16 - 17 عاسىرلارداعى تاريحي شىعارمالار
16 - 17 عاسىرلارداعى تاريحي شىعارمالار
كونسپەكت
مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ 1541 - 1546 جىلدارى كاشميردە پارسى تىلىندە جازىلعان ەڭبەگى – “تا’ريح - ي - راشيدي”. بۇل ەڭبەك – موعولستان مەن وعان ىرگەلەس ايماقتاردىڭ تاريحى جونىندە جازىلعان قۇندى شىعارما. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ ارعى اتاسى جەتىسۋدى بيلەگەن ءامىرشى – پولادشى دۋلاتي. حايدار دۋلاتي ونىڭ جەتىنشى ۇرپاعى بولاتىن. مۇحاممەد حايدار دۋلاتي اراب، پارسى تىلدەرىن جەتىك بىلگەن. ول جامال ءقارشيدىڭ، راشيد اد - ءديننىڭ، جۋۆەينيدىڭ، ءابدىرازاق ءسامارقانيدىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ، تاريحي شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتتى. وتەمىس قاجىنىڭ “شىڭعىسناما” ەڭبەگى 16 عاسىردىڭ ورتاسىندا جازىلعان. “شىڭعىسنامادا” جوشى حان اۋلەتىنىڭ تاريحى باياندالادى. 16 عاسىردىڭ 40 - جىلدارى ماسۋد يبن ۋسمان كۋحيستانيدىڭ “تاريح - ي - ابۋلحاير - حاني” ەڭبەگى جازىلدى. وندا كوشپەلى وزبەكتەر حانى ءابىلحايىردىڭ تاريحى ايتىلادى. شاح ماحمۇد شوراستىڭ “تاريح” (“حرونيكا”) شىعارماسىندا بۇيداش، حاقنازار، تاۋەكەل، ەسىم، جاڭگىر حاندار تۋرالى تاريحي دەرەكتەر كەلتىرىلگەن. ءابىلعازى باحادۋر حان 1661 جىلى "تۇرىكمەن شەجىرەسىن"، 1665 جىلى "تۇرىك شەجىرەسىن" جازعان. ەڭبەكتەرى شەجىرەلىك سيپاتتا جازىلعان. شىعارمالار تۇرىك داۋىرىنەن باستاپ، شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ تاريحىن باياندايدى. سونداي - اق كەيىنگى داۋىرلەردە ورتا ازيا مەن قازاقستان، تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە بولعان ءىرى تاريحي وقيعالاردى قامتىعان. قادىرعالي جالايىري تۇتقىندا وتىرىپ جازعان “جىلنامالار جيناعى” ەڭبەگىن ورىس پاتشاسى بوريس گودۋنوۆقا سىيعا تارتىپ، قامقورلىق جاساۋىن وتىنەدى. بۇل تاريحي شىعارمادا قازاق حالقىنىڭ قونىس تەپكەن جەرلەرى، قالالارى مەن قالا مادەنيەتى، قازاق حاندىعى مەن قازاق حاندارىنىڭ ءومىربايان شەجىرەلەرى ايتىلادى. قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى - سىرتقى جاعدايى، زاڭ ەرەجەلەرى تۋرالى عىلىمي قۇندى دەرەكتەر بەرىلگەن.
كونسپەكت سۇراقتار
1. موعولستان مەن وعان ىرگەلەس ايماقتاردىڭ تاريحى جونىندەگى قۇندى شىعارما:
2. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ ارعى اتاسى:
3. مۇحاممەد حايدار دۋلاتي مىنا تىلدەردى جەتىك بىلگەن:
4. “شىڭعىسناما” ەڭبەگىندە باياندالاتىن دەرەك:
5. “تاريح - ي - ابۋل حاير - حاني” ەڭبەگىن جازدى:
6. 16 - 17 عاسىرلارداعى قازاق - موعول قاتىناستارىنىڭ تاريحى باياندالعان شىعارما:
7. ءابىلعازى ءباھادۇر جاقسى مەڭگەرگەن ونەر:
8. “تۇرىك شەجىرەسى” ەڭبەگى جازىلدى:
9. 1643 جىلى ءابىلعازىنى حان ەتىپ جاريالايدى:
10. ءابىلعازى باستاعان "تۇرىك شەجىرەسىن" جازۋدى اياقتادى:
11. قادىرعالي ءجالايىريدىڭ وردا سارايىنداعى قىزمەتى:
12. قادىرعالي ءجالايىريدىڭ تۇتقىندا وتىرىپ جازعان ەڭبەگى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ 1541 - 1546 جىلدارى كاشميردە پارسى تىلىندە جازىلعان ەڭبەگى – “تا’ريح - ي - راشيدي”. بۇل ەڭبەك – موعولستان مەن وعان ىرگەلەس ايماقتاردىڭ تاريحى جونىندە جازىلعان قۇندى شىعارما. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ ارعى اتاسى جەتىسۋدى بيلەگەن ءامىرشى – پولادشى دۋلاتي. حايدار دۋلاتي ونىڭ جەتىنشى ۇرپاعى بولاتىن. مۇحاممەد حايدار دۋلاتي اراب، پارسى تىلدەرىن جەتىك بىلگەن. ول جامال ءقارشيدىڭ، راشيد اد - ءديننىڭ، جۋۆەينيدىڭ، ءابدىرازاق ءسامارقانيدىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەپ، تاريحي شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتتى. وتەمىس قاجىنىڭ “شىڭعىسناما” ەڭبەگى 16 عاسىردىڭ ورتاسىندا جازىلعان. “شىڭعىسنامادا” جوشى حان اۋلەتىنىڭ تاريحى باياندالادى. 16 عاسىردىڭ 40 - جىلدارى ماسۋد يبن ۋسمان كۋحيستانيدىڭ “تاريح - ي - ابۋلحاير - حاني” ەڭبەگى جازىلدى. وندا كوشپەلى وزبەكتەر حانى ءابىلحايىردىڭ تاريحى ايتىلادى. شاح ماحمۇد شوراستىڭ “تاريح” (“حرونيكا”) شىعارماسىندا بۇيداش، حاقنازار، تاۋەكەل، ەسىم، جاڭگىر حاندار تۋرالى تاريحي دەرەكتەر كەلتىرىلگەن. ءابىلعازى باحادۋر حان 1661 جىلى "تۇرىكمەن شەجىرەسىن"، 1665 جىلى "تۇرىك شەجىرەسىن" جازعان. ەڭبەكتەرى شەجىرەلىك سيپاتتا جازىلعان. شىعارمالار تۇرىك داۋىرىنەن باستاپ، شىڭعىس ۇرپاقتارىنىڭ تاريحىن باياندايدى. سونداي - اق كەيىنگى داۋىرلەردە ورتا ازيا مەن قازاقستان، تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە بولعان ءىرى تاريحي وقيعالاردى قامتىعان. قادىرعالي جالايىري تۇتقىندا وتىرىپ جازعان “جىلنامالار جيناعى” ەڭبەگىن ورىس پاتشاسى بوريس گودۋنوۆقا سىيعا تارتىپ، قامقورلىق جاساۋىن وتىنەدى. بۇل تاريحي شىعارمادا قازاق حالقىنىڭ قونىس تەپكەن جەرلەرى، قالالارى مەن قالا مادەنيەتى، قازاق حاندىعى مەن قازاق حاندارىنىڭ ءومىربايان شەجىرەلەرى ايتىلادى. قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى - سىرتقى جاعدايى، زاڭ ەرەجەلەرى تۋرالى عىلىمي قۇندى دەرەكتەر بەرىلگەن.
كونسپەكت سۇراقتار
1. موعولستان مەن وعان ىرگەلەس ايماقتاردىڭ تاريحى جونىندەگى قۇندى شىعارما:
2. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ ارعى اتاسى:
3. مۇحاممەد حايدار دۋلاتي مىنا تىلدەردى جەتىك بىلگەن:
4. “شىڭعىسناما” ەڭبەگىندە باياندالاتىن دەرەك:
5. “تاريح - ي - ابۋل حاير - حاني” ەڭبەگىن جازدى:
6. 16 - 17 عاسىرلارداعى قازاق - موعول قاتىناستارىنىڭ تاريحى باياندالعان شىعارما:
7. ءابىلعازى ءباھادۇر جاقسى مەڭگەرگەن ونەر:
8. “تۇرىك شەجىرەسى” ەڭبەگى جازىلدى:
9. 1643 جىلى ءابىلعازىنى حان ەتىپ جاريالايدى:
10. ءابىلعازى باستاعان "تۇرىك شەجىرەسىن" جازۋدى اياقتادى:
11. قادىرعالي ءجالايىريدىڭ وردا سارايىنداعى قىزمەتى:
12. قادىرعالي ءجالايىريدىڭ تۇتقىندا وتىرىپ جازعان ەڭبەگى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
