ادەبيەت - تاپ قۇرالى
قازاق ادەبيەتىندە ەكى اعىم بار. ولاردىڭ سوڭعى كەزدە قاعىسۋى كۇشەيدى.
ول — تاپ تارتىستىڭ اسەرى. پرولەتار باعىتىنداعى جازۋشىلاردىڭ تاپتىق سالت-ساناسى ءوسىپ كۇشەيگەن سايىن، بايلار جازۋشىلارى دا وزدەرىنىڭ ءادىس-ايلاسىن وزگەرتە باستادى.
بايتۇرسىن ۇلى، دوسمۇقامبەت ۇلى ءتارىزدى الاشوردانىڭ كوسەمدەرىنەن ساباق الىپ، قولتىعىڭدا وسكەن ىسماعۇل، عابباس سەكىلدى قۇبىلمالى كوممۋنيستەر دە ادەبيەت مايدانىنا شىقتى.
ۇلتشىلدار ەسكى ادەبيەت ارقىلى بايلاردىڭ ساسىق سالت-ساناسىن جاڭا تۇرمىسقا جايماقشى بولدى. ولار جاڭا ادەبيەتكە بۇقاراشىلدىق جۇرگىزەمىز، قازاق تۇرمىسىندا پرولەتار باعىتىنا سۇيكىمدى ادەبيەت بولماق ەمەس دەپ سوقتى. ءبىز: بولادى، قۇرامىز، سوسياليزم قۇرىلىسىنا كومەكتەسەتىن ۇلى جولدىڭ سەرىگى باتىراق، كەدەيدىڭ تىلەگىنە سايكەس، جانىنا جاعىمدى ادەبيەتىن جاسايمىز دەيمىز.
ۇلتشىلدار قازاقتىڭ كەدەيىنە ورىستىڭ پرولەتارى توڭكەرىس جاساپ بوستاندىق بەرگەنىن كورگىسى كەلمەيدى. سوندىقتان ءبىز «ەكسپرەسس»، «سوۆەتستان»، «وتاربا» ءتارىزدى بولاشاقتىڭ ۇيىتقىسى، تۇرمىستىڭ كوركى، پرولەتاردىڭ جۇرەگى سىقىلدى نارسەنى جىرلاساق، ولار بەتىمىزدى شيەدەي قىلادى. بۇعان حالىق تۇسىنبەيدى، تۇرمىستا جوق، بولماعان نارسەنى جىرلادىڭ دەپ ساندىراقتايدى. باتىراق، كەدەيدىڭ تاپتىق سالت-ساناسىن تاربيەلەپ جەتىلدىرۋىمىز ءۇشىن «وتاربا»، «سوۆەتستاندى» جىرلاۋىمىز كەرەك.
جاڭا جازۋشىلار ءوسىپ جەتىلگەن سوڭ ەسكى تۇردەن وزىپ، ادەبيەتكە جاڭا ءتۇر سالادى.
سەكسەنباي ۇلى جولداستى ينتەرناتتا وقيتىن بالا ما ەكەن دەسەم، ءمۇعالىم ەكەن. «ادەبيەت تاپ قۇرالى بولمايدى، قازاقستاندا تاپ جازۋشىلارى جوق، ءبارى ۇلتشىل، سويلەۋ ادىستەرىڭ (مەتود) جوق» ەكەن دەپ كوپىرىپ جاتقانى — ساياساتتان حابارى جوقتىعى.
تۇرمىسپەن تانىس ەمەس ادام عوي دەپ ويلاسام، ءوزىڭ ساگۋ-گە ساباق بەرىپ ءجۇرىپ، مادەنيەتتىڭ تاپتىق بولاتىندىعىن بىلمەي جۇرسەڭ ۇيات ەكەن، قالقام. سەن سياقتى بولشيەۆيك تۇگىل، بولشيەۆيكتىڭ دۇشپانى كاۋتسكيي دە مادەنيەتتىڭ تاپتىق بولاتىندىعىنا شەك كەلتىرگەن جوق ەدى.
دۇيسەنباي ۇلى: ومىردە بولماعاندىقتان «وتاربا» دەگەن ولەڭ جاقسى شىقپاعان، «بوزتورعاي» ءتاۋىر دەيدى.
جىرلاي بىلگەن كىسىگە «بوزتورعاي»، «وتاربا»، — ءبارىبىر. مەنىڭ «ەكسپرەسس» دەگەن كىتابىم وتاربانىڭ جىرىن تولعايدى. وتاربا قازاقتىكى ەمەس، سوندىقتان جىرلاپ بولمايدى دەگەن ءسوز تۇككە تۇرمايتىن ساندىراق. ۆ.ي.لەنين ولگەندە جاڭا تۇرمىستىڭ پايعامبارى ءولدى دەپ جەر ءجۇزى جۇمىسكەرى قارا بايلاعان.
تۇيەنى وتارباعا باستىردىڭ دەپ دۇيسەنباي ۇلى مەنى كىنالايدى، ول تۇيە — قازاقتىڭ ەسكى مادەنيەتى ەدى، وتاربا جاڭا مادەنيەت ەدى، بايلاردىڭ ءيىسى سىڭگەن ەسكى جۇرتشىلىعى مەن مادەنيەتىن جاڭا مادەنيەتكە ومىرتقاسىن ءۇزدىرىپ، قانىن سۋداي شاشتىرىپ ەدىم. مەنىڭ ونىما دۇيسەنباي ۇلى سىنشى تۇسىنبەي قالىپتى. اقىن ءسوزدى ءسويتىپ پەردەلەمەسە ولەڭ كەستەلى، ماعىنالى بولا ما؟ پلەحانوۆ «سىنشى اقىننىڭ تەرەڭ ويمەن پەردەلەپ جازعانىن تاباتىن بولسىن، سوندىقتان اقىننىڭ بىلگەنىن سىنشى دا بىلەتىن بولسىن» دەيدى.
دۇيسەنباي ۇلى سياقتى سىنشىعا ءبىزدىڭ ايتاتىنىمىز: وقى، ۇيرەن، تالاپتان، سوندا عانا جاقسى سىنشى بولا الاسىڭ دەيمىز.
قازىرگى سىننىڭ ءبارى دە وسى سياقتى سوقىر سىن.
1929 جىل
You Might Also Like
-
مەن ءوزىمدى ءوزىم ەش ۋاقىتتا سولشىلمىن دەپ ساناعان دا ەمەسپىن. ەشكىمگە سولشىلمىن دەپ ايتقان دا ەمەسپىن.
