تاۋەلسىزدىككە 30-جىل: قازاقستاننىڭ باستى جەتىستىكتەرى
مەنىڭ ەلىم – كەڭ بايتاق قازاقستان. ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە جەتۋ ءۇشىن ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالارداي وراسان زور ايماقتى الىپ جاتقان قازاق ەلى بۇگىندە ەكونوميكاسىمەن وركەنيەتىن دامىتقان، شارۋاسى ورگە باسقان، اتاعى مۇحيت اسقان ەل. ەلىمنىڭ الەمدىك ساحناداعى ورنى بەكىپ، دۇنيەجۇزىلىك الىپتارمەن قابىرعاسى تەڭەسە باستاعان. «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا، ءجۇز جالدا قازان جاڭا»، - دەيدى دانا حالقىمىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا ەلۋ جىل بولماسا دا وسى وتىز جىلدىڭ ىشىندە تالاي ەلدەرگە ءوزىمىزدىڭ كىم جانە قانداي ەل ەكەندىگىمىزدى كورسەتە بىلدىك دەپ ايتسام اسىرا سىلتەگەندىك ەمەس. 1986 جىلى الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا بولعان قىرعىننان كەيىن تۋرا بەس جىل وتكەن كەزدە قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋىلسىزدىگىن بارشا شارتاراپقا جار سالعان ەدى. سودان بەرى دە قاراپ وتىرساق، وتىز جىل ۋاقىت ءوتىپتى. بىرەۋگە از بىرەۋگە كوپ كورىگەن سۋداي اققان وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىراز جەتىستىكتەردى باعىندىرىپ، تالاي اسۋلاردى العان ەكەنبىز. دەسەك تە بۇل ءبىزدىڭ شىققان شىڭ ەمەس، ءالى تالاي-تالاي اسۋلاردى اسا الاتىن كۇش بىزدە ءالى دە بولسىن جاسىرىن جاتقان سەكىلدى.
اۋەلى، 1991 جىلى تاريحى تەرەڭدە جاتقان قازاق ەلى جاڭا زاماندا ءوز الدىنا قايتا ەگەمەندى ەل بولدى. كوپ قيىندىقتى باسىنان وتكەرگەن، ازاتتىق جولىندا ايانباي كۇرەسكەن قازاق حالقى بۇل ازاتتىقتى عاسىرلار بويى اڭسادى. بابالار اڭساۋى، ۇرپاقتىڭ قولى جەتكەن كيەلى كەزەڭگە جاراتقاننىڭ قولداۋىمەن، بابالاردىڭ ەرلىگىمەن قول جەتكىزدىك. تاۋەلسىزدىك دەگەن تاڭباسى تاستا، قانى قارا جەردىڭ تامىرىندا جاتقان قۇدىرەتتى ءسوزدى ماڭگى قاستەرلەۋىمىز كەرەك. ىرگەسى قالانعان جاڭا رەسپۋبليكانىڭ ءارى قاراي ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ەرەن ەڭبەك كەرەك. ول ونىڭ ىشكى جانە سىرتقى الەمى، ەكونوميكاسى، اقشاسى دەگەن سەكىلدى كوپتەگەن قۇندىلىقتارعا كەلىپ تىرەلەدى. اتالعان قۇندىلىقتاردى وتىز جىل ىشىندە ۇلكەن ماقساتقا اينالدىرعان ەلىمىز كوپتەگەن مەملەكەتتەرگە داۋلى ماسەلە بولىپ جاتقان شەكارا ماسەلەسىن دە ۋاقىتىندا ناقتى بەكىتىپ الدى. ماسەلەن، ازەربايجان مەن ارمەنيا نەمەسە پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى قاقتىعىستار وسى شەكارا ماسەلەسىنەن تۋىنداپ وتىر. وسى ورايدا ءبىز ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆقا العىس ايتۋىمىز قاجەت. سەبەبى، ەلباسى ۇكىمەتكە، سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆولارعا ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىن جانە اۋماقتىق تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن شەكارالاس مەملەكەتتەرمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسىن زاڭدى تۇردە راسىمدەۋ ۇدەرىسىن باستاۋدى بۇيىرعان. وسىلايشا شەكارانىڭ مىزعىماستىعىن قامتاماسىز ەتكەن ەلباسى زاڭدى تۇردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەكاراسىن بەكىتتى. ەگەمەن ەل بولىپ قالىپتاسقانىنا نەبارى 30 جىل تولعان ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن بۇنىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان كەزدە ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى العاش مويىنداعان – تۇركيا ەلى ەدى. قازىرگى تاڭدا، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىندادى. بۇگىنگى تاڭدا، ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل بولىپ، ءبىراق الەم ەلدەرىنە وزدەرىنىڭ ازاتتىعىن مويىنداتا الماي جۇرگەن ەلدەر كوپ. ياعني، ءبىز الەمدىك دەڭگەيدە ءوز ەلىمىزدى مويىنداتا الۋىمىز دا جەتىستىكتىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەسەك بولادى.
كەز كەلگەن ەلدىڭ تىلەگى دە، ونىڭ ارمانى دا حالقىنىڭ بەيبىتشىلىگىن ساقتاۋ ەكەنى ءسوزسىز. حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ارقىلى ىشكى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى. ويتكەنى، بەيبىت ءومىر باقىت، بەرەكە مەن بىرلىك اكەلۋ ارقىلى ورلەۋ مەن وركەندەۋگە جول اشادى. دانا حالقىمىز «بايلىق بايلىق ەمەس، بىرلىك – بايلىق» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. ءاردايىم تىنىشتىقتا، بەيبىت ءومىر ءسۇرۋدى قالايتىن حالىقتىڭ ۇرپاعىنىڭ اماندىعى كەلەشەگىنىڭ كەمەلدىگىن بىلدىرەدى. تاريح بەتتەرىن پاراقتاساق، ادامزات نەبىر سۇراپىل سوعىستاردان كوز اشپادى. قانشاما ەلدەر سوعىس سالدارىنان قۇلدىراپ، ازىپ-توزدى. كوپتەگەن جازىقسىز جاندار سول زۇلماتتىڭ زاردابى شەكتى. مۇنىڭ بارلىعى بەيبىتشىلىك كەتكەن جەردى بەرەكەسىزدىك جايلايتىندىعىن تايعا تاڭبا باسقانداي انىق كورسەتۋدە. سوعىس زاردابىن تارتىپ جاتقان ەلدىڭ تۇرعىندارى «ەرتەڭىم نە بولادى؟» دەگەن سۇراقپەن ۇيقىعا كەتەدى. ال، ءبىزدىڭ ەلدە ەرتەڭگى كۇنىمىزگە سەنىممەن قاراپ، ۇيقىمىزدىڭ تىنىش بولۋى وسى بەيبىتشىلىكتىڭ ارقاسى.
مەملەكەتتى تۇتاس حالىق قۇرايتىنى بەلگىلى. ءتىپتى، قوعام دا وسى حالىقپەن قۇرالادى. قوعام تىنىش بولۋىن قالاسا – حالىقتىڭ كوڭىلىن تابۋ قاجەت ەكەنىن ءبىزدىڭ مەملەكەت جاقسى ۇعىنىپ وتىر. ەلدە جۇمىسسىزدىق ازايىپ، ەڭبەك ەتۋشىلەر سانى ارتتى. تىپتەن، جۇمىسسىز جۇرگەن ادامنىڭ ءوزى «جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا» تىركەلىپ، تۇراقتى جۇمىس تابىلعانعا دەيىن قوسىمشا جۇمىستار اتقارادى. بۇل حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا تيگىزىپ جاتقان زور مۇمكىندىك. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي، ەلدەگى ەڭبەكاقى ەداۋىر وسكەن. بۇل مەملەكەتتىڭ حالىققا جاساپ جاتقان جاعدايى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقسانداعى ەڭ از جالاقى مولشەرى بىلتىرعى جىلعا قاراعاندا 1،5 ەسەگە كوتەرىلگەن. سايكەسىنشە، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرى 43 2752 تەڭگەگە دەيىن ءوستى. ەلدە تاۋەلسىزدىك العان جىلدارمەن سالىستىرعاندا حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ءبىرشاما وسكەندىگىن بايقايمىز.
ەلدىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى – يادرولىق قارۋدان باس تارتۋى. جاھاندىق يادرولىق قارۋسىزدانۋ ءۇردىسىنىڭ نەگىزى 21 جىل بۇرىن ەلباسىمىزدىڭ جارلىعىمەن سەمەي يادرولىق سىناق الاڭى ءبىرجولا جابىلعان كەزدە قالانعان ەدى. بۇل قادام ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن عانا ەمەس، ەشقانداي الىپ-قوسپاسىز تۇتاس الەم قاۋىمداستىعى ءۇشىن ماڭىزدى ءرول وينادى.
تاعى ءبىر ۇلكەن جەتىستىك رەتىندە وسى 30 جىل ىشىندە ەلدەگى قىلمىستىڭ ازايعانىن بايقايمىز. وعان دالەل – تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەلدە 14 تۇرمە جابىلعان. بۇل ەلىمىزدە زاڭ جۇمىس جاسايتىنىن كورسەتەدى.
«تاۋەلسىزدىك – مەملەكەتتىگىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى، دەربەستىگىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى. تاريحى باي، تامىرى تەرەڭ قازاق ەلى ءۇشىن بۇدان اسقان قاستەرلى قۇندىلىق جوق. ونى ەڭ قىمبات قازىناعا، ەڭ اسىل اماناتقا بالايمىز. سوندىقتان بابالار اڭساعان تاۋەلسىزدىكتىڭ ءقادىرىن جان-جۇرەگىمىزبەن سەزىنەمىز. ەگەمەندىك – ءار حالىققا بۇيىرا بەرمەيتىن باعا جەتپەس باقىت» دەپ پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، تاۋەلسىزدىك دەگەن اششى تەرمەن كەلگەن ءتاتتى جەڭىسىمىزدى قاستەرلەپ، كەلەر ۇرپاققا امانتتاۋ – ءبىزدىڭ مىندەت.
You Might Also Like
-
اتا بابالارىمىز ءسالت-داستۇر، جون-جورالعىمەن اق تاربيە باسىن تەرەڭ تۇسىنگەن، بىلىمگە قۇشتار ىزدەنىسكە جاقىن بولعان. زامان وزگەرىسىنەن قالماي، باسقا الپاۋىتتى ەلدەرمەن تەرەزەسىن تەڭ ۇستاۋعا تىرىسقان....
