اداسقان بوتەلكە
(ەي اكتىلى، ەپيلوگتى كومەديا)
وقيFAFا قاتىسۋشىلار
سكاچەنكو — 9-شاحتانىڭ نان كارتوچكاسىن تاراتۋشىسى.
تولەۋباي ۇلى — 9-شاحتانىن. ۆاگونشىسى.
ەليزاروۆ — 9-شاحتانىن، شاحتكومنىڭ باستىعى.
روماشكوۆ — دەسياتنيك.
روماشكوۆا — ايەل!.
1-اكت.
ءبىر بولمەلى ءۇي، ەكى تەرەزە، ءبىر ەسىك. سىرتتاعىلارعا كارتوچكا بەرەتىن ەسىكتىڭ قاقپاقتى تەسىگى بار. وندا سكاچەنكو وتىرادى. ەكى جان قالتاسىنان نان كارتوچكالارىنىڭ، ءشوپ كورىنىپ تۇرادى. پەردە اشىلعاندا تەسىكتەن بىرەۋ قولىن عانا كورسەتىپ ءبىر بوتەلكە اراق ۇسىنىپ تۇرادى. سكاچەنكو ونى بارىپ الىپ، قولعا ەكى كارتوچكا ۇستاتادى. ءبىرازدان سوڭ، ەسىكتى ابايلاپ اشىپ تولەۋباي ۇلى كىرەدى.
تولەۋباي ۇلى. شىراعىم، ەكى جىلدان بەرى ۆاگونشىمىن، 5 جانىم بار ەدى ۇشەۋىنە-اق بەرىپ، ەكەۋىنە كارتوچكا بەرمەي قويدى. سونى قالاي ەتەسىڭ؟ قيىن بولىپ تۇر.
سكاچەنكو. يا، بۇل قيىن ماسەلە. (شالقايا ءتۇسىپ.)
ءاي، بىلمەيمىن...
تەلەۋباي ۇلى. ءتيىستى كارتوچكامدى بەرمەسەڭ، قيىن بولىپ تۇر.
سكاچەنكو (ماڭىزدانىپ). قيىن، قيىن. موسكۆانىڭ، ەڭ بولماعاندا الماتىنىڭ ديرەكتيۆاسىنا سەنىپ ەكى جانىنا كارتوچكا بەرە قويۋعا بولار ما ەكەن... (شىرەنەدى.)
تولەۋباي ۇلى. شىراعىم-اۋ، الماتىنىڭ مەنىڭ كارتوچكامدا نە اقىسى بار؟
سكاچەنكو (قارعىپ تۇرادى). تارت ءتىلىڭدى. الماتىعا شابۋىل جاسايىن دەپ تۇرعانىن كوردىڭ بە!.. جاۋ جار استىندا ەمەس، ءوز بولمەڭدە دەگەن وسى ەكەن-اۋ! تۋ سىرتىڭدى كورسەتىپ، قۇلاق ەمەسىڭ بە، ءوزىڭ؟ (قولىن قالتاسىنا سالىپ تولەۋباي ۇلىنىڭ، جان-جاعىنا شىعىپ قارايدى. سۇق قولىمەن ەسىكتى كورسەتىپ). شىق! قۇلاق شەكەڭ اڭقىپ تۇر عوي!..
تولەۋباي ۇلى. شىراعىم، قۇلاق ەمەسپىن، جۇمىسشىمىن، ءتيىستى كارتوچكامدى بەر.
سكاچەنكو (قاباعىن ءتۇيىپ ورنىنا وتىرادى). بولمايدى.
تولەۋباي ۇلى. وتكەن ايدا العان كارتوچكالارىم، بۇل ايدا نەگە بەرىلمەيدى؟ بەرىڭىز، شىراعىم.
سكاچەنكو. بولمايدى.
تولەۋباي ۇلى. شىراعىم-اۋ، ەندى قايتتىم؟
سكاچەنكو. قايتەتىنىڭدى ءوزىڭ بىلەرسىڭ.
تولەۋباي ۇلى. ەندى قايدا باردىم؟ (شىعۋعا ىڭعايلانادى.)
سكاچەنكو (بۇرىلىپ قاراپ). ەي، توقتا! (تولەۋباي ۇلى توقتايدى). بەرىرەك كەل. ماسەلە ءتىپتى قيىن. ءبىراق ەندى سەن ىسىك تۇسپەگەن ادام ەدىڭ... ءبىر شاراسىن كورەيىن.
تولەۋباي ۇلى (جاقىنداي ءتۇسىپ). ءسويتىپ، قاراعىم.
سكاچەنكو. وي جاقسىلىق تەگى كەلە جاتقاندا ەنتەلەي بەرمەسىن... (ويلاندى.) چورت ۆوزمي، قالاي ۇيىمداستىرىپ وتە قيىن جاعدايدان شىعۋ كەرەك؟.. بىلاي بولسىن. سەن ءبىر بوتەلكە اراق اكەل، ونسىز جىن ۇرعان كارتوچكا ساعان سوۆسەم بارماي قويار.
تولەۋباي ۇلى. ويباي-اۋ، ونى قالاي تاپتىم؟
سكاچەنكو. ماگازينگە بارساڭ تابىلادى.
تولەۋباي ۇلى. اقشاسى تۇسكىر جوقتاۋ عوي.
سكاچەنكو. جوق، ماگازينگە بار، اراق تابىلادى.
تولەۋباي ۇلى. ماقۇل. (اسىعىپ شىعىپ كەتەدى. سكاچەنكو ماڭىزدانا باسىپ ءۇي ىشىندە جۇرەدى. ەليزاروۆ كىرەدى).
ەليزاروۆ. قالاي، كارتوچكانى دۇرىس تاراتىپ جاتىرسىڭ با؟
سكاچەنكو. تىپتەن دۇرىس، وسى ايدا وتكەن ايدان 300 كارتوچكا ارتىق كەتتى. ءالى دە جۇرت الىپ بىتكەن جوق.
ەليزاروۆ (تاڭ قالىپ). ول جۇمباقتىڭ شەشۋى نە ەكەن؟
سكاچەنكو. شەشۋى بەلگىلى، تىپتەن بەلگىلى. م... م... وتكەن ايدا 2000 ادام كارتوچكا السا، بۇل ايدا 2300 ادام كارتوچكا العان. مىنە، 300 كارتوچكانىڭ قايدا كەتكەنى.
ەليزاروۆ. سولاي ما ەكەن؟ باسىم قاتتى، تۇسىنبەيمىن. (جان-جاققا جالتاقتاپ قاراپ.) تومەندى كۇشەيتۋ كەرەك، ەكپىندىلىكتى قىزدىرۋ كەرەك. ءسويتىپ، ادام ايتقىسىز قارقىنمەن توپەلەپ، باس-كوز دەمەي تاراتىپ فورسيروۆات ەتۋ كەرەك.
سكاچەنكو. ماقۇل، جولداس شاحتكوم. (شالقايىپ ەسىنەيدى.)
ەليزاروۆ. تەمپىنى كۇشەيتىپ، ەكپىندىلىكتى قىزدىرىپ (جۇدىرىعىن ءتۇيىپ قۇشىرلانادى) جۇرەك جارعانداي ايقايلاپ، العا اتتاي تۋسۋ كەرەك.
سكاچەنكو. ماقۇل، جولداس شاحتكوم. (ەسىنەن، كوزىن ۋقالاپ، موينىن سالبىراتىپ وتىرادى.)
ەليزاروۆ، (قۇلشىنا). ءبىر دە ارتىق كارتوچكا كەتپەسىن. ۇرانىڭ-تاراتۋ! تاراتۋ!-بولسىن، شاحتكومنىڭ جالپى باسشىلىعىن، كارتوچكا پروبلەماسىندا پارتيا جولىن تۇپ-تۋرا ۇستايتىنىڭدى، چورت ۆوزمي، ۇمىتپا! (ەپتەپ باسىپ تولەۋباي ۇلى كىرەدى. قولىندا گازەتكە ورالعان بوتەلكەسى بار. سكاچەنكو ىمداپ، ەرنىن قىسادى. قاسىنا بارىپ، جەتەكتەپ تەرەزەنىڭ الدىنا اپارىپ، قولىن شوشايتىپ سىرتتاعى باراكتى كورسەتەدى.)
سكاچەنكو (سىبىرلاپ). انا باراكتى كوردىڭ بە، بەرگى ىشكى ەسىك. سوندا ايەل بار، سوعان اپار. (تولەۋباي ۇلى كەتەدى.)
ەليزاروۆ. ول نە؟
سكاچەنكو. اشەيىن، بىرەۋىڭ ءۇشىن كورسەتىپ جىبەردىم. (وتىرادى، ەسىنەن بولعان سوڭ، موينىن تومەن سالىپ وتىرادى.)
ەليزاروۆ. سولاي، (جىگەرلەنە) ەكپىن، قارقىن.... بىردە-بىر ارتىق كارتوچكا بەرىلمەسىن. (شىعا جونەلەدى)
سكاچەنكو (باسىن كوتەرىپ الىپ). توقتا، جولداس، شاحتكوم. (قولىنا ءبىر نان كارتوچكاسىن الىپ جۇگىرىپ بارادى.) مىنانى الا كەتىڭىز.
ەليزاروۆ. مۇنىڭ نە؟ ارتىق كارتوچكا ما؟
سكاچەنكو. ەشكىمگە ءتيىستى ەمەس، ارتىق كارتوچكا، الىڭىز.
ەليزاروۆ. ءاي، ارتىق ەمەس شىعار...
سكاچەنكو. ارتىق، سەندىرەمىن ءسىزدى.
ەليزاروۆ. ارتىق بولسا، الۋعا بولادى. (الىپ قالتاسىنا سالادى دا، جىلدام باسىپ شىعىپ كەتەدى.)
2-اكت
1-سۋرەت
باراكتىڭ ەسىگىنىڭ الدى. وڭ جاقتا جىپكە كىر ءىلۋلى تۇرادى. روماشكوۆ دەسياتنيكتىڭ ايەلى ەسىكتىڭ الدىن سىپىرىپ جۇرەدى. جان جاعىنا الاقتاپ تولەۋباي ۇلى كەلەدى. ايەلگە قاراپ اڭقيىپ ءبىراز تۇرادى.
تولەۋباي ۇلى. توبا، جاڭىلىستىم-اۋ، قاي ەسىكتى كورسەتىپ ەدى. توقتا، ونىڭ ايەلى قازاقشا بىلەتىن ەدى عوي.
ايەل. جولداس، ساعان كىم كەرەك؟ تولەۋباي ۇلى. ءبىلدىم، قازاقشا سويلەپ تۇر،وسى بولدى. م-م. قىزىمقا، جوق... مارجا مىناۋ اراقتى كۇيەۋىڭ بەرىپ جىبەرگەن ەدى. (ۇسىنادى.) ايەل. مەنىكى كۇيەۋ بەردى؟
تولەۋباي ۇلى. ءيا. (ايەل الادى، تولەۋباي ۇلى اسىعىپ شىعىپ كەتەدى.)
2-سۋرەت
دەسياتنيك روماشكوۆتىڭ ءۇيى. سول جاقتا كروۆات، وڭ جاقتا ستول. ستول ۇستىندە تاماق. روماشكوۆ. ۇيگە كىرىپ، شەشىلىپ بولعان سوڭ ستولعا وتىرادى. ايەل ەكى ستاكانمەن ءبىر بوتەلكە اراقتى ستولعا الىپ كەلەدى.
ايەل (جايدارى، كۇلىمسىرەپ). مىنە، سويتە بەرىپ جىبەرگەن اراعىن. بۇگىن ادەيى كارتوپ قۋىردىم.
روماشكوۆ. نە قىلعان اراق؟
ايەل. ءوزىڭ بەرىپ جىبەرگەن اراق.
روماشكوۆ. مەن اراق بەرىپ جىبەرگەن بە ەدىم؟
ايەل (تاڭ قالىپ). (ءوزىڭ بەرىپ جىبەرگەنىڭدى ءوزىڭ بىلمەيسىڭ بە؟
روماشكوۆ (تاڭ قالىپ). نە دەيدى، مىنا سابالاق سايتان، ءتۇس كورگەننەن امانبىسىڭ؟ اراقتى كىم اكەلدى؟
ايەل. ءبىر قازاق «كۇيەۋىڭ بەرىپ جىبەردى دەپ اكەلىپ بەردى.
روماشكوۆ. نە دەيدى. (ورنىنان تۇرىپ، وتىرادى.) توقتا. سكاچەنكونىڭ ايەلىنە بەرىپ جىبەرگەنىن، جاڭىلىسىپ ساراڭ بەرگەن شىعار. (ويلانادى.) ول اراعىن نەگە ءوزى اكەلمەيدى (باسىن ۇستاپ ويلانادى.) و-و-و! ماعان سكاچەنكو بۇگىن بىرەۋگە كارتوچكا بەرىپ، اراق الام دەپ ەدى، مەن كونبەپ ەدىم. سول اراعى ەكەن عوي. ءبىلدىم. بۇل اراقتى شاحتكومگە اپارۋ كەرەك. بالەمدى اۋىزدىقتاۋ كەرەك ەكەن. كوردىڭ بە، جۇمىسشىلاردىڭ ءوز كارتوچكالارىن وزدەرىنە ساتىپ جۇرگەنىن. (تاماعىن ىشە باستايدى. ايەلى اۋزىن اشىپ، تاڭ قالىپ تۇرەگەلىپ تۇرادى. ەسىكتەن ەنتىگىپ سكاچەنكو كىرىپ كەلەدى.)
سكاچەنكو. ماريا ۆاسيليەۆنا، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سلۋچاينو قىدىرىپ كەتكەن اراعىن كورگەن جوقسىز با؟
روماشكوۆ. ءبىزدىڭ سەنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىڭ، جۋليك. اراعىن شاحتكومگە بارادى.
سكاچەنكو. جوق، جولداس روماشكوۆ! اراق وزىمىزدەن، وعان ەشقانداي شاحتكومنىڭ قاتىسى جوق.
روماشكوۆ. كورسەتەم ساعان قاتىسى جوقتى، جۇمىسشىلاردى الداپ، سوعۋعا پراۆو بەردى؟
سكاچەنكو. مەن دە ساعان كورسەتەم. (كوكىرەگىن ۇرىپ.) رابوچيي كلاسستىڭ ءوز مەنشىگىندەگى اراعىن ۇرلاپ، ىشەيىن دەپ وتىرعانىن كوردىڭ بە؟ جۋليكتىڭ سەنەن اسىپ، ماعان كەلىپ پە؟ ۇرى!
ايەل. ەشكىم دە ىشەيىن دەگەن جوق، نەگە وتىرىك ايتاسىڭ؟
سكاچەنكو. ىشپەسەڭ، ستولىڭنىڭ ۇستىنە قويىپ نەگە دايارلانىپ، زاكۋسكالارىڭدى جايىپ، جالاڭداپ وتىرسىڭدار. سەن سايتان ەمەسسىڭ بە؟
روماشكوۆ. نە دەسەڭ و دە، مەن شاحتكومگە بىلدىرەم.
سكاچەنكو. اينالاڭنىڭ ءبارى دە ارامدىق، ايتپەسە قالاي كۇن كورەسىڭ. بەر اراعىمدى. (جەر رەنجىسەدە.) جەكەمەنشىگىم. جەكەمەنشىگىم. مەنى كونفيسكەلەپ، مۇلكىمدى، اراعىمدى تالاۋعا قاقىڭ جوق. مەن ءالى ءتىرىمىن، سەنىڭ وزىڭدە، سەنىڭ تۇبىڭدە ءبىر تەرەڭ سىر جاتىر. چورت زناەت، قۇلاق شىعارسىڭ.
روماشكوۆ. شاحتكومنەن الاسىن، مەن سوندا تاپسىرامىن.
سكاچەنكو (اشۋلى ءتۇسىن كەنەت وزگەرتىپ، جىلى ۇشىراپ). اينالايىن، يۆان يۆانوۆيچ،بىرەۋىڭىزدەن سۇرايمىن، جالىنامىن، ءدال تەڭ جارتىسىن ءسىز–اق ءىشىڭىز.
روماشكوۆ. نە ءوزىڭنىڭ ايتىپ تۇرعانىڭ؟ مەن ساعان اراق بەر دەدىم بە؟
سكاچەنكو (جالىنىپ، جاقىنداي ءتۇسىپ). نۋ! ماقۇل، ءسىز جارتىسىنان كوبىن-اق ىشە قويىڭىز؟
روماشكوۆ. ماعان اراعىڭ كەرەك ەمەس، قوياسىڭ با، جوق پا؟
سكاچەنكو. نۋ! چورت ۆوزمي، ءبىر ريۋمكەدەن باسقاسىنىڭ بارلىعىن ىشە قويىڭىز.
روماشكوۆ (اشۋلانىپ). جۋليك! قوياسىڭ با؟
سكاچەنكو. نۋ، چورت ۆوزمي، بارلىعىن دا ءسىز ءىشىڭىز. تەك ەشكىمگە ايتپاڭىزشى.
روماشكوۆ (اشۋلانىپ). جۋليك! قوياسىڭ با؟ ەندى، جوق پا! (ورنىنان تۇرادى.)
سكاچەنكو (جالىنىپ). چورت ۆوزمي، اراقتى دا سوۆسەم الىڭىز. كەيبىر جولداستارىڭا دا شەت جاعالاپ ايتا قويىڭىز. ءبىراق شاحتا باستىعىنا ايتپاڭىز.
روماشكوۆ. ويباي-اي، مىناۋ شارشاپ كەلگەن ادامعا تىنىشتىق بەرمەدى-اۋ، شىق ۇيدەن، جانىڭنىڭ بارىندا! (سكاچەنكونى سۇيرەلەپ ۇيدەن شىعىپ كەتەدى).
شىمىلدىق
ەپيلوگ
شاحتكومنىڭ كابينەتى. Tءوpگi ستولدا شىرەنىپ ەليزاروۆ وتىرادى. ستولدىڭ ۇستىندە بوتەلكە اراق تۇرادى. ەليزاروۆ ورنىنان تۇرىپ، اراقتىڭ ءبىر مىنا جاعىنا، ءبىر انا جاعىنا شىعىپ، كوزىن قىسىپ اڭقايىپ قارايدى. تامسانادى.
ەليزاروۆ (اراققا ەڭكەيە قاراپ، ىرجيىپ كۇلەدى. اراققا سويلەيدى). ءا، بالەم! قولعا ءتۇستىڭ بە! (ساۋساعىن شوشاڭداتىپ قورقىتقانداي). ءا، كوزىڭ مولدىرەمەسىن، وسى موينىڭدى جۇلىپ الىپ، اۋزىما قاعىپ سالارمىن. (اراقتى يىسكەپ تامسانادى.) سكاچەنكو سەنى مەيلىنشە ءبىر كوتەرەيىن دەگەن ەكەن عوي... قولعا ءتۇستىڭ، (تەپسىنەدى) ايت، كارتوچكا قايدا، ا تو ءقازىر ءبىر-اق جۇتارمىن. (ولاي-بۇلاي جۇرەدى، اراققا تاعى تامسانادى. زالعا قاراپ). چورت ۆوزمي، ءىشىپ قويۋعا دا بولار ەدى، داۋ شىعىپ كەتەدى عوي. كانە، قولىما الىپ كورەيىنشى، قاراشى روماشكوۆتىڭ ءىشىن قويماي شاحتكومگە بىلدىرگەنىن. بۇل ادامداردى جىن ۇرار. (بارىپ اراقتى قولىنا الادى. جان-جاعىنا قيسايتىپ، سىعالاپ قارايدى، شاي-پايدى، تامسانىپ ەرنىن جالايدى. ءسويتىپ ستولدىڭ تارتپاسىنا سالىپ قويىپ، ەسەبىن جازۋعا كىرىسەدى. جان-جاعىنا جالتاقتاپ بۇركيە قاراپ قالىڭ ويعا كەتىپ جازا باستايدى. كەنەت باسىن كوتەرىپ الادى). تۇرا تۇر، مەن سايتاننىڭ سۋىن كورىپ الايىن، ىشەسىڭ دە كورىپ قويعان ءبىر ءتۇرلى جاقسى عوي. (تارتپانى اشىپ، ۇڭىلە قارايدى، ساۋساعىن بەزەپ.) ءاي، كوزىنىڭ مولتىلدەمەسىن، ءبىر-اق جۇتارمىن وسى. سەن كەلگەلى ون كۇن بولدى، ەسكەرمەي ۇمىتتىرىپ بارىپ ءبىر ىشەرمىن سايتاننىڭ سۋىن! (تارتپادان بۋتىلكانىڭ باسى كورىنىپ تۇرادى. ەليزاروۆ تارتپانىڭ ءبىر مىنا جاعىنا، ءبىر انا جاعىنا شىعىپ، مۇرتىن سيپاپ، جالاڭدايدى. باسىن شايقايدى) تولەۋباي ۇلى موينىنا الدى. ءبىراق سكاچەنكونىڭ ءىسىن سوزامىن. اراق مەندە قالادى، ەشقايدا دا كەتە المايسىڭ، پودلايا! (بوتەلكەگە تەپسىنەدى. سىرت جاقتان داۋىس شىعادى.)
داۋىس. جۇمىسشىلاردىڭ كارتوچكالارىن ساتىپ العان سكاچەنكونىڭ اراعىنىڭ ۇستالعانىنا 10 كۇن بولدى. ءبىراق شاحتكوم تەكسەرەتىن ەمەس. بوتەلكە شاحتكوم ستولىندا تۇر. (شۋ شىعادى. ەليزاروۆ ەسىككە جالت قاراپ، تارتپانى جابا سالىپ، ورنىنا وتىرا كەتەدى.)
شىمىلدىق.
1934
You Might Also Like
