№91 پروتوكولدان كوشىرمە
موكەنوۆ وتكەن جىلدىڭ جازىندا قىزمەتتەن شىعىپ قالدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، اباي اتىنداعى ينستيتۋتتا ونىڭ كەتكەنىنە رەنجي قويعان ەشكىم بولعان جوق. جاسىراتىن نەسى بار، اسىرەسە ەستىگەن ستۋدەنتتەر «ادىلەت دەگەن وسى» دەپ بوركىن اسپانعا لاقتىرىپ قۋانىستى. ۇيات تاعى!
— قويىرتپاق لەكسيادان قۇتىلدىق، — دەستى ولار.
ءبىراق بۇل قۋانىش ۇزاققا بارمادى. ويدا جوقتا ءىستىڭ بەتى وزگەرىپ سالا بەردى. جۇرەگى جۇمساق بىرەۋلەر تابىلىپ، ونى قىزمەتكە قايتا العىزدى. امال نەشىك، توقپاق مىقتى بولىپ، كيىز قازىق جەرگە كىردى. قىزمەت بەرىلدى. باسشىلار تاراپىنان ىستەي بەرىڭىز نەلىكتەن لەبىز ءبىلىندى. قاڭداي قىزمەت بەرۋگە كەلگەندە «موكەنوۆ اناۋ-مىناۋ ادام ەمەس، عىلىم كانديداتى، تاريح ايتاتىن، شەجىرە شەرتەتىن ونەرى بار، ىىى-كۋرسقا سسسر تاريحىنان لەكسيا وقىسىن،» — دەسىپتى ينستيتۋت باسشىلارى.
— وقىسا وقىسىن! ەندى تۇزەلەر.
بۇيرىق بەرىلدى. ول لەكسيا وقي باستادى.
موكەنوۆتىڭ لەكسيا وقۋى ءسوز بولعالى قاشان. ءبىراق بۇل جولى دا لەكسيادا ساياسي قاتەلەر، ناقتى بۇرمالاۋشىلىقتار كەزدەسە بەردى. ادال جاندى، كىربەڭى جوق ستۋدەنتتەر بۇعان شىداي السىن با، ديرەكتور، دەكانعا كۇندە ارىز ەتەتىن بولدى. ولار موكەنوۆتىڭ لەكسياسى قاناعاتتاندىرمايتىنىن ەشكىمنەن جاسىرماي اشىقتان اشىق ايتىپ بەرىپ وتىردى. ءقايتىپ جاسىرسىن، 1812 جىلى وتان سوعىسى تۋرالى ايتا تۇرىپ موكەنوۆ تاريحتا كەزدەسەتىن جەر اتىن كۋتۋزوۆ پەن بىرگە سوعىسقان قولباسشىلاردىڭ ءبىرى ەدى دەپ قيىننان قيىستىرىپ جىبەردى. مۇنداي تاريحي شىندىقتى تاريحي وتىرىكشىلەر عانا بۇرمالاماي ما؟ وسىنداي شيكىلىگى بىلىنە باستاعاننان كەيىن ول ءبىر تۇلكى بۇلاڭعا سالىپ، بىلعالاقتاپ كوردى. موكەنوۆ بۇرىنعى كۋرستارعا لەكسيا وقي المايتىنىن ءبىلدىردى. قالاي وقىسىن؟ وتىرىك ايتىپ بارا جاتسا، ستۋدەنتتەر ءبىلىپ قويادى جانە ىمىراعا دا كەلمەيدى، ءمۇلت كەتكەن ءاربىر ءسوزدى جىبەرمەيدى.
— ەندى نە ىستەيمىز؟
— قازاقستان تاريحىنان وقيمىن.
— ونىڭ ساعاتى از عوي، نەبارى ءبىر توقسان جۇرگىزۋگە جەتپەيدى.
وسى ءبىر ساتتە ستۋدەنتتەردىڭ ارىزى تەكسەرىلەتىن بولدى. موكەنوۆكە اشىق لەكسيا جاساۋ تاپسىرىلدى. الدىن الا وزىنە ەسكەرتىلدى. ارادا بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ، كوپشىلىك اۋديتورياعا جينالىپ، ونى كۇتىپ وتىردى. ناق وسى كۇنى ءبىر اۋىز تۇشيتىن سەز ەستىرمىز دەستى وتىرعاندار. ءبىراق وعان اياق اياق استىنان كولدەنەڭ كەسەل كەلىپ، اۋىرىپ قالدى.
— بايقۇس-اي، قيىن بولعان ەكەن؟ — ءبىراق موكەنوۆ كەسەلى ىڭعاي وسىنداي اشىق لەكسيا بولاردا لەكسياعا ستەنوگرافيستقا شاقىرىلعاندا كەلەتىن بولدى. وسى كەزدە اۋرۋ دا قۋ بولىپ السا كەرەك، تەك كەرەك كەزىندە كەلە قوياتىن بولىپتى.
— اپىر-اي، اقىلدى اۋرۋ ەكەن مۇنىڭ ءوزى، — دەسەدى ستۋدەنتتەر.
ءسويتىپ ءجۇرىپ ول ءبىر وقۋ جىلىندا نەبارى 90-اق ساعات جۇمىس ىستەدى. ءبىر ءتاۋىر جەرى، جالاقى بەرىلەر كۇنى موكەنوۆ كاسسا الدىندا ەلدەن ەكى ساعات بۇرىن كەلىپ تۇراتىن بولدى. مۇنداي اقشا بولار كۇندەرى اشىق لەكسيا بولاردا جابىسا تۇسەتىن كەسەل جەلمەك كوتەرىلىپ، عايىپ بولىپ، موكەنوۆ داڭعىراپ جازىلىپ كەتىپ وتىراتىن ەدى.
ينستيتۋت ديرەكسياسى ءۇشىنشى رەت وعان اشىق لەكسيا وقۋعا كەلۋى تۋرالى حابارلادى. ءبىراق اقشا العاندا بار موكەنوۆ لەكسيا وقۋدا جوق بولىپ شىعا بەردى. وعان ديرەكسيانىڭ بۇيرىعىن، سۇراۋى ونشاما اسەر ەتە قويمادى. تاعى بىردە ول سول جامباسىمەن تۇرىپ قالىپ ينستيتۋتقا كەلگەن كۇنىنىڭ بىرىندە لەكسيانىڭ ساپاسى باقىلاندى. ايتاتىنى اۋەلگىدەگى ءالاۋلايى. باياعى بالدىر باتپاق، ساياسي قاتە، تاريحتى بۇرمالاۋ تاعى تاعىلار.
موكەنوۆ لەكسيا وقىپ ءماز تاپتىرار، ستۋدەنتتەرگە ءبىلىم بەرەر بولمادى. ينستيتۋت ديرەكتورى الدىن الا جەرگىلىكتى كوميتەتتىڭ كەلىسىمىمەن ىستەگەنىنەن ىستەمەگەنى، ساباعىنان شاتاعى كوپ وقىتۋشىنى جوعارى وقۋ ورنىندا وقۋ-پەداگوگيكالىق، عىلىمي جۇمىستى جۇرگىزە الماعاندىعى ءۇشىن، جۇرگىزگەن عىلىمي جۇمىسىندا، وتكىزگەن ساباقتارىندا ساياسي جانە ناقتى قاتەلەر جىبەرىپ، ونىڭ يدەيالىق تەوريالىق جاعى ناشار بولعاندىعى ءۇشىن قىزمەتتەن شىعاردى. بۇرىندا قىزمەتتەن شىعىپ، ارىز ايتىپ ۇيرەنگەن موكەنوۆ تىنىش قويا سالسىن با، قازاق سسر ورتا جانە باستاۋىش مەكتەپتەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىپوداعىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنە ارىز ەتتى. كاسىپوداق پرەزيديۋمى ءىستى تەكسەرگەن، زەرتتەگەن بولىپ № 91 توقتام شىعاردى. كاسىپوداق وكىلدەرىنىڭ كوڭىلىنە كەلمەسىن، وندا تۇپا-تۋرا بىلاي دەلىنگەن: «...موكەنوۆ قىزمەتتەن جارامسىزدىعى ءۇشىن شىعارىلعان جانە ديرەكسيا الدىن-الا ينستيتۋت جەرگىلىكتى كوميتەتىمەن كەلىسكەن.
موكەنوۆ قىزمەتتەن وقۋ-پەداگوگيكالىق، عىلىمي جۇمىس جۇرگىزە المايتىندىعى، جۇرگىزگەن عىلىمي جۇمىسىندا وتكىزگەن ساباقتارىندا ساياسي جانە ناقتى قاتەلەر جىبەرگەندىگى، ونىڭ يدەيالىق-تەوريالىق جاعى ناشار بولعاندىعى ءۇشىن شىعارىلعان.
شىنىندا دا موكەنوۆ ءوزىنىڭ عىلىمي جۇمىسىندا ءىرى قاتە جىبەرگەن.
وقۋ جىلىندا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداماعان... ستەنوگرافيالانعان سەمينار ساباعى يدەيالىق-ساياسي تومەن دارەجەدە وتكەن... ءبىراق موكەنوۆتىڭ عىلىم كانديداتى ەكەنى ەسكە الىنىپ قىزمەتكە قالدىرىلسىن.
№ 91 پروتوكولدىڭ تاريحى مەن مازمۇنى وسىنداي.
ءيا، عىلىم كانديداتى بولعاندىقتان قالدىرىلعان.
پروتوكولىمىز وسى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ جۋرناليستيكالىق وزگەرىستەرىمىزدى، تۇزەتۋلەرىمىزدى، تۇزەۋىمىزدى ەنگىزبەك بولدىق. ونىمىز ءۇشىن كاسىپوداق ۇيىمدارىنان تانۋ وتىنەمىز. ول بىلاي كەلەدى: موكەنوۆتىڭ لەكسياسى، ونىڭ ساباق بەرە المايتىندىعى تۋرالى گاز بولماي ينستيتۋتتا ءبىر جينالىس وتكەن جوق. سوندىقتان № 91 پروتوكولداعى وعان ەسكەرتىلمەگەن، ول تاربيەلەنبەگەن دەگەن بوس سەز. بۇل ءبىر.
اۋداندىق، قالالىق پارتيا كوميتەتتەرىندە، كونفەرەنسيالاردا ول تالاي ءسوز بولىپ، تالاي peت قاتەسى كورسەتىلگەن. بادىرايتىپ بەتىنە باسىلعان. اقىرىندا الماتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە ماسەلەسى قارالىپ، ديسسەرتاسياسىنىڭ شيكى جەرى، كۇلدى كومەشى كورسەتىلىپ، اشىلىپ تاستالعان. داۋكەسكە امال بار ما، ول ونى مويىنداماعان. بەز بۇيرەكتەنىپ، بەدىرەيىپ تۇرىپ العان. سول ءۇشىن پارتيادان شىعارىلعان. ونىڭ كەلەشەكتە ينستيتۋتتا ستۋدەنتتەرگە لەكسيا وقىماۋى تۋرالى اشىپ ايتىلعان. بۇل ەكى.
اتتەگەنە! موكەنوۆ ماسەلەسىن تەكسەرۋ ءۇشىن شىعارىلعان كوميسسيا مۇشەلەرى اينالدىرعان ءۇش ادام. ولار ەكى پىكىردە، ءوزارا الا بولىپ، كەلىسە الماعان. مۇنى ءبىلىپ قويعانىمىز ءۇشىن دە كەشىرىم وتىنەمىز. بۇنىمەن ءۇش.
قانداي ادام بولسىن، ونىڭ ساناسى ىستەگەن قىزمەتىمەن قوعامعا تيگىزگەن پايداسىمەن بەلگىلەنەدى. ال موكەنوۆتەن وڭداي قىزمەت كەرە المادىق. ستۋدەنتتەرگە سۋدىر، سۇيىق سەزدىڭ كەرەگى جوق. ستۋدەنتتەر قويىرتپاقتى تىڭداعىسى كەلمەيدى. بۇنى قوسساق ءتورت.
موكەنوۆتىڭ ارىزىنسىز پروتوكول جاساعانىمىز ونىڭ جانىنا جاعا بەرمەيدى، ول ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىز. مۇنىمەن بەس. №91 پروتوكولدى تولىقتىرۋشى فەلەتونيست قىدىربەك ۇلى دەپ بىلەرسىز. پروتوكول جابىلدى...
1953.
You Might Also Like
-
شىنىن ايتار بولساق، تاقىمبەكتى قىزىقتىرعان بيجاننىڭ ءوزى ەمەس، ءۇيى بولاتىن. ءۇيى بولعاندا دا وعان تۇرۋعا ەمەس، ەبىن تاۋىق ەسەبىن كەلتىرىپ ونى ساتىپ جىبەرىپ، قارجىسىن قالتاعا باسىپ السام دەپ ارمان ەتك...
-
قاي تەكسەرۋدى الساڭىز دا ادىقتوۆتىڭ سوپاڭ-سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلگەن زاڭسىز ىستەرىن كورەسىز. پاۆلودار وبلىستىق فينانس ءبولىمىنىڭ باياناۋىل اۋداندىق بيۋدجەتىن تەكسەرگەن اقتىسىن قاراساڭىز سوڭعى ءتورت جىلدا ا...
