قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى
قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى
كونسپەكت
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋىنا بايلانىستى ونىڭ وزىنە ءتان ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتى جەتىلىپ وتىردى. قازاقتاردا تۇرعىن ءۇيدىڭ ەكى ءتۇرى بولدى. جازدا كيىز ۇيدە، ال قىستا شىمنان، بالشىقتان، تاستان سالىنعان جىلى ۇيدە تۇرعان. جازعى ۇيلەرى – كيىز ءۇي جانە اربا ۇستىنە ورناتىلعان جىلجىمالى ءۇي - كۇيمە. كيىز ءۇيدىڭ اعاش سۇيەگى 3 بولىكتەن تۇرادى: كەرەگە، ۋىق، شاڭىراق. كيىز ءۇيدىڭ باۋى – باسقۇر نەگىزگى بەكىتۋ، بىرىكتىرىپ بايلاۋ قىزمەتىن اتقاردى. ءۇيدى جاۋىپ تۇراتىن كيىزدەر – تۇندىك، ۇزىك، تۋىرلىق.
قىسقى كيىمدەر – قۇلىن تەرىسىنەن تىگىلگەن جاعالى جارعاق شەكپەن، قويدىڭ نەمەسە تۇيەنىڭ جاباعىسىن قالىڭ ماتامەن تىستاپ تىگىلگەن كۇپى، شيدەم ىشىك، تون. قىسقى باس كيىمدەرى ەلتىرىدەن، تۇلكى تەرىسىنەن تىگىلگەن تىماق بولدى. جازدا ىستىق وتكىزبەيتىن جۇقا كيىزدەن جاسالعان قالپاق كيدى. بويجەتكەن قىزداردىڭ باس كيىمى باعالى اڭ تەرىسىنەن تىگىلگەن بورىك بولدى. جاس كەلىندەردىڭ باس كيىمى – ساۋكەلە. كەيىن ساۋكەلە ورنىنا جەلەك جامىلدى. 30 - 40 جاستاعى ايەلدىڭ باس كيىمى كەستەلەنگەن كيمەشەك دەپ اتالدى. ورتا جاستاعى ايەل – جاۋلىق، جاسى كەلگەن ايەل كۇندىك كيگەن.
قازاقتاردىڭ وتە باعالى تاعامىنىڭ ءبىرى – جەنت. جىلقى سۇتىنەن – قىمىز، سيىر مەن قوي سۇتىنەن – ايران، قاتىق، قۇرت، ىرىمشىك، ماي، تۇيە سۇتىنەن شۇبات جاساعان.
قارقارالى كوش دەپ كوش كەرۋەنىندەگى تۇيەلەرگە قىرعاۋىلدىڭ قاۋىرسىنىنان ءتورت باستى قارقارا تاعۋدى ايتادى. ول كوش كەزىندە ءتىل - كوز قارقاراعا اۋادى دەگەن سەنىم بولعاندىعىن كورسەتەدى.
كۇننىڭ العاشقى كۇركىرەۋى اعارعاننىڭ كوبەيۋىنىڭ، وسىمدىكتەردىڭ جەتىلۋىنىڭ حابارشىسى بولعان. قىمىز اشىتىپ “قازىق مايلاۋ”، “بيە مۇرىندىق” دەپ اتالاتىن توي - تومالاق جاساعان. قازاق كەلىندەرى “ات تەرگەۋ” عۇرپى بويىنشا، ءۇيدىڭ ۇلكەن - كىشىلەرىنىڭ اتتارىن اتاماي، ولارعا باسقاشا ات قويادى.
ليريكالىق - ەپوستىق جىرلاردا حالىق تۇرمىسى، ادەت - عۇرپى، سالت - داستۇرلەرى كەڭ كولەمدە كورىنىس تاپقان. باتىرلار جىرى – حالقىن جات جەرلىكتەردىڭ شاپقىنشىلىقتارىنان قورعاپ، اۋىر ازاپتاردان قۇتقارعان عاجايىپ كۇش يەسى، باتىرلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرى تۋرالى داستان. قازاق ەرتەگىلەرى حالىق تۇرمىسىنىڭ ءتۇرلى جاقتارىن، قوعامدىق ءومىرىن، ارمانىن ايقىن كورسەتەدى. 15 عاسىردا قازاق ءتىلى وزىنە ءتان ەرەكشە بەلگىلەرى بار، دەربەس تىلگە اينالدى. 15 - 17 عاسىرلاردا التىن وردا، اق وردا داۋىرىندە كونە قىپشاق ءتىلى رەسمي، ادەبي ءتىل رەتىندە قولدانىلدى. 16 - 17 عاسىرلاردا قازاق تىلىندە تاريحي شىعارمالار جازىلا باستادى.
15 - 17 عاسىرلاردا قازاقتار اراسىندا ۋاقىت ەسەبىمەن شۇعىلداناتىن، اۋا رايىن زەرتتەيتىن تاجىريبەلى بىلگىرلەر شىققان. بۇلار – حالىق كۇنتىزبەسىن جاساۋشىلار. ولار جۇلدىزدى اسپان كارتاسىن جاتقا بىلگەن. ەجەلگى تۇركىلەر مۇشەل كۇنتىزبەسىن جاقسى بىلگەن.
16 - 17 عاسىرلاردا قازاقتار رەسمي تۇردە يسلام ءدىنىن ۇستاندى. زيرات قۇرىلىسى قايتىس بولعان كىسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن بايقاتتى. حالقىمىزدىڭ مادەنيەتى عاسىرلار تەرەڭىنەن جالعاسىپ، قوعامنىڭ دامۋىنا بايلانىستى بىرتىندەپ دامىپ، جەتىلىپ وتىرعان.
كونسپەكت سۇراقتار
1. كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى بەكىتۋ قىزمەتىن اتقاراتىن بولىگى:
2. قۇلىن تەرىسىنەن تىگىلگەن قىسقى كيىم:
3. جاس كەلىن ساۋكەلە ورنىنا جامىلدى:
4. ەشكى تەرىسىنەن تىگىلگەن جۇمساق اياق كيىم:
5. قازاقتاردىڭ وتە باعالى تاعامىنىڭ ءبىرى:
6. كوش كەرۋەنىندەگى تۇيەلەرگە قارقارا تاعۋ ءداستۇرى:
7. قازاق كەلىندەرىنىڭ ءۇيدىڭ ۇلكەن - كىشىلەرىنىڭ اتتارىن اتاماۋ عۇرپى:
8. حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان ەرتەگىلەر:
9. قازاق ءتىلىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشە بەلگىلەرى بار، دەربەس تىلگە اينالعان كەزى:
10. 16 - 17 عاسىرلاردا تاريحي شىعارمالار جازىلا باستادى:
11. تۇندە ءجۇرىس باعىتىن باعدارلايتىن جۇلدىز:
12. مۇشەل كۇنتىزبەسىنىڭ دالەلى رەتىندە تابىلدى:
13. قازاقتار بالالارىن مەدرەسەلەردە وقىتقان دەپ جازدى:
14. قازاقتاردى “يسلام دىنىنە سەنەتىن حالىقتار” دەپ جازدى:
15. كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن ورنەكتەلىپ قالانعان مازارلارعا جەرلەندى:
16. قازاقتاردىڭ جازعى ۇيلەرىنىڭ ەكى ءتۇرى:
17. كيىز ءۇيدىڭ «باسقۇر» باۋى قانداي قىزمەت اتقاردى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋىنا بايلانىستى ونىڭ وزىنە ءتان ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتى جەتىلىپ وتىردى. قازاقتاردا تۇرعىن ءۇيدىڭ ەكى ءتۇرى بولدى. جازدا كيىز ۇيدە، ال قىستا شىمنان، بالشىقتان، تاستان سالىنعان جىلى ۇيدە تۇرعان. جازعى ۇيلەرى – كيىز ءۇي جانە اربا ۇستىنە ورناتىلعان جىلجىمالى ءۇي - كۇيمە. كيىز ءۇيدىڭ اعاش سۇيەگى 3 بولىكتەن تۇرادى: كەرەگە، ۋىق، شاڭىراق. كيىز ءۇيدىڭ باۋى – باسقۇر نەگىزگى بەكىتۋ، بىرىكتىرىپ بايلاۋ قىزمەتىن اتقاردى. ءۇيدى جاۋىپ تۇراتىن كيىزدەر – تۇندىك، ۇزىك، تۋىرلىق.
قىسقى كيىمدەر – قۇلىن تەرىسىنەن تىگىلگەن جاعالى جارعاق شەكپەن، قويدىڭ نەمەسە تۇيەنىڭ جاباعىسىن قالىڭ ماتامەن تىستاپ تىگىلگەن كۇپى، شيدەم ىشىك، تون. قىسقى باس كيىمدەرى ەلتىرىدەن، تۇلكى تەرىسىنەن تىگىلگەن تىماق بولدى. جازدا ىستىق وتكىزبەيتىن جۇقا كيىزدەن جاسالعان قالپاق كيدى. بويجەتكەن قىزداردىڭ باس كيىمى باعالى اڭ تەرىسىنەن تىگىلگەن بورىك بولدى. جاس كەلىندەردىڭ باس كيىمى – ساۋكەلە. كەيىن ساۋكەلە ورنىنا جەلەك جامىلدى. 30 - 40 جاستاعى ايەلدىڭ باس كيىمى كەستەلەنگەن كيمەشەك دەپ اتالدى. ورتا جاستاعى ايەل – جاۋلىق، جاسى كەلگەن ايەل كۇندىك كيگەن.
قازاقتاردىڭ وتە باعالى تاعامىنىڭ ءبىرى – جەنت. جىلقى سۇتىنەن – قىمىز، سيىر مەن قوي سۇتىنەن – ايران، قاتىق، قۇرت، ىرىمشىك، ماي، تۇيە سۇتىنەن شۇبات جاساعان.
قارقارالى كوش دەپ كوش كەرۋەنىندەگى تۇيەلەرگە قىرعاۋىلدىڭ قاۋىرسىنىنان ءتورت باستى قارقارا تاعۋدى ايتادى. ول كوش كەزىندە ءتىل - كوز قارقاراعا اۋادى دەگەن سەنىم بولعاندىعىن كورسەتەدى.
كۇننىڭ العاشقى كۇركىرەۋى اعارعاننىڭ كوبەيۋىنىڭ، وسىمدىكتەردىڭ جەتىلۋىنىڭ حابارشىسى بولعان. قىمىز اشىتىپ “قازىق مايلاۋ”، “بيە مۇرىندىق” دەپ اتالاتىن توي - تومالاق جاساعان. قازاق كەلىندەرى “ات تەرگەۋ” عۇرپى بويىنشا، ءۇيدىڭ ۇلكەن - كىشىلەرىنىڭ اتتارىن اتاماي، ولارعا باسقاشا ات قويادى.
ليريكالىق - ەپوستىق جىرلاردا حالىق تۇرمىسى، ادەت - عۇرپى، سالت - داستۇرلەرى كەڭ كولەمدە كورىنىس تاپقان. باتىرلار جىرى – حالقىن جات جەرلىكتەردىڭ شاپقىنشىلىقتارىنان قورعاپ، اۋىر ازاپتاردان قۇتقارعان عاجايىپ كۇش يەسى، باتىرلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرى تۋرالى داستان. قازاق ەرتەگىلەرى حالىق تۇرمىسىنىڭ ءتۇرلى جاقتارىن، قوعامدىق ءومىرىن، ارمانىن ايقىن كورسەتەدى. 15 عاسىردا قازاق ءتىلى وزىنە ءتان ەرەكشە بەلگىلەرى بار، دەربەس تىلگە اينالدى. 15 - 17 عاسىرلاردا التىن وردا، اق وردا داۋىرىندە كونە قىپشاق ءتىلى رەسمي، ادەبي ءتىل رەتىندە قولدانىلدى. 16 - 17 عاسىرلاردا قازاق تىلىندە تاريحي شىعارمالار جازىلا باستادى.
15 - 17 عاسىرلاردا قازاقتار اراسىندا ۋاقىت ەسەبىمەن شۇعىلداناتىن، اۋا رايىن زەرتتەيتىن تاجىريبەلى بىلگىرلەر شىققان. بۇلار – حالىق كۇنتىزبەسىن جاساۋشىلار. ولار جۇلدىزدى اسپان كارتاسىن جاتقا بىلگەن. ەجەلگى تۇركىلەر مۇشەل كۇنتىزبەسىن جاقسى بىلگەن.
16 - 17 عاسىرلاردا قازاقتار رەسمي تۇردە يسلام ءدىنىن ۇستاندى. زيرات قۇرىلىسى قايتىس بولعان كىسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن بايقاتتى. حالقىمىزدىڭ مادەنيەتى عاسىرلار تەرەڭىنەن جالعاسىپ، قوعامنىڭ دامۋىنا بايلانىستى بىرتىندەپ دامىپ، جەتىلىپ وتىرعان.
كونسپەكت سۇراقتار
1. كيىز ءۇيدىڭ نەگىزگى بەكىتۋ قىزمەتىن اتقاراتىن بولىگى:
2. قۇلىن تەرىسىنەن تىگىلگەن قىسقى كيىم:
3. جاس كەلىن ساۋكەلە ورنىنا جامىلدى:
4. ەشكى تەرىسىنەن تىگىلگەن جۇمساق اياق كيىم:
5. قازاقتاردىڭ وتە باعالى تاعامىنىڭ ءبىرى:
6. كوش كەرۋەنىندەگى تۇيەلەرگە قارقارا تاعۋ ءداستۇرى:
7. قازاق كەلىندەرىنىڭ ءۇيدىڭ ۇلكەن - كىشىلەرىنىڭ اتتارىن اتاماۋ عۇرپى:
8. حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان ەرتەگىلەر:
9. قازاق ءتىلىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشە بەلگىلەرى بار، دەربەس تىلگە اينالعان كەزى:
10. 16 - 17 عاسىرلاردا تاريحي شىعارمالار جازىلا باستادى:
11. تۇندە ءجۇرىس باعىتىن باعدارلايتىن جۇلدىز:
12. مۇشەل كۇنتىزبەسىنىڭ دالەلى رەتىندە تابىلدى:
13. قازاقتار بالالارىن مەدرەسەلەردە وقىتقان دەپ جازدى:
14. قازاقتاردى “يسلام دىنىنە سەنەتىن حالىقتار” دەپ جازدى:
15. كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن ورنەكتەلىپ قالانعان مازارلارعا جەرلەندى:
16. قازاقتاردىڭ جازعى ۇيلەرىنىڭ ەكى ءتۇرى:
17. كيىز ءۇيدىڭ «باسقۇر» باۋى قانداي قىزمەت اتقاردى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
8 تاراۋ. قازاق مەملەكەتىنىڭ 16 - 17 عاسىرلارداعى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايى. قازاق حاندىعىنىڭ مەملەكەتتىك - اكىمشىلىك قۇرىلىمى
