ەرلىك - ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇلگى
قازاقستان - تار جول، تايعاق كەشۋمەنەن الاساپىران جاۋگەرشىلىك زاماندى باستان وتكەرىپ، ازاتتىق جولىندا تاباندى كۇرەستەر جۇرگىزىپ، شىڭعا «الاش» تۋىن تىككەن اتا-بابا رۋحى ساقتالعان ۇلان- بايتاق، قۇدىرەتتى ەل! ءبىر شاڭىراق استىنا بارشا ۇلتتى باۋىرىنداي باسىپ، تاتۋلىق پەن بەيبىتشىلىكتى ۇستانىم ەتكەن قوناقجاي ەل! سان عاسىرلىق تاريحى بار ەلىمنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ءتىلى مەن ءدىنى، ءسالت-داستۇرى ۇرپاقتان- ۇرپاققا ميراس بولىپ ساقتالعان ەل!
قازاقستان ەگەمەندىگىن العان جىلداردان باستاپ، كوزدى اشىپ- جۇمعانشا الەم قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىنداي وزگەردى. ەل تىرەگى- پرەزيدەنتىمىز، باس وردامىز «نۇر- سۇلتان»، كوز تارتار عيماراتتارى مەن تالانتتى دا، دارىندى جاستارى شوعىرلانعان 14 وبلىسىمىز بار.
مەن ءۇشىن ءاردايىم ىستىق، الىسقا ساپار شەككەندە كوزگە جاس الا ساعىناتىن تۋعان جەرىم - اقتوبە! اقتوبە - وتقا دا، مۇزعا دا تۇسۋگە ءازىر، وتان ءۇشىن جان اياماعان باتىر بابالارىمىزدىڭ نايزاسى تيگەن جەر.
وسىدان 81 جىل بۇرىن ماۋسىمنىڭ 22ءشى جۇلدىزى تاڭ سارىدە فاشيستىك گەرمانيا وداعى كسرو (كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعى) جەرىنە شابۋىل جاسادى. بۇل «ۇلى وتان سوعىسى» ەدى. سوعىستى العاش قارسى الىپ، ەرەڭ ەرلىك كورسەتكەندەر قاتارىندا قازاقستاندىقتاردىڭ سان مىڭى بولدى. سول كەزدە الەمدى دۇرلىكتىرگەن اياۋسىز سوعىسقا اقتوبە ءوڭىرىنىڭ باتىر ۇل- قىزدارى دا قاتىسىپ، قان توگىستى. «اقتوبە وڭىرىنەن شىققان باتىر» دەسەك، ويىمىزعا بىردەن تاريحتا ەسىمى قالعان، مەرگەن ءاليا مولداعۇلوۆا تۇسەتىنى بەلگىلى. دەگەنمەن، بۇل سوعىسقا شەجىرەلى ولكەمنەن قاتىسقان داڭقتى باتىرلار جەتەرلىك. ولاردىڭ ەسىمدەرى مەن ەرلىك ىستەرىن ءبىلىپ ءجۇرۋ ەشكىمگە دە ارتىق ەتپەسى انىق. ەندەشە، سول ەرلىكتىن ۇلگىسى بولا بىلگەن، مەنىڭ ۇلكەن ناعاشى اتام- نيازوۆ عالىمجان قۇرمانعازى ۇلى تۋرالى سىر شەرتەتىن بولامىن.
نيازوۆ عالىمجان قۇرمانعازى ۇلى 1916 جىلى 16 اقپاندا العا اۋدانى، بەستاماق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپ، بالالىق شاعى سوندا وتەدى. وقۋ وقىپ، ساۋاتىن اشقان عالىمجان اتام 13 جاسىنان باستاپ ەڭبەككە ارالاسادى. اسكەر قاتارىنا الىنباستان بۇرىن، مەحانيكالىق- تەحنيكالىق ۋچيليششەدە ءبىلىم الدى. 1939 جىلى 9 مامىردا «زەڭبىرەك اتقىشتار ديۆيزياسىنا» قابىلدانىپ، يۆانوۆو قالاسىندا جاۋىنگەرلىك بورىشىن وتەيدى. سول جىلدىڭ 30-نشى قاراشاسىندا كسرو مەن فينليانديا اراسىندا سوعىس باستالادى. بۇل سوعىس تاريحقا «كەڭەس- فين» دەگەن اتاۋمەن ەندى. فينليانديا مەملەكەتى كسرو تاراپىنان تونەتىن قاۋىپتەن قورعانۋ ءۇشىن ارنايى «ماننەرگەيم شەبىن» تۇرعىزادى. دەگەنمەن، بۇل قورعانىس ۇزاققا بارماي، كسرو 1940 جىلدىڭ اقپان ايلارىندا بۇزىپ وتەدى. بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋعا 318ءشى اتقىشتار ديۆيزياسى زور ەڭبەك ءسىڭىردى. وسى ديۆيزيا قۇرامىنىڭ الدىڭعى قاتارلارىنىڭ بىرىندە عالىمجان اتا دا بولدى. سوعىس ءساتتى اياقتالىپ، كسرو جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن عالىمجان اتا بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندە اسكەري قىزمەتىن اتقارىپ جۇرەدى.
1942 جىلى 9 مامىردا نيازوۆ عالىمجان 102ءشى اتقىشتار ديۆيزياسى قاتارىنا قوسىلادى. سول جىلدىڭ تامىز ايىندا نەمىس اسكەرلەرى ستالينگراد ماڭىنا جاقىندايدى. ستالينگراد مايدانى قۇرىلىپ، قورعانىس شەپتەر سالىنادى. وسى «ستالينگراد شايقاسىنا» عالىمجان اتا دا قاتىسىپ، ۇرىستا جاۋدىڭ 70كە جۋىق اسكەرىن جويعان. 2010 جىلى قاڭتار ايىندا عالىمجان اتاممەن تىلدەسكەن جەرگىلىكتى جۋرناليستەر، «اكتيۋبينسكيي ۆەستنيك» اتتى گازەتكە سۇحباتتى جاريالايدى. سونداعى سۇحباتتا: «گالىمجان اگا راسسكازىۆاەت، چتو ۆ ستالينگرادسكوي ەپوپەە ەمۋ دوۆوديلوس زانيماتسيا پوگرۋزكوي پلەننىح سولدات ۆ ەشەلونى دليا وتپراۆكي ۆ لاگەريا دليا ۆوەننوپلەننىح. ناشي سولداتى جالەلي زامەرزايۋششيح ي گولودنىح نەمسيەۆ، سرەدي كوتورىح بىلو منوگو سوۆسەم مولودىح رەبيات، ي، بىۆالو، پودكارمليۆالي يح حلەبوم. پوگيبلو يح، كونەچنو، تام منوگو...» وسىدان-اق، جاۋ دەپ جاتسىنباي، جاراتىلىسىنان ادامگەرشىلىكتى الدىڭعى قاتارعا قويا بىلگەن حالقىما ءتانتىمىن.
1943 جىلى گيتلەردىڭ «سيتادەل» جوسپارى بويىنشا بەلگورود- كۋرسك باعىتتارىندا كۇشتى شابۋىلعا شىعادى. قورعانىس شەپتەر قايتا قۇرىلىپ، جاۋىنگەرلەر زەڭبىرەكتەرىن جاۋ اسكەرىنە جاۋدىرتادى. جاۋدىڭ 500 مىڭ اسكەرلەرىنىڭ كوزى جويىلعان بۇل شايقاستا ەرلىك كورسەتكەندەردىڭ ءبىرى عالىمجان اتا بولدى.
كوپتەن كۇتكەن شەشۋشى ءسات... 1945 جىلى 9 مامىردا جەڭىستى ءوز كوزىمەن كورگەن عالىمجان اتا كوزىنە ەرىكسىز جاس بەردى. وتان ءۇشىن جان اياماي كۇن- ءتۇن وتكەن سوعىس، قىرشىن كەتكەن جاۋىنگەرلەر بارلىعى ءبىر ءسات كوز الدىنان ءوتتى. بار قيىنشىلىق ەندى ارتتا قالىپ، 1946 جىلى ەلىنە، ءوز ۇيىنە امان- ەسەن ورالادى. 1947 جىلى قانيا اجەمە ۇيلەنىپ، وتباسىن قۇردى. 1948 جىلى ەمبى قالاسىنا تەمىرجول سالاسى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسىپ ، 36 جىل سوندا ەڭبەك ەتەدى.
جەڭىستىڭ جەمىسى رەتىندە عالىمجان اتا «قىزىل جۇلدىز» وردەنى، «ستالينگرادتتى قورعاعانى ءۇشىن»، «كەنيگسبەرگ قالاسىن العانى ءۇشىن»، «گەرمانيانى جەڭگەنى ءۇشىن» تاعى دا باسقا وردەندەر جانە مەدالدارمەن ماراپاتتالدى. 2010 جىلدىڭ 2ءشى ناۋرىزىندا عاسىر كورگەن عالىمجان اتا دۇنيەدەن ءوتتى. ارتىندا 4 بالا، 11 نەمەرە، 21 شوبەرە، 3 شوپشەگى بار.
قازاق باتىرلارى جاساعان تاريحي ەرلىكتىڭ قۇنىن قادىرلەي ءبىلۋىمىز قاجەت. سەبەبى، بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ قالعان قازاق جەرى - ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالعان باستى بايلىعى جانە تاپسىرعان اماناتى. ال، اماناتقا قيانات جاساماۋ - ءبىزدىڭ پارىز!
كەنجەباي سالتانات
You Might Also Like
-
حالىقارالىق ۇيىمدارمەن، اسىرەسە، سونىڭ ىشىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىمەن (بۇۇ) تىعىز ىنتىماقتاستىق - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باستى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى.
-
اباي اكەسىنىڭ جاناندا بولعان جىلدارى ءوز اۋىلىندا بولىپ جاتقان قايشىلىقتاردى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ زارداپتارىن، بولىس-سۇلتانداردىڭ حالىققا جاساپ جاتقان ادىلەتسىز ارەكەتتەرى مەن كەرتارتپا ادەت-عۇر...
