«جەگەن اۋىز جەسىن» دەيدى
اقدالانىڭ اۋدان اعاسى سۇرقايدىڭ تاڭعاجايىپ ىستەرى تۋرالى كۇزگى قاۋعا تيگەن ەرتتەي بولىپ باستالىپ، اياعى قۇيىپ وتكەن نوسەردەن كەيىنگى شالاداي بىقسىپ ءبىرجولا جوق بولادى.
...اۋدان اعاسىنىڭ كابينەتىندە اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ جالپى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەگىنباي وتىر. ەكەۋىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراعاندا بۇلار قولدان قول وتكەن جەكجات سياقتى كورىنەر ەدى. الدە قۇدالىق، الدە الىپساتارلىق جاساپ جاتقاندارداي. سۇرقايدىڭ اتى سۋىق بولعانمەن ءىسىنىڭ، مىنەزىنىڭ ءوزى دەگەندە جىلى ەكەنىن ەگىنباي جاقسى بىلەتىن ەدى. سوندىقتان دا ول قۇلاعىن توسا بەرەدى. اناۋ ءبىرىن اقىرىن، ءبىرىن قاتتى ايتىپ ەگىنبايدىڭ قۇلاعىنا قۇنىپ جاتىر، قۇيىپ جاتىر. «قاشاندا ءازىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك، بيىل ءبىر استىق سالىپ الايىق» دەيدى سۇرقاي ەگىنبايعا قاراپ. ال ەگىنباي ەڭسەسى ءتۇسىپ «جەر جوق تۇقىم جوق، سوقا جوق، كولىك جوق» دەپ، جوقتاردى تىزە جونەلدى.
— ەي، ەي — دەيدى پرەدسەداتەل، — جوق دەگەن ۇلكەن قارا كىسى دەيدى. جوق دەسەڭ-اق بولدى ۇيىنە كىرىپ الىپ شىقپاي قوياتىن كورىنەدى. سوندىقتان — «جوق» دەمە. اعاڭ الدىڭدا وتىرعاندا «جوق» دەگەن تەرمين سەندە بولماسقا كەرەك. اعاڭ باردا ءبارى بار. سۋلى سايىڭ بولادى، دۇمبىرلەگەن جايىڭ بولادى، قىسقاسى ءبارى دايىن بولادى.
اعاڭىز دەگەنىن ىستەدى. «قوسقال» كولحوزىنا بەكىتىلىپ بەرىلگەن جەردىڭ بەس گەكتارىنا كولحوز كۇشىمەن اۋداندىق سوۆەت اتقارۋ كوميتەتىنە دەپ ەگىن ەگىلدى. ارينە، جانار، جاعار ماي، مەحانيزم كۇشى كولحوزدىڭ ەسەبىنەن بولدى. مۇندايدا تيىن شىعارىپ سۇرقايدى ءسۇر قۇيىن سوقتى دەيمىسىز، ءبارىن كولحوز ىستەپ بەردى. ولار دايىن دانگە يە بولدى... «ايدا بول، اس ىشكەندە پايدا بول،» دەگەندەي استىق قاپقا تۇسكەندە ولار دا دايىن بولا كەتتى. استىقتى تيەپ اۋاتكومنىڭ اتقوراسىنا اكەلدى. دوربالاپ، قاپتاپ ۇيلەرىنە تىشقانشا تاسىپ كەتكەندەر دە كەزدەستى. قامباعا تۇسكەن اتجالمانداي ۇرتى مەن جۇرتىن استىققا تولتىرىپ سۇرقاي دا سۇعاناق قولىن اياماي سۇقتى. ءبىراق سۇرقاي ءىزىن بىلدىرمەي ءبارىن دە جوق ەتتى.
استىق دەگەنىن نە ءتايىرى، استىق تۇگىل سۇرقايىڭ داندەگەن سوڭ اعاشتى دا كەمىرىپ جەپ قويدى. سەنبەسەڭىز جول بولىمىندەگى جولى بولماي جۇرگەندەردەن سۇراي قويىڭىز، ولاردىڭ قوراسىندا جيناۋلى تۇرعان قۇرىلىس اعاشىن ءبىر تۇندە جىم-جىلاس قىلدى دا، توعىز مىڭ سومدى قالتاعا باسىپ الدى. قالتاعا تۇسكەن اقشا دا تۇپكى بۇيەنگە كەتكەن تاماقتاي ءسىڭىپ جوق بولدى. جول ءبولىمى ەسىگى الدىندا قار باسقان قارايىپ ورىنى عانا قالدى. ءبىراق كۇندە كوزى ۇيرەنىپ قالعان اعاشتى جوقتاۋشىلار دا بولدى. سۇرقاي ولارعا سۇر قويانداي ۇستاتپاي كەتتى.
سۇرقاي داندەپ العان سوڭ اۋىزدى ۇلكەن اشىپ، كورشەڭگەلدى كوسە سالدى. «بولشيەۆيك» كولحوزىنىڭ ءبىر ماشينا استىعىن تاتپايدىڭ تال تۇسىندە ۇيىنە ءتۇسىرتىپ الىپ، «جەگەن اۋىز جەسىن»، بۇل استىقتى ءبىز الامىز» دەپ اشىعىنان كەتتى. سونان سوڭ امالىن تاۋىپ، سول ءۇش توننا استىقتى ەگىنبايمەن ءبولىستى دەگەن قاۋەسەت تە تاراپ كەتتى. قايتسە دە ەكەۋى قارق بولدى. استىق ۇيگە اكەلىنگەن سوڭ كوڭىل شىركىن ساباسىنا ءتۇسىپ، كوزى تويىپ وتىرعاندا سۇرقاي تاعى دا «جەگەن اۋىز جەسىن» دەپ مىيىعىنان كۇلىپ قويدى.
...سۇرقاي ەگىنبايدى شاقىرىپ الىپ، تاعى دا كودەسىن وتىر. كولحوزداردان ەندىگى جەردە استىق الماۋ كەرەك، ويتكەنى ونىڭ جەۋىنەن داۋى كوپ. سوندىقتان اۋەس تاماق رەتىندە، قاۋىن-قاربىز بولسا قاعىپ الىپ وتىرساڭ، سونىڭ ەزىنەن ەشكىمگە ەسەڭدى جىبەرمەيسىڭ. جامان ايتپاي جاقسى جوق، ەگەر ءسوز بولا قالعان كۇندە، ءجاي قاۋىن-قاربىز عوي دەپ جەڭىل قارالاتىن بولادى. مىسالى، «كوكتەم» كولحوزىندا استىق ارزان قاربىز قىمبات. اياعىن اككى بولعان ەگىنباي ايتقىزباي ۇقتى. سونان سوڭ قونىراۋدى سىلدىر وتكىزىپ ەدى، ەسىكتەن كومەكشى باسىن قىلقيتتى. قىلقيعان باستىڭ قالقان قۇلاعى كولەگەنوۆتى تەز تاۋىپ كەل دەگەن بۇيرىقتى انىق ەسىتتى. سۇرەكەڭنىڭ سۇرىنان قورقاتىن كولەگەنوۆ تەز شاقىرتقانىنا الدەقالاي ءمۇلت كەتىپ قالدىم با دەپ جۇرەكسىنە كەلىپ ەدى، سۇرقايدىڭ سۇرىنان اشۋ ىزعارى بىلىنبەگەن سوڭ جايباراقاتتانا قالدى.
الدىمەن سۇرقاي ونىڭ ساۋلىعىن، ءۇي ءىشىنىڭ اماندىعىن، بالا-شاعاسىنىڭ، كولەگەنوۆتىڭ ۇيىندەگى كوك ءيتىنىڭ، اق شوشقاسىنىڭ ساۋلىعىن سۇرادى.
— قولدان ەسىرگەن بالاسىڭ — دەپ باستادى سۇرقاي ءسوزىن، — كورىنگەنگە سىر ايتۋعا بولمايدى... — دەپ سۇرقاي دەمىن العاندى.
— قاربىزعا اتتانعالى وتىر ەدىك، — دەدى كولەگەنوۆ الدەن ۋاقىتتا.
— ءبىر ستانسيانىڭ ديرەكتورىسىڭ. ماشيناڭدى بەر، ءبىراق بۇل تۋرالى ەشكىمگە تىسىڭنەن شىعارما. «اپىراۋ بەنزين...» دەي بەرىپ ەدى كولەگەنوۆ، وعان قام جەمە، قىبىن ءوزىم كەلتىرەمىن، — دەدى سۇرقاي. تۇندەلەتىپ اۋدان اعاسى كولەگەنوۆتىڭ ماشيناسىمەن «پوبەدا» كولحوزىنا تارتىپ كەتتى. كەك ماشيناعا كوپ قاربىزدى كەكىرەيتە تيەپ كورشى اۋدانعا تارتتى. ءسويتىپ سۇرقاي ءوزىنىڭ ساۋدادان دا ەبى بارىن ءبىر كورسەتىپ ءبىراز اقشا تاپتى. ەلپەكتەپ قاسىندا ەگىنباي دا ءجۇردى. ءبىراق ۇلەسىنىڭ ازىراق بولعانى كوڭىلىندە تۇرىپ الدى. دەگەنمەن «تەگىننەن كوبىن تابىلسا ولمەك كەرەك» دەگەندى ويلاپ، اۋدان اعاسىنىڭ جانىندا جۇرگەنىنە ءماز بولدى... ءبىراق ايتەۋىر ءتۇبى قۇسىپ جۇرمەگەي ەدىك دەگەن كۇدىك تە كوڭىلىن جايلاپ الىپ، ءبىر كەتپەي قويدى.
جاماندىعى قۇرعىر جاقىنداعاندا ونى ادام ءوزى بىلەدى دەگەن ناق وسى جولى راس بولدى. بيداي العان كەزدە بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ-اق كەتىپ ەدى، ايتەۋىر قاربىزى قۇرعىردى ساتۋىن ساتقانمەن قىلپىلداپ ءجۇردى. كەڭىلى الداماپتى. ەگىنباي قاربىزدىڭ قالعانىن ساتقان كۇنى ۇستالىپ قالىپ، قالتانىڭ ءتۇبىن قاعىپ قايتا تۇسىرۋگە تۋرا كەلدى. ارماندى جەرى وسى بولدى. ارعى جاعىنىڭ نە بولاتىنىن سۇرقاي دا، ەگىنباي دا جاقسى ءبىلىپ تۇردى. ويتكەنى ەكەۋىنىڭ سوعان جەتەتىن ساۋاتى بار ەدى...
«جەگەن اۋىز جەسىن» دەگەنمەن، جەي الماي قايتا قۇسقانى جامان بولدى.
1955.
You Might Also Like
-
المالىقتىڭ شەتكەرىرەك كوشەسىندەگى وسى ءبىر ءۇيدىڭ ىرگەتاسى اسىعىس قالانا باستاپ، وداق اياعى سيىر قۇيىمشاقتاپ، سوزىلىپ بەس جىلدا زورعا ءبىتتى. بىتكەننەن كەيىن بۇل ۇيگە مونشا دەگەن ات بەرىلىپ، توڭىرەكتەگ...
-
ورتاسىندا ءۇشقاتتان عانا جاسالعان بولار بولماس شىركەۋى بار ەسىكتەس ەكى بولمەنىڭ اياداي بىرىندە جيىرما ەكى جىل بويى تاپجىلماي ءبىر مەكەمەدە ادال قىزمەت اتقارعان، وت باسى جاندى-جاقتى كىسى، اينابەكوۆ تۇر...
