ءابىلحايىر حاندىعى (وزبەك حاندىعى)
ءابىلحايىر حاندىعى (وزبەك حاندىعى)
كونسپەكت
1428 جىلى اقسۇيەك، شونجارلار 17 جاستاعى ءابىلحايىردى حان ەتىپ سايلادى. حاندىق وزبەك ۇلىسى، وزبەك حاندىعى، شايباني ۇلىسى، ءابىلحايىر ۇلىسى دەپ اتالدى. ۇلىستىڭ الىپ جاتقان جەرى مەن حالقىنىڭ كوپشىلىگى قىپشاقتار بولعاندىقتان، ونى قىپشاق حاندىعى دەپ تە اتاعان. ءابىلحايىر حاندىعى باتىسىندا جايىق، شىعىسىندا بالقاش، وڭتۇستىگىندە ارال مەن سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسى، سولتۇستىگىندە توبىل، ەرتىس وزەندەرىنىڭ ورتا سالاسى ارالىعىن الىپ جاتتى. رۋزبيحان دەرەگى بويىنشا، ءابىلحايىر حاندىعى نەگىزگى ءۇش حالىقتان – شايبانيلەردەن، قاراقالپاقتاردان جانە قازاقتاردان تۇرعان.
1431 جىلى ەكىرەتۇپ دەگەن جەردەگى توقا تەمىر ۇرپاقتارىمەن بولعان شايقاستا ءابىلحايىر جەڭىسكە جەتتى. كەيىن وردا - بازاردى باعىندىرىپ، ءوزىنىڭ ورتالىعى ەتتى. وعان دەيىن استانا تۋرا قالاسى بولعان. 1446 جىلى ءابىلحايىر حان اتباسار ماڭىندا مۇستافا حاندى تاس - تالقان ەتتى. بۇل جەڭىستەن كەيىن سىعاناق، اركوك، سوزاق، اققورعان، ۇزكەنت قالالارىن باسىپ الدى. Cىعاناق قالاسىن ءوزىنىڭ ورتالىعى ەتتى. 1446 جىلى سامارقاندى الدى.
1456 - 1457 جىلدارى ءابىلحايىر حان سىعاناق قالاسى تۇبىندە ءۇز - تەمىر باستاعان ويراتتاردان جەڭىلىپ قالدى. ول 1468 جىلى موعولستانعا قارسى جورىققا شىعادى. جورىق كەزىندە اققىستاۋ دەگەن جەردە قايتىس بولدى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىمەن ءابىلحايىر ۇرپاقتارى شىعىس دەشتى قىپشاق جەرىندە بيلىك جۇرگىزۋ قۇقىعىنان ايىرىلدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ءابىلحايىر حان قايتىس بولعان جەر:
2. ءابىلحايىر حان سىعاناق تۇبىندە جەڭىلدى:
3. ءابىلحايىر حاننىڭ سامارقاندى العان جىلى:
4. ءابىلحايىردىڭ مۇستافا حاندى جەڭگەن شايقاسى بولدى:
5. توقا تەمىر ۇرپاقتارىمەن بولعان شايقاس:
6. ءابىلحايىر حان اسكەرىنىڭ قۇرامىنا قوسىلعان رۋ - تايپا سانى:
7. ءابىلحايىر حاننىڭ كوپ كۇش - جىگەرىن جۇمساعان جەرى:
8. ءابىلحايىر حاندىعى شايبانيلەردەن، قاراقالپاقتاردان، قازاقتاردان تۇرعان دەپ جازدى:
9. ءابىلحايىر حاندىعىنىڭ باتىسىنداعى ايماق:
10. ءابىلحايىر حان بولىپ سايلاندى:
11. ءابىلحايىر 16 جاسىندا تۇتقىنعا تۇسەدى:
12. نايمان، بۇيرىق، قارلۇق تايپالارىنىڭ قىستاعان جەرلەرى:
13. ماسۋد يبن ۋسمان كۋحيستانيدىڭ ەڭبەگىن كورسەتىڭىز:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
1428 جىلى اقسۇيەك، شونجارلار 17 جاستاعى ءابىلحايىردى حان ەتىپ سايلادى. حاندىق وزبەك ۇلىسى، وزبەك حاندىعى، شايباني ۇلىسى، ءابىلحايىر ۇلىسى دەپ اتالدى. ۇلىستىڭ الىپ جاتقان جەرى مەن حالقىنىڭ كوپشىلىگى قىپشاقتار بولعاندىقتان، ونى قىپشاق حاندىعى دەپ تە اتاعان. ءابىلحايىر حاندىعى باتىسىندا جايىق، شىعىسىندا بالقاش، وڭتۇستىگىندە ارال مەن سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسى، سولتۇستىگىندە توبىل، ەرتىس وزەندەرىنىڭ ورتا سالاسى ارالىعىن الىپ جاتتى. رۋزبيحان دەرەگى بويىنشا، ءابىلحايىر حاندىعى نەگىزگى ءۇش حالىقتان – شايبانيلەردەن، قاراقالپاقتاردان جانە قازاقتاردان تۇرعان.
1431 جىلى ەكىرەتۇپ دەگەن جەردەگى توقا تەمىر ۇرپاقتارىمەن بولعان شايقاستا ءابىلحايىر جەڭىسكە جەتتى. كەيىن وردا - بازاردى باعىندىرىپ، ءوزىنىڭ ورتالىعى ەتتى. وعان دەيىن استانا تۋرا قالاسى بولعان. 1446 جىلى ءابىلحايىر حان اتباسار ماڭىندا مۇستافا حاندى تاس - تالقان ەتتى. بۇل جەڭىستەن كەيىن سىعاناق، اركوك، سوزاق، اققورعان، ۇزكەنت قالالارىن باسىپ الدى. Cىعاناق قالاسىن ءوزىنىڭ ورتالىعى ەتتى. 1446 جىلى سامارقاندى الدى.
1456 - 1457 جىلدارى ءابىلحايىر حان سىعاناق قالاسى تۇبىندە ءۇز - تەمىر باستاعان ويراتتاردان جەڭىلىپ قالدى. ول 1468 جىلى موعولستانعا قارسى جورىققا شىعادى. جورىق كەزىندە اققىستاۋ دەگەن جەردە قايتىس بولدى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىمەن ءابىلحايىر ۇرپاقتارى شىعىس دەشتى قىپشاق جەرىندە بيلىك جۇرگىزۋ قۇقىعىنان ايىرىلدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ءابىلحايىر حان قايتىس بولعان جەر:
2. ءابىلحايىر حان سىعاناق تۇبىندە جەڭىلدى:
3. ءابىلحايىر حاننىڭ سامارقاندى العان جىلى:
4. ءابىلحايىردىڭ مۇستافا حاندى جەڭگەن شايقاسى بولدى:
5. توقا تەمىر ۇرپاقتارىمەن بولعان شايقاس:
6. ءابىلحايىر حان اسكەرىنىڭ قۇرامىنا قوسىلعان رۋ - تايپا سانى:
7. ءابىلحايىر حاننىڭ كوپ كۇش - جىگەرىن جۇمساعان جەرى:
8. ءابىلحايىر حاندىعى شايبانيلەردەن، قاراقالپاقتاردان، قازاقتاردان تۇرعان دەپ جازدى:
9. ءابىلحايىر حاندىعىنىڭ باتىسىنداعى ايماق:
10. ءابىلحايىر حان بولىپ سايلاندى:
11. ءابىلحايىر 16 جاسىندا تۇتقىنعا تۇسەدى:
12. نايمان، بۇيرىق، قارلۇق تايپالارىنىڭ قىستاعان جەرلەرى:
13. ماسۋد يبن ۋسمان كۋحيستانيدىڭ ەڭبەگىن كورسەتىڭىز:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
موعولستان (14 عاسىردىڭ ورتاسى – 16 عاسىردىڭ باسى)
-
اق وردا، موعولستان، ءابىلحايىر حاندىعى، نوعاي ورداسىنىڭ مەملەكەتتىك – اكىمشىلىك قۇرىلىسى
