InfoHub Logo

قازاقستانداعى ساياسي جەر اۋدارىلعاندار
كونسپەكت
1825 جىلعا دەيىن قازاق ولكەسىندە بولاشاق دەكابريستەر قىزمەت بابىمەن بولعان نەمەسە جەر اۋدارىلعان بولاتىن. جەرگىلىكتى رەسمي مەكەمەلەردە قىزمەت ىستەگەندەر – گ. باتەنكوۆ، ا. جەمچۋجنيكوۆ، م. مۋراۆيەۆ، ۆ. ۆولحوۆسكيي، ا. يانۋشكيەۆيچ.
دەكابريستەر كوتەرىلىسىنىڭ جەڭىلۋى ازاتتىق قوزعالىس وكىلدەرىنىڭ شەتكى ايماقتارمەن تانىسۋىنا سەبەپ بولدى. 1826 - 1828 جىلدارى پ. كونوۆنيسين جانە م. لاپپا ەرتىس بەكىنىستەرىندە ايداۋدا بولدى. ورىنبورداعى جەلتوقسانشىلاردىڭ جاسىرىن ۇيىمىنىڭ مۇشەسى پراپورششيك گ. كارەلين، گ. باتەنكوۆ “ءسىبىر قازاقتارىنىڭ جارعىسىن” دايىنداۋعا كومەكتەستى. جەر اۋدارىلعان دەكابريستەردەن ەرەكشە كوزگە تۇسكەنى س. م. سەمەنوۆ بولدى. ايداۋدا ءجۇرىپ، ومبى وبلىستىق باسقارماسى شەشىمىمەن وسكەمەندە قىزمەت اتقارىپ، كەيىن دارىگەر بولدى. ول ساياحاتشى - عالىمدار گۋمبولدت، ەرەنبەرگ، روزە باسقارعان ساياحاتقا قاتىسىپ، قازاق ەلىن ارالاپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ومىرىمەن تانىستى. ال م. ي. مۋراۆيەۆ - اپوستول بۇقتىرما كومەندانتىنان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ەمدەۋگە رۇقسات الىپ، حالىقتى ەمدەگەن. ورىنبور قالاسىنداعى تۇڭعىش مۇراجاي تاريحى دا دەكابريستەر ەسىمىمەن بايلانىستى. مۇراجايدى ەكسپوناتتارمەن جابدىقتاۋعا جاڭگىر حان كومەكتەستى. ورال قالاسىنداعى مۇراجايدا گ. س. كارەلين ەسىمىمەن بايلانىستى كورمەلىكتەر بار. گ. س. كارەلين كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك - شىعىس جاعالاۋىن زەرتتەۋگە ارنالعان ەكسپەديسياعا قاتىستى. ۆ. ۆولحوسۆكيي 1825 جىلى بۇحارعا ۇيىمداستىرىلعان ەكسپەديسياعا قاتىسىپ، “كىشى ءجۇز رۋلارىنىڭ كارتاسىن” جاسادى. 1867 جىلى ماسكەۋدە جارىق كورگەن ي. ءزاۆاليشيننىڭ “باتىس ءسىبىردى سيپاتتاۋ” ەڭبەگىنىڭ ءبىر ءبولىمى قازاقتاردىڭ ومىرىنە ارنالعان. ا. د. كوروۆكوۆتىڭ “ىلە بەكىنىسىنە بارۋ” وچەركى قازاق جەرى مەن شەكسىز دالاسى تۋرالى جازىلعان.
1849 جىلى م. ۆ. پەتراشيەۆسكيي ءىسى بويىنشا تۇتقىندالعان جازۋشى ف. م. دوستويەۆسكيي “بەلينسكييدىڭ يدەياسىن” تاراتقانى ءۇشىن سىبىرگە جەر اۋدارىلدى. سەمەيدە ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر جيناۋمەن اينالىسىپ، جەرگىلىكتى ولكە تاريحىن زەرتتەۋگە كوڭىل ءبولدى. سەمەيدە ش. ۋاليحانوۆپەن كەزدەسىپ، ومبىدا باستالعان تانىستىق جالعاستى.
ا. ماكشەيەۆ ارال ەكسپەديسياسىندا ولكەنىڭ تاريحي - گەوگرافيالىق بەينەسىن سيپاتتاعان. Cونىمەن بىرگە رايىم بەكىنىسىنەن قوسارال ارالىنا دەيىنگى ساياحاتتى سيپاتتاپ، قازاقتاردىڭ اۋىر جاعدايىن سۋرەتتەدى. پەتراشيەۆشىل اقىندار ا. پ. بالاسوگلو، د. د. احشارۋموۆ قازاق ولكەسى تاقىرىبىمەن شۇعىلداندى. پەتراشيەۆشىلدەر قازاق حالقىنىڭ وزىق ويلى ۇلدارىنىڭ ورىس دەموكراتيالىق قوزعالىسى يدەيالارىن تۇسىنۋىنە سەپتىگىن تيگىزدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. رايىم بەكىنىسىنەن قوسارالعا دەيىنگى ساياحاتتى سيپاتتاپ جازعان كىم؟
2. ف. م. دوستويەۆسكيي ولكە تاريحىن زەرتتەۋدە اينالىستى:
3. گ. س. كارەلين قاتىسقان ەكسپەديسيا قاي جەردى زەرتتەدى؟
4. 1831 جىلى ورىنبوردا اشىلعان مۇراجايدى جابدىقتاۋعا كىم كومەكتەستى؟
5. قازاق ەلىن ارالاپ، حالىقتىڭ ومىرىمەن تانىسقان دەكابريست:
6. 1826 - 1828 جىلدارى پ. كونوۆنيسين جانە م. لاپپا ايداۋدا بولعان جەر:
7. بۇقتىرما كومەندانتىنان جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ەمدەۋگە رۇقسات العان دەكابريست:
8. «كىشى ءجۇز رۋلارىنىڭ كارتاسىن» جاساعان كىم:
9. ف. دوستايەۆسكيي نە ءۇشىن جەر اۋدارىلدى:
10. ي. ءزاۆاليشيننىڭ «باتىس ءسىبىردى سيپاتتاۋ» ەڭبەگى قاشان جارىققا شىقتى:
11. قازاقستاندا بولىپ قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپى، بيلەر سوتى جونىندە قۇندى مالىمەتتەر جيناعان پولياك ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ وكىلىن كورسەتىڭىز:
تاقىرىپتىڭ تەستى