oqý bitirgen soń jan-jaqqa tarap kettik. Taradyq degende, men eshqaıda ketken joqpyn ǵoı, kafedrada qaldym. Ony óziń de bilesiń.

Rektor eshteńe bolmaǵandaı jınalystaryn ótkizip, oqý ornyn basqaryp júrip jatty. Oqý orny basshynyń ózinen úsh múshelge taıaý jas kishi shákirtimen kóńil jarastyryp, áıel, bala-shaǵasynan bezýin ar-uıat turǵysynan qansha ret aıyptasaq ta, zańǵa qaıshy is emes kórinedi. Sondyqtan, jurt neshe jerden sóge jamandasa da onyń laýazymyna kelip-keter eshteńe de bolmady. Moraldyq azǵyndyqty maı shammen qaraıtyn baıaǵydaı kompartıa joq, árkimniń jeke sharýasy delinetin zaman boldy ǵoı.

Men ol kezde qatardaǵy oqytýshymyn. Rektormen betpe bet kezdesýdiń qajettiligi de bola qoımaıtyn. Jaınagúl birneshe ret telefon soǵyp, kezdeskisi keldi, shaıǵa shaqyrdy, qonaq etpek te boldy, attap baspadym. At quıryǵyn kesistik degendi aıttym. Bálkim, menen ózge bireý bolsa, ondaı múmkindikti paıdalanyp ta baǵar ma edi. Mende ondaı pıǵyl bolmady. Tipti, olaı oılaýdyń ózi jıirkenishti sekildi kórindi.

Sóıtip júrgende, ıaǵnı, sen ekeýimiz qosylardan bir jyl buryn ǵoı deımin, Jaınagúl qurbymnyń hıkaıasy jurtty taǵy da dúr silkindirdi. Onyn jaıyn jaqsy biletin bir qurbymyz kezekti bir otyrysta bárimizge túgin qaldyrmaı jaıyp salǵan edi.

Negizi, Nıetqabyl aǵaıdy Jaınagúldiń ózi aınaldyrǵan kórinedi. «Býyrshyn kózin súzbese, buqa bas jibin úzbeıdi» dep halyq beker aıtpaǵan ǵoı. Bir-eki ret qabyldaýyna baryp, yńǵaı tanytyp baıqaǵan. Sosyn, bir reti kelgende, «bettiń aryn belbeýge túıip» turyp mahabbat jarıalap, qazirgi jastardyń sózimen aıtqanda, syndyrǵan ǵoı, Nıetqabyl aǵaı bastapqyda senińkiremegen be, onsha qatty jaqyndata qoımaǵanǵa uqsaıdy. Degenmen, Jaınagúl de osal saıtan emes, «qyryq aılasy bar» pále qyz emes pe. Qylymsyp júrip, aqyry degenine jetken ǵoı. Meımanhanalar men demalys oryndarynyń lúks bólmelerin túgendep bitken soń turmys quramyz, qosylaıyq dep qıǵylyq salsa kerek.

Jasy ulǵaıǵan, qart adam bola tura qalaı onyń shyrmaýyna túsip qalǵanyn kim bilsin, aǵaıymyz Jaınagúl ne aıtsa, bárin qalt etkizbeı oryndap otyrǵan. Ekeýi zańdy nekege turmasa da, Nıetqabyl aǵaıdyń oǵan ólerdeı sengeni sonshalyq, bar jyljıtyn, jyljymaıtyn múlkin túgel sonyń atyna tirkep bere salǵan. Záýlim úı de, tipti, qyl aıaǵy banktegi depozıtti de Jaınagúl ebin taýyp túgeldeı ózine jazdyryp alǵan.

Onymen qoımaı ýnıversıtettiń qarjysyna da qol saldyrǵan. Tam-tumdap odan da ishken-jegen tustary bolǵan kórinedi. Ony qoıshy, bárinen qıyny myna oqıǵa bolypty.

Nıetqabyl aǵaı shetelde ótken bir sımpozıýmnen elge oralady. Negizi, ol jaqta áli de úsh kún bolýǵa tıis eken. Biraq, mınıstrlikten shuǵyl shaqyrtqan soń merziminen buryn qaıtýyna týra keledi. Tańǵy saǵat tórtte áýejaıdan júrgizýshisi kútip alyp úıine jetkizedi. Qanen-qapersiz úıine kiredi. Jas jubaıyna tosyn syı jasaıyn dep oılaǵan aǵamyz asyqpaı dýshqa kirip, jýynyp-shaıynyp alǵan soń jatyn bólmesine kirse, tósekte Jaınagúlmen qushaqtasyp bir jigit tereń uıqyǵa batyp jatyr eken deıdi.

Aıǵaıǵa basyp, oıatsa kerek. Al, ana ekeýi esh saspaıtyn kórinedi.

— Jaınagúl-aý, munyń ne?

— Ne bolýshy edi, kórip tursyń ǵoı.

— Bul kim dep senen surap turmyn.

— Aıǵaılamasaıshy! Bul meniń kúıeýim Shaıjan.

— Sen ne aıtyp tursyń?

— Menen kúıeýiń bar ma, dep buryn nege suramaǵansyń?

— O, Alla! Sen jyndysyń ba, álde, men be?

— Kimniń jyndy, kimniń saý ekenine daýlaspaı-aq qoıaıyq!

Álgi Shaıjany ornynan baıaý ǵana turdy da, asyqpaı baryp, tartpadan qujattaryn sýyryp ákelip, Nıetqabyldyń kózine taqaıdy da:

— Eı, shal! Shyq meniń úıimnen! Nege tań atpaı mazamyzdy alyp tursyń?

— Sen...sen... meniń úıi...

— Boldy, shal! Eshteńe aıtpaı-aq qoı! Bári zańdy. Qatyn da úı de, múlikte bári meniki. Sen ǵana munda bótensiń. Meniń zańdy áıelimmen biraz ýaqyt kóńil kótergeniń úshin qazir osynda seni qan-josa etip tepkilep qýyp shyǵýyma bolar edi. Jasyńnyń úlkendigin, shashyńnyń býyryldyǵyn syılap turmyn. Ondaı ıttikke barmaı-aq qoıaıyn. Endi jaı ǵana ún-túnsiz ketip qalmasań, óte jaman bolady. Tek shý shyǵarma! Meniń minezim jaman. Jynym kelmeı turǵanda tez zyt! — deıdi de, álgi Shaıjan degeni túk bolmaǵandaı dýshqa kirip ketedi.

— Osylaı bop qaldy, shalym! Meni keshirmeıtinińdi bilemin. Biraq, eshqaıda shaǵymdana almaısyń! Bárin zańdastyryp alǵanymdy bilesiń. Endi, bizdiń jolymyzda kese kóldeleń turma! Tura da almaısyń. Bar da óz jónińdi tap! — dep, Jaınagúl ony óz úıinen kóshege qýyp shyqqan.

Árıne, ol rektor basymen sol sátte kóshe kezip, tentirep ketpeıdi ǵoı. Dereý óz oqý ornyna qarasty shıpajaıdyń lúks bólmesine ornalasady da, mınıstrlikke tartady.

Ol jerde de ony kútip turǵan jaǵymdy jańalyq shamaly bolǵan. Taıaýda ǵana ótken qarjylyq tekseristiń esebi boıynsha rektordiń birqatar olqylyqtarǵa jol bergeni áshkere bolǵan. Soǵan baılanysty prokýratýra arnaıy málimdeme joldaǵanyn aıta kele mınıstr ol kisini qazirden bastap qyzmetinen bosaıtynyn, dereý oqý ornynyń ǵylymı keńesin jınaıtynyn sol jerde jańa rektordiń tanystyrylatynyn habarlaǵan.

Jınalys uzaqqa sozylmady. Ǵylymı keńestiń keńeıtilgen otyrysy dep jarıalanǵannan keıin oǵan bárimiz de qatysqan edik. Nıetqabyl aǵaıdyń túri órt sóndirgendeı tútigip ketken, qabaǵy túksıip otyrǵany áli esimde. Mınıstr qysqasha sóz sóılep, jańa basshyny tanystyrdy, Nıetqabyl aǵaıǵa kóp jylǵy eńbegi úshin alǵys bildirip jáne ózi qalasa, bazalyq mamandyǵy boıynsha kafedrada profesor bolyp qala alatyndyǵyn aıtty. Birli-ekili qart akademıkter burynǵy rektordiń eren eńbeginiń baǵalanýyn, oǵan laıyqty qyzmet usynylýyn ótindi. Biraq, mınıstr tarapynan «ol jaǵy eskiriledi» degen enjarlaý shyǵaryp salma jaýap qana berildi.

Sol jınalystan keıin Nıetqalı aǵaıdy kórmedim, kóp jyldan keıin búgin ǵana mine, bazarda kezdestirdim. Daýsy ǵana ózgermegendikten ǵana tanydym, al, ana sıqyn kórgen adam onyń buryn iri ǵalym, ýnıversıtet rektory boldy degenge esh senbes edi.

— Sonda ol mánsaptan kete sala qańǵybas bop shyǵa keldi me?

— Joǵa, sol kúni keshke ol kisini arnaıy organ qyzmetkerleri kelip, shıpajaıdaǵy bólmesinen tutqyndap áketken kórinedi. Birer aıdan keıin sot bolyp, bes jylǵa jaza arqalap, abaqtyǵa jabyldy dep estigenbiz. Odan beri de onshaqty jyl ótti ǵoı. Bosap shyqqan tirligi baǵanaǵy biz kórgen jaı bolsa kerek.

— Al, álgi qurbyń men onyń namystan jurdaı kúıeýi she?

— Olar qazir shetelde turady dep estigenmin. Bireýdi sorlatyp, mol oljaǵa kenelgenderdiń qalaı joldary bolyp ketetinin túsinbeımin. Nesi bolsa da, arsyzdyqpen degenderine jetti ǵoı.

Áńgime osy jerge kelgende erli-zaıypty ekeýi týǵan aýylynyń shetine kelip te qoıǵan edi.

---