19 عاسىردىڭ 50 جىلدارىنداعى قازاق شارۋالارىنىڭ ازاتتىق كۇرەسى
19 عاسىردىڭ 50 جىلدارىنداعى قازاق شارۋالارىنىڭ ازاتتىق كۇرەسى
كونسپەكت
19 عاسىردىڭ ورتاسى رەسەيدىڭ سىرداريانىڭ وڭتۇستىگىن جانە وڭتۇستىك قازاقستاندى وتارلاۋىن كەڭەيتۋىنە قارسى، حيۋا حاندارىنىڭ وكتەمدىگىنە قارسى باعىتتالعان انتيفەودالدىق ءىرى كوتەرىلىستەرمەن بەلگىلى. 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا بولعان سىرداريا بويىنداعى كوتەرىلىستىڭ سەبەبى: حيۋا حانى مۇحاممەد - راحىم اللاقۇلدىڭ جاڭاداريا مەن قۋاڭداريا اۋداندارىندا قامالدار تۇرعىزۋى. كوتەرىلىس جەتەكشىسى – جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى. كوتەرىلىسكە ارال ماڭىنداعى ءىرى رۋلار قاتىستى.
1843 جىلى جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلىنىڭ باستاۋىمەن تومەنگى سىر قازاقتارى حيۋالىقتاردىڭ قۋاڭداريا بويىنداعى بەكىنىسىن تالقاندادى.
1845 جىلعى كوكتەمدە جانقوجا توبى حيۋالىق 2000 اسكەردى جويىپ جىبەردى. 1847 جىلى حيۋا حانىنىڭ رايىم بەكىنىسىن جويىپ جىبەرۋگە تىرىسقان ارەكەتى ءساتسىز اياقتالدى. جاڭاقالا اۋدانى كوتەرىلىس وشاعى بولدى. 1856 جىلدىڭ جازىندا جانقوجانىڭ جانىنا 2 مىڭداي قارۋلى توپ جينالدى. 1856 جىلى جەلتوقساننىڭ اياعىندا كوتەرىلىسشىلەر قازالى پورتىن قورشاۋعا الدى. جانقوجا بىرىگىپ سوعىسۋ ءۇشىن قوزعالىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى ەسەت كوتىبارۇلىنا سەنىمدى وكىلىن جىبەردى. كۇشتەردى بىرىكتىرمەۋ ءۇشىن گەنەرال - مايور فيتينگوۆ توبى جىبەرىلدى. 1860 جىلى جانقوجا كوتەرىلىسى تالقاندالدى. پاتشا اسكەرىنىڭ قۋعىنداۋىنان جانقوجا ارال ماڭىنان شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى.
ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىگىندە ەسەت كوتىبار ۇلى باستاعان كوتەرىلىس جالعاسىن تاپتى. ورىنبور اكىمشىلىگى ەسەت باتىردى ۇستاۋدى سۇلتان ارىستان جانتورينگە تاپسىردى. 1855 جىلعى 8 شىلدەدە ەسەت توبى سۇلتان ارىستان ءجانتورين لاگەرىنە شابۋىلداپ، سۇلتاندى سىبايلاستارىمەن قوسا مەرت قىلدى. 1857 جىلى ناۋرىزدا تۇتقىنعا تۇسكەن 3 قازاق اتىلىپ، 18 - ءى سىبىرگە جەر اۋدارىلدى. 1858 جىلعى قىركۇيەكتە ەسەت باتىر ورىنبورعا بارىپ، پاتشا بيلىگىن لاجسىزدان مويىندادى. 19 عاسىردىڭ 50 جىلدارى وڭتۇستىك قازاقستان، سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنان اقمەشىتكە دەيىنگى، تاشكەنتتەن جەتىسۋعا دەيىنگى جەرلەر قوقان حاندىعىنا تاۋەلدى بولدى. قوقان حاندىعىنىڭ ەزگىسىنە قارسى ەڭ ءىرى كوتەرىلىس 1858 جىلى ناۋرىزدا اۋليەاتا ماڭىندا بولدى. نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى – قازاق، قىرعىز شارۋالارى. كوتەرىلىستىڭ سەبەبى: مىرزا احمەتتىڭ قازاق، قىرعىز جەرلەرىن كۇشپەن تارتىپ الىپ، ءوز جاقىندارىنا بەرۋى. قىزدار مەن تۇرمىس قۇرماعان ايەلدەرگە قوسىمشا سالىق سالۋى. كوتەرىلىسشىلەر اۋليەاتا، توقماق، شىمكەنتتەگى قوقان بەكىنىستەرىن قورشاپ، پىشپەك تۇبىندە قوقاندىقتارعا سوققى بەردى. 3 مىڭدىق قولى بار مىرزا احمەت قوقان حانىنان كومەك سۇرادى. كوتەرىلىستى باسۋعا كەلگەن توپتىڭ ءبىرىن كەنەسارىنىڭ ۇلى تايشىق سۇلتان باسقاردى. قوقان اسكەرلەرىنىڭ جاقىنداۋى قازاق اۋىلدارىن رەسەي باقىلاۋىنداعى وڭىرلەرگە كوشۋگە ءماجبۇر ەتتى. 1858 جىلعى مامىردا كوتەرىلىسشىلەر سوزاق، مەركە، شولاققورعاندى الىپ، جاڭاقورعان مەن تۇركىستاندى قورشادى. قازاق فەودالدارى وپاسىزدىق جاساپ، قوقان حانى حۋديارمەن ىمىرلاستىق كەلىسىمگە كەلدى. كوتەرىلىستىڭ باستى وشاقتارى اياۋسىز جانشىلدى. بۇل كوتەرىلىس وڭتۇستىك قازاقستاندى قوقان تەپكىسىنەن بوساتىپ، رەسەي قۇرامىنا كىرۋىنە العىشارت جاسادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. كوتەرىلىسشىلەر سوزاق، مەركە، شولاققورعاندى قاشان الدى؟
2. قوقاندىقتار شابۋىلىنان قازاق اۋىلدارى قايدا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى؟
3. قوقان حاندىعىنىڭ قارسى ەڭ ءىرى كوتەرىلىس بولعان جەر:
4. 19 عاسىردىڭ 30 - 40 جىلدارى جەتىسۋ مەن وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ءبىر بولىگىن يەلەنگەن كىم؟
5. ەسەت كوتىبار ۇلى توبى سۇلتان ءجانتورين لاگەرىنە قاشان شابۋىلدادى؟
6. ەسەت كوتىبار ۇلى باستاعان كوتەرىلىس قامتىعان ايماق:
7. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى كوتەرىلىسى قاي جىلى تالقاندالدى؟
8. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى باستاعان كوتەرىلىسشىلەر وشاعى:
9. تومەنگى سىر قازاقتارى قۋاڭداريا بويىنداعى بەكىنىستى قاي جىلى تالقاندادى؟
10. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى كوتەرىلىسىنىڭ بولۋ سەبەبى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
19 عاسىردىڭ ورتاسى رەسەيدىڭ سىرداريانىڭ وڭتۇستىگىن جانە وڭتۇستىك قازاقستاندى وتارلاۋىن كەڭەيتۋىنە قارسى، حيۋا حاندارىنىڭ وكتەمدىگىنە قارسى باعىتتالعان انتيفەودالدىق ءىرى كوتەرىلىستەرمەن بەلگىلى. 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا بولعان سىرداريا بويىنداعى كوتەرىلىستىڭ سەبەبى: حيۋا حانى مۇحاممەد - راحىم اللاقۇلدىڭ جاڭاداريا مەن قۋاڭداريا اۋداندارىندا قامالدار تۇرعىزۋى. كوتەرىلىس جەتەكشىسى – جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى. كوتەرىلىسكە ارال ماڭىنداعى ءىرى رۋلار قاتىستى.
1843 جىلى جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلىنىڭ باستاۋىمەن تومەنگى سىر قازاقتارى حيۋالىقتاردىڭ قۋاڭداريا بويىنداعى بەكىنىسىن تالقاندادى.
1845 جىلعى كوكتەمدە جانقوجا توبى حيۋالىق 2000 اسكەردى جويىپ جىبەردى. 1847 جىلى حيۋا حانىنىڭ رايىم بەكىنىسىن جويىپ جىبەرۋگە تىرىسقان ارەكەتى ءساتسىز اياقتالدى. جاڭاقالا اۋدانى كوتەرىلىس وشاعى بولدى. 1856 جىلدىڭ جازىندا جانقوجانىڭ جانىنا 2 مىڭداي قارۋلى توپ جينالدى. 1856 جىلى جەلتوقساننىڭ اياعىندا كوتەرىلىسشىلەر قازالى پورتىن قورشاۋعا الدى. جانقوجا بىرىگىپ سوعىسۋ ءۇشىن قوزعالىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى ەسەت كوتىبارۇلىنا سەنىمدى وكىلىن جىبەردى. كۇشتەردى بىرىكتىرمەۋ ءۇشىن گەنەرال - مايور فيتينگوۆ توبى جىبەرىلدى. 1860 جىلى جانقوجا كوتەرىلىسى تالقاندالدى. پاتشا اسكەرىنىڭ قۋعىنداۋىنان جانقوجا ارال ماڭىنان شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى.
ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىگىندە ەسەت كوتىبار ۇلى باستاعان كوتەرىلىس جالعاسىن تاپتى. ورىنبور اكىمشىلىگى ەسەت باتىردى ۇستاۋدى سۇلتان ارىستان جانتورينگە تاپسىردى. 1855 جىلعى 8 شىلدەدە ەسەت توبى سۇلتان ارىستان ءجانتورين لاگەرىنە شابۋىلداپ، سۇلتاندى سىبايلاستارىمەن قوسا مەرت قىلدى. 1857 جىلى ناۋرىزدا تۇتقىنعا تۇسكەن 3 قازاق اتىلىپ، 18 - ءى سىبىرگە جەر اۋدارىلدى. 1858 جىلعى قىركۇيەكتە ەسەت باتىر ورىنبورعا بارىپ، پاتشا بيلىگىن لاجسىزدان مويىندادى. 19 عاسىردىڭ 50 جىلدارى وڭتۇستىك قازاقستان، سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنان اقمەشىتكە دەيىنگى، تاشكەنتتەن جەتىسۋعا دەيىنگى جەرلەر قوقان حاندىعىنا تاۋەلدى بولدى. قوقان حاندىعىنىڭ ەزگىسىنە قارسى ەڭ ءىرى كوتەرىلىس 1858 جىلى ناۋرىزدا اۋليەاتا ماڭىندا بولدى. نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى – قازاق، قىرعىز شارۋالارى. كوتەرىلىستىڭ سەبەبى: مىرزا احمەتتىڭ قازاق، قىرعىز جەرلەرىن كۇشپەن تارتىپ الىپ، ءوز جاقىندارىنا بەرۋى. قىزدار مەن تۇرمىس قۇرماعان ايەلدەرگە قوسىمشا سالىق سالۋى. كوتەرىلىسشىلەر اۋليەاتا، توقماق، شىمكەنتتەگى قوقان بەكىنىستەرىن قورشاپ، پىشپەك تۇبىندە قوقاندىقتارعا سوققى بەردى. 3 مىڭدىق قولى بار مىرزا احمەت قوقان حانىنان كومەك سۇرادى. كوتەرىلىستى باسۋعا كەلگەن توپتىڭ ءبىرىن كەنەسارىنىڭ ۇلى تايشىق سۇلتان باسقاردى. قوقان اسكەرلەرىنىڭ جاقىنداۋى قازاق اۋىلدارىن رەسەي باقىلاۋىنداعى وڭىرلەرگە كوشۋگە ءماجبۇر ەتتى. 1858 جىلعى مامىردا كوتەرىلىسشىلەر سوزاق، مەركە، شولاققورعاندى الىپ، جاڭاقورعان مەن تۇركىستاندى قورشادى. قازاق فەودالدارى وپاسىزدىق جاساپ، قوقان حانى حۋديارمەن ىمىرلاستىق كەلىسىمگە كەلدى. كوتەرىلىستىڭ باستى وشاقتارى اياۋسىز جانشىلدى. بۇل كوتەرىلىس وڭتۇستىك قازاقستاندى قوقان تەپكىسىنەن بوساتىپ، رەسەي قۇرامىنا كىرۋىنە العىشارت جاسادى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. كوتەرىلىسشىلەر سوزاق، مەركە، شولاققورعاندى قاشان الدى؟
2. قوقاندىقتار شابۋىلىنان قازاق اۋىلدارى قايدا كوشۋگە ءماجبۇر بولدى؟
3. قوقان حاندىعىنىڭ قارسى ەڭ ءىرى كوتەرىلىس بولعان جەر:
4. 19 عاسىردىڭ 30 - 40 جىلدارى جەتىسۋ مەن وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ءبىر بولىگىن يەلەنگەن كىم؟
5. ەسەت كوتىبار ۇلى توبى سۇلتان ءجانتورين لاگەرىنە قاشان شابۋىلدادى؟
6. ەسەت كوتىبار ۇلى باستاعان كوتەرىلىس قامتىعان ايماق:
7. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى كوتەرىلىسى قاي جىلى تالقاندالدى؟
8. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى باستاعان كوتەرىلىسشىلەر وشاعى:
9. تومەنگى سىر قازاقتارى قۋاڭداريا بويىنداعى بەكىنىستى قاي جىلى تالقاندادى؟
10. جانقوجا نۇرمۇحامەد ۇلى كوتەرىلىسىنىڭ بولۋ سەبەبى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
You Might Also Like
-
1837 - 1847 جىلدارداعى كەنەسارى قاسىم ۇلى باستاعان كوتەرىلىس
