اباي ولەڭدەرى
اباي اكەسىنىڭ جاناندا بولعان جىلدارى ءوز اۋىلىندا بولىپ جاتقان قايشىلىقتاردى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ زارداپتارىن، بولىس-سۇلتانداردىڭ حالىققا جاساپ جاتقان ادىلەتسىز ارەكەتتەرى مەن كەرتارتپا ادەت-عۇرىپ زاڭدارىنىڭ زالالدارىن ۇنەمى بايقاپ جۇرەدى. قولىندا كۇشى بار توپتاردىڭ ادىلەتسىزدىگى، ىستەگەن قىلىقتارىنداعى ماعىناسىزدىقتىڭ، بىتپەيتىن تالاس-تارتىستىڭ، پايداسىز اۋرە-ساراڭمەن كۇنوتكىزۋشىلىكتىڭ حالىق باسىنا تۇسكەن ۇلكەن اۋىرتپالىق ەكەنىن ايقىن تۇسىنەدى. وسىلاي اباي حالىق تاعدىرى، قوعام ءومىرى جايىندا كوپ تولعانىپ، حالىق مۇددەسى، ادىلدىك ءۇشىن كۇرەسۋگە بەل بايلايدى. بۇل جولدا ول حالىقتى ادال ەڭبەك ەتۋگە، ونەر ۋيرەنۋگە، ءبىلىم، عىلىم جولىنا تۇسۋگە شاقىرۋدى ماقسات ەتەدى. ول وسىنىڭ ءبارىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە ۇيالاتۋعا جارارلىق بىردەن-بىر كۇشتى قۇرال ولەڭ، ءسوز، اقىندىق ونەر دەپ سانايدى. ءوزىنىڭ بار اقىندىق قۋاتىن وسى جولدا جۇمسايدى.
اباي ءوز ولەڭدەرىن شاكىرتتەرى ارقىلى حالىققا تاراتىپ وتىرعان. حالىق ونى جاتتاپ الىپ، تانىس-تۋىستارىن ايتىپ حالىق اراسىنا تاراتقان.
اباي ولەڭدەرى تۇگەل دەرلىك ليريكادان قۇرالادى.اقىننىڭ شىعارماشىلىق ونەرىنىڭ نەگىزگى تىرەگى، سارقالماس قاينار كوزى – حالىق پوەزياسى. ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا اباي حالىق تىرشىلىگىنىڭ ەڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن، ماڭىزدى الەۋمەتتىك-قوعامدىق، مورالدىق پروبلەمالارىن، حالىقتىڭ تاعدىرىنا، ادەت-عۇرپىنا قاتىستى ماسەلەلەردى كوتەرەدى.
ابايدىڭ «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» دەگەن ولەڭىندە قازاق حالقىن بولمەي-جارماي تۇگەل قامتىپ، تۇتاس شولىپ، بارشاسىنا باعىشتاپ ايتىلعان سوزدەردىڭ الەۋمەتتىك سالماعى وراسان زور.بۇل ولەڭدە ول ءوزى ءومىر سۇرگەن ورتانى،تاعدىردىڭ تالقىسىنا ءتۇسىپ شىرقى بۇزىلعان ەل-جۇرتتىڭ بەينەسىن اسا كوركەم شەبەرلىكپەن سۋرەتتەيدى.
«قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم،
ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى مۇرتىڭ.
جاقسى مەننەن جاماندى ايىرمادىڭ،
ءبىرى قان، ءبىرى ماي بوپ ەندى ەكى مۇرتىڭ.
بەت بەرگەندە شىرايىڭ سونداي جاقسى،
قايدان عانا بۇزىلدى سارتشا سىرتىڭ؟
ۇقپايسىڭ ءوز سوزىڭنەن باسقا ءسوزدى،
اۋزىمەن وراق ورعان وڭكەي قىرتىڭ.» -
دەگەن ولەڭ جولدارىنان سول زامانداعى باي-بولىستاردىڭ شىنايى سيقىن كورۋگە بولادى. ەلدىڭ شىرقىن بۇزىپ، قولىنداعى كۇشى ازايعان، شەنەۋنىكتەرگەگە باعىنىشتى بولىس تىكەلەي قاتىستى جازىلعان.
«ءماز بولادى بولىسىڭ» ولەڭىندە دە وسى ماسەلە قاراستىرىلادى. ولەڭدە بولىس بولعان قازاقتىڭ مىنەز-قۇلقى ءۇشىنشى جاقتان سۋرەتتەلەدى.
«ءماز بولادى بولىسىڭ،
ارقاعا ۇلىق قاققانعا،
شەلتىرەيىپ ورىسىڭ،
شەندى شەكپەن جاپقانعا.
ودان ءۇمىت كىم قىلار،
جول تابار دەپ ساسقاندا؟
ءۇيتىپ اسقان جولىعار،
كەشىكپەي-اق توسقانعا.» -
دەگەن شۋماق قازاق بولىستارىنىڭ ورىس شەنەۋنىكتەرى ءبىر ماقتاۋ ءسوز ايتقانعا ءماز بولىپ، سونىمەن ماقتان بولۋىن جانە وسىنداي بولىس سىماقتاردان ءۇمىت جوق ەكەنىن ايتادى.
اقىن بۇل ولەڭدە بولىستىڭ جامان قىلىقتارىن وقىرماندارىنىڭ كوز الدىنا كولدەنەڭ تارتادى دا، اقىن ويلى جانعا بولىستان دا، ونىڭ ىقپالىنان دا الىس بولۋعا كەڭەس بەرەدى.
«ميىڭ بولسا، جولاما،
بوس جەلىعىپ شاپقانعا» -
دەي كەلىپ، جاماندىقتان قاشقاننىڭ جامان بولمايتىنىنا مەڭزەيدى.
سونىمەن قاتار اباي ءوز ولەڭدەرىندە حالىقتى اقىلعا، ەڭبەككە، مەيىرباندىققا، كىشىپەيىلدىلىك پەن قاناعاتشىلدىققا،سابىرلىق پەن راحىمدى بولۋعا شاقىرادى. مىسالى، «اسەمپاز بولما ارنەگە» ولەڭىندەگى:
«اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ، ءارقالان.
سەن دە – ءبىر كىرپىش، دۇنيەگە
كەتىگىن تاپ تاپ، بار قالان!
قايرات پەن اقىل جول تابار
قاشقانعا دا قۋعانعا.
ادىلەت، شاپقات كىمدە بار،
سول جاراسار تۋعانعا.» -
دەگەن ولەڭ شۋماقتارى ادىلدىك، مەيىرباندىق بولماعان جەردە اقىل مەن قايرات تا ادامدى جاقسىلىققا جەتكىزە المايتىنىن ايتادى.
ابايدىڭ تاعى ءبىر شىعارماشىلىعىنىڭ ايقىندالاتىن جانرى – تابيعات ليريكاسى.ول ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا جىل ماۋسىمدارىن وزىنە ءتان ەرەكشە، قايتالانباس بوياۋلارمەن بەينەلەپ بەردى. وسى سالاداعى ابايدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى ول – پەيزاجدى ادامنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن، الەۋمەتتىك ومىرىمەن، قازاق حالقىنىڭ كوشپەلى تىنىسىمەن تىعىز بايلانىستىرا ءبىلۋى.
ابايدىڭ اقىندىق قۋاتىن تانىتقان ۇلكەن شىعارماسى – «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا».وسى ولەڭدەگى تابيعات كورىنىستەرىن، ءوز سەزىمىن جانە اڭشىلىقتىڭ قىزۋلى، قىزعىلىقتى ساتتەرىن سيپاتتاعاندا، اباي ءوزىنىڭ جاڭاشا قالىپتاسقان اقىندىق قىرىن كورسەتەدى.بۇنداعى كورەتىنىمىز – قازاق حالقى مەكەن ەتكەن جەردىڭ قىسى تۋرالى، تابيعات، بۇركىت سالۋعا اتقا ءمىنىپ شىققان قازاقتىڭ اڭشىلار توبى،قاجىرلى ارەكەت ۇستىندەگى ادامدار. وسى ولەڭدەگى وزگەشەلىكتى ەڭ الدىمەن پەيزاجدان تابۋعا بولادى. كوز الدىمىزعا قار باسقان ەلسىز تاۋدىڭ تۇرعىسى، ساعاسى، قانسونار كۇنگى انىق بولمىس كۇيىن ەلەستەتەدى.
اقىن ابايدىڭ تابيعات كورىنىستەرىن، ماحاببات سىرلارىن كەستەلى تىلمەن ايشىقتاعان الەم پوەزياسىنداعى شوقتىعى بيىك تۋىندىسى - «جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭى.ونداعى پاك، تازا ماحابباتتىڭ بەلگىسىندەي جارىق ايدىڭ ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەپ تۇرعان بەينەسى، قازاقتىڭ دالاسى، ءتۇنى، تاۋى، سۋى، كوشپەلى ەلدىڭ قونعان قونىس جايلاۋى، قازاقتىڭ وسىنداي ايلى تۇندە اۋىل سىرتىندا شاعىن ارمانداۋى كوڭىلگە نازىك ليريكالىق سەزىم ۇيالاتقانداي بولادى.
اباي ءوزىنىڭ تەڭدەسىز اقىندىعىمەن قاتار اسا دارىندى كومپوزيتور بولدى. «كوزىمنىڭ قاراسى»، «سەگىز اياق»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «امال جوق، ءقايتتىم بىلدىرمەي» سياقتى ولەڭدەرىنە شىعارعان اندەرى، حالىق اراسىندا كەڭىنەن تارالىپ، ۇنەمى ايتىلىپ كەلەدى.
ارۋجان ناعاشباي
You Might Also Like
-
قازاقستان - تار جول، تايعاق كەشۋمەنەن الاساپىران جاۋگەرشىلىك زاماندى باستان وتكەرىپ، ازاتتىق جولىندا تاباندى كۇرەستەر جۇرگىزىپ، شىڭعا «الاش» تۋىن تىككەن اتا-بابا رۋحى ساقتالعان ۇل...
-
قۋانامىن نەگە بۇگىن سونشالىق شاتتانعاننان كەلىپ جەتتى ءبىر شابىت قياسىنا ۇشقالى وتىر تاتەمىز كوڭىلدە ءبىر قيماستىق بار قايتەمىز قادامىڭىز بۇگىنگى قۇتتى بولسىن قىدىر دارىپ وتاۋعا باقىت قو...
