13 - 15 عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى. سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر
13 - 15 عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى. سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر
كونسپەكت
13 عاسىردا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا نوعاي ورداسى مەملەكەتتىك بىرلەستىگى قۇرىلدى. اۋماعى – ەدىل مەن جايىق وزەندەرىنىڭ ارالىعى. ورتالىعى – سارايشىق قالاسى. نوعاي – جورىقتى باتىيمەن بىرگە باستاپ، التىن وردانىڭ بەس حانى تۇسىندا قولباسشى بولعان ادام. نوعاي اسكەرىنىڭ كوپشىلىگى تۇرىك تىلدەس ماڭعىت تايپاسى بولعاندىقتان “ماڭعىت ەلى” دەپ تە اتالعان. نوعاي ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاعان – نوعايدان كەيىنگى ەدىگە. وردا ەدىگەنىڭ بالاسى نۇراد - دين (1426 - 1440) تۇسىندا ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولىپ، التىن وردادان ءبولىنىپ شىقتى. نوعايلار 15 عاسىردىڭ ورتاسىندا سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنا دەيىن جەتىپ، بەكىنىس قالالاردى جاۋلاپ الدى.
وردا بيلىگى مۇراگەرلىك جولمەن بەرىلدى. ۇلىستى بيلەۋشىلەر – مىرزالار ءوز جەرىندە شەكسىز ۇستەمدىك ەتتى. 16 عاسىردا نوعاي ورداسى ىدىراي باستادى. حالقىنىڭ كەيبىر بولىكتەرى كىشى جۇزگە قوسىلدى.
باتىس ءسىبىر جەرىندە تۋىسقان تۇرىك تىلدەس تايپالاردىڭ بىرلەستىگى بولدى. بىرلەستىكتە كەرەيىتتەر باستى ءرول اتقارعان. باتىس ءسىبىر جوشى ۇلىسى قۇرامىنا كىرىپ، شايباني اۋلەتىنىڭ جەرى سانالعان. ءبىراق ەلدى باسقارۋ تايبۇعا زامانىنداعى تۇرىك شونجارلارى اۋلەتىنىڭ قولىندا بولدى. ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزگى جەرلەرى توبىل، تۋرا وزەندەرىنىڭ اڭعارلارى بولدى. استاناسى – چيمگي - تۋرا (قىزىل - تۋرا). 1428 جىلى ءابىلحايىر حان باتىس سىبىرگە جورىققا اتتانادى. ول ماحمۋد قوجانى جەڭىپ، باتىس ءسىبىر ءابىلحايىر حاننىڭ قاراماعىنا وتەدى. شايباني ۇرپاعى يباق حان ءوز بيلىگىن چيمگي - تۋرا، توبىل، ەرتىسكە جاقىن جەرلەرگە جۇرگىزەدى. يباق حان ورىس پاتشاسى III يۆانمەن ساۋدا قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ ماقساتىنداعى دوستىق وداق قۇرۋعا شارت جاساستى. 1495 جىلى مۇحاممەدتىڭ باسشىلىعىمەن چيمگي - تۋرادا يباق حان ءولتىرىلدى. تايبۇعالىق مۇحاممەد بيلەۋشى بولىپ جاريالاندى.
قازاقستان اۋماعىندا شىڭعىس اۋلەتىنىڭ ءۇش عاسىرعا جۋىق بيلىك جۇرگىزۋىنە قاراماستان، قوعامدىق قاتىناستاردىڭ ورىستەۋى، تىلدىك قاتىناستىڭ دامۋى، شارۋاشىلىق سالالارىنىڭ ءوسۋى جەرگىلىكتى ەتنيكالىق ورتادا دامىدى. قازاقستانداعى فەودالدىق مەملەكەتتەردىڭ نەگىزگى ەتنيكالىق قۇرامى ءبىرتۇتاس ەل بولىپ قالىپتاسقان قازاق حالقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. نوعاي ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى:
2. نۇراد - دين كەزىندەگى نوعاي ورداسىنىڭ ساياساتى:
3. ەدىگە توقتامىسپەن ۇزدىكسىز سوعىس جۇرگىزدى:
4. ەدىگە ۇرپاقتارىنىڭ كەلىسىمىنسىز قابىلدانبادى:
5. 15 عاسىردىڭ ورتاسىندا نوعايلار جاۋلاپ الدى:
6. نوعاي ورداسىنداعى ۇلىستى بيلەۋشىلەر:
7. نوعاي ورداسى ىدىراي باستادى:
8. 17 عاسىردىڭ باسىندا ۇلكەن نوعاي ورداسىنىڭ حالقى ىعىسقان ايماق:
9. نوعاي ورداسىمەن ەكونوميكالىق، ساياسي بايلانىستا بولعان ەلدەر:
10. باتىس ءسىبىر تايپالارىنا ىقپال ەتتى:
11. باتىس سىبىردەگى تۇرىك تىلدەس تايپالاردىڭ بىرلەستىگىندە باستى ءرول اتقاردى:
12. باتىس ءسىبىردى باسقارۋشى اۋلەت:
13. باتىس ءسىبىر حاندىعىنىڭ استاناسى:
14. باتىس سىبىردە نوعايلاردىڭ قولداۋىمەن بيلىككە كەلدى:
15. باتىس ءسىبىر ءابىلحايىر حاندىعىنا ءوتتى:
16. قازاق حاندارى جانىبەك، كەرەيمەن وداقتاسقان شايباني ۇرپاعى:
17. ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزگى جەرلەرى:
18. باتىس ءسىبىر حاندىعىمەن دوستىق شارت جاساسقان ەل:
19. يباق حاندى ءولتىردى:
20. شوقان ءۋاليحانوۆ “ەكى تۋىسقان وردا” دەپ اتادى:
21. نوعاي ورداسى حالقىنىڭ نەگىزگى قۇرامى:
22. باتىس ءسىبىر ايماعىندا تورعاي، ەسىل، ەرتىس بويىن مەكەندەدى:
23. التىن وردانىڭ بەس حانى تۇسىندا قولباسشى بولعان ادام:
24. نوعايلار وڭتۇستىك - باتىسىندا كوشىپ - قونىپ ءجۇردى:
25. سارايشىق قالاسى ءبىرجولا قيرادى:
26. سارايشىق قالاسى كاۆكاز بەن قىرىمدى بايلانىستىردى:
27. سارايشىقتىڭ گۇلدەنگەن ءداۋىرى:
28. 13 عاسىردا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا قۇرىلعان حاندىق:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
13 عاسىردا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا نوعاي ورداسى مەملەكەتتىك بىرلەستىگى قۇرىلدى. اۋماعى – ەدىل مەن جايىق وزەندەرىنىڭ ارالىعى. ورتالىعى – سارايشىق قالاسى. نوعاي – جورىقتى باتىيمەن بىرگە باستاپ، التىن وردانىڭ بەس حانى تۇسىندا قولباسشى بولعان ادام. نوعاي اسكەرىنىڭ كوپشىلىگى تۇرىك تىلدەس ماڭعىت تايپاسى بولعاندىقتان “ماڭعىت ەلى” دەپ تە اتالعان. نوعاي ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاعان – نوعايدان كەيىنگى ەدىگە. وردا ەدىگەنىڭ بالاسى نۇراد - دين (1426 - 1440) تۇسىندا ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولىپ، التىن وردادان ءبولىنىپ شىقتى. نوعايلار 15 عاسىردىڭ ورتاسىندا سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنا دەيىن جەتىپ، بەكىنىس قالالاردى جاۋلاپ الدى.
وردا بيلىگى مۇراگەرلىك جولمەن بەرىلدى. ۇلىستى بيلەۋشىلەر – مىرزالار ءوز جەرىندە شەكسىز ۇستەمدىك ەتتى. 16 عاسىردا نوعاي ورداسى ىدىراي باستادى. حالقىنىڭ كەيبىر بولىكتەرى كىشى جۇزگە قوسىلدى.
باتىس ءسىبىر جەرىندە تۋىسقان تۇرىك تىلدەس تايپالاردىڭ بىرلەستىگى بولدى. بىرلەستىكتە كەرەيىتتەر باستى ءرول اتقارعان. باتىس ءسىبىر جوشى ۇلىسى قۇرامىنا كىرىپ، شايباني اۋلەتىنىڭ جەرى سانالعان. ءبىراق ەلدى باسقارۋ تايبۇعا زامانىنداعى تۇرىك شونجارلارى اۋلەتىنىڭ قولىندا بولدى. ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزگى جەرلەرى توبىل، تۋرا وزەندەرىنىڭ اڭعارلارى بولدى. استاناسى – چيمگي - تۋرا (قىزىل - تۋرا). 1428 جىلى ءابىلحايىر حان باتىس سىبىرگە جورىققا اتتانادى. ول ماحمۋد قوجانى جەڭىپ، باتىس ءسىبىر ءابىلحايىر حاننىڭ قاراماعىنا وتەدى. شايباني ۇرپاعى يباق حان ءوز بيلىگىن چيمگي - تۋرا، توبىل، ەرتىسكە جاقىن جەرلەرگە جۇرگىزەدى. يباق حان ورىس پاتشاسى III يۆانمەن ساۋدا قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ ماقساتىنداعى دوستىق وداق قۇرۋعا شارت جاساستى. 1495 جىلى مۇحاممەدتىڭ باسشىلىعىمەن چيمگي - تۋرادا يباق حان ءولتىرىلدى. تايبۇعالىق مۇحاممەد بيلەۋشى بولىپ جاريالاندى.
قازاقستان اۋماعىندا شىڭعىس اۋلەتىنىڭ ءۇش عاسىرعا جۋىق بيلىك جۇرگىزۋىنە قاراماستان، قوعامدىق قاتىناستاردىڭ ورىستەۋى، تىلدىك قاتىناستىڭ دامۋى، شارۋاشىلىق سالالارىنىڭ ءوسۋى جەرگىلىكتى ەتنيكالىق ورتادا دامىدى. قازاقستانداعى فەودالدىق مەملەكەتتەردىڭ نەگىزگى ەتنيكالىق قۇرامى ءبىرتۇتاس ەل بولىپ قالىپتاسقان قازاق حالقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. نوعاي ورداسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى:
2. نۇراد - دين كەزىندەگى نوعاي ورداسىنىڭ ساياساتى:
3. ەدىگە توقتامىسپەن ۇزدىكسىز سوعىس جۇرگىزدى:
4. ەدىگە ۇرپاقتارىنىڭ كەلىسىمىنسىز قابىلدانبادى:
5. 15 عاسىردىڭ ورتاسىندا نوعايلار جاۋلاپ الدى:
6. نوعاي ورداسىنداعى ۇلىستى بيلەۋشىلەر:
7. نوعاي ورداسى ىدىراي باستادى:
8. 17 عاسىردىڭ باسىندا ۇلكەن نوعاي ورداسىنىڭ حالقى ىعىسقان ايماق:
9. نوعاي ورداسىمەن ەكونوميكالىق، ساياسي بايلانىستا بولعان ەلدەر:
10. باتىس ءسىبىر تايپالارىنا ىقپال ەتتى:
11. باتىس سىبىردەگى تۇرىك تىلدەس تايپالاردىڭ بىرلەستىگىندە باستى ءرول اتقاردى:
12. باتىس ءسىبىردى باسقارۋشى اۋلەت:
13. باتىس ءسىبىر حاندىعىنىڭ استاناسى:
14. باتىس سىبىردە نوعايلاردىڭ قولداۋىمەن بيلىككە كەلدى:
15. باتىس ءسىبىر ءابىلحايىر حاندىعىنا ءوتتى:
16. قازاق حاندارى جانىبەك، كەرەيمەن وداقتاسقان شايباني ۇرپاعى:
17. ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزگى جەرلەرى:
18. باتىس ءسىبىر حاندىعىمەن دوستىق شارت جاساسقان ەل:
19. يباق حاندى ءولتىردى:
20. شوقان ءۋاليحانوۆ “ەكى تۋىسقان وردا” دەپ اتادى:
21. نوعاي ورداسى حالقىنىڭ نەگىزگى قۇرامى:
22. باتىس ءسىبىر ايماعىندا تورعاي، ەسىل، ەرتىس بويىن مەكەندەدى:
23. التىن وردانىڭ بەس حانى تۇسىندا قولباسشى بولعان ادام:
24. نوعايلار وڭتۇستىك - باتىسىندا كوشىپ - قونىپ ءجۇردى:
25. سارايشىق قالاسى ءبىرجولا قيرادى:
26. سارايشىق قالاسى كاۆكاز بەن قىرىمدى بايلانىستىردى:
27. سارايشىقتىڭ گۇلدەنگەن ءداۋىرى:
28. 13 عاسىردا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا قۇرىلعان حاندىق:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
