InfoHub Logo

«كوشپەلى ءداۋىر»دەپ توڭكەرىستەن بەرگى، ەڭبەكشى تاپ اكىمشىلىگى ورناعاننان بەرگى ءداۋىردى ايتامىز. ەڭبەكشى تاپ پرولەتار اكىمشىلىگى ماڭگى تۇرۋدى ماقسات كورىپ ورناعان اكىمشىلىك ەمەس ەكەنى بەلگىلى. ەڭبەكشى تاپ اكىمشىلىگىنىڭ ماقساتى ادام بالاسىنىڭ تاپ-تاپقا جىكتەلۋىن جويىپ، جەر ۇستىنە تاپسىز تۇرمىس جاساۋ ىسىنە باسشىلىق ەتىپ، جالپى ادام بالاسىن سوسيال (تەگىسشىل) داۋىرىنە جەتكىزۋ ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان ەڭبەكشى تاپ اكىمشىلىگىنىڭ ءداۋىرىن كوشپەلى ءداۋىر دەيمىز.

اكىمشىلىكتى ەڭبەكشى تاپ تالاسىپ-تارتىسىپ قولىنا الىپ شىعا كەلگەن كەزدە بايلارى بۇعا قالعانداي بولدى. «الدە قايتەر ەكەن!..» دەگەندەي جاڭا اكىمشىلىككە قادالا قالعانداي بولدى. قازاقتىڭ كەدەي، جارلى تابىنىڭ بىرەن-ساران سانا-سەزىمدەرى ويانعاندارى اكىمشىلىككە تالاسقان، اكىمشىلىكتى قولعا العان رەسەي پرولەتارىنىڭ ۇرانىنا ات سالىستى. ال قالىڭ، قاراڭعى كوپشىلىگى، اسىرەسە مادەنيەت، ونەر-بىلىم دۇكەن قۇرعان جەرلەردەن الىس جاتقاندارى بولشيەۆيكتىك «سوۆدەپتىڭ» ءدۇبىرىن ەسىتىپ قۇلاقتارىن ءتۇرىپ، تىگىنە تىڭداپ، قالاعا قاراي قادالا قالدى. بايلاردىڭ كوسەمدەرى مەن سارى ەزۋ بالاپاندارىنىڭ جالپى ەلگە جارلاعان ۇگىتتەرىنىڭ ارقاسىندا: «بولشيەۆيكتەر ەل تالايدى» دەگەن لاقاپپەن قاتار كەدەيلەر اراسىندا: «بولشيەۆيكتەر بايلار مەن كەدەيلەردى تەڭدەستىرەدى ەكەن، بايلاردىڭ مالدارىن كەدەيلەرگە ءبولىپ بەرەدى ەكەن...» — دەگەن لاقاپ تاراعان. كەدەيلەردىڭ كوپشىلىگى ەلەگىزىپ وسىنىڭ توركىنىن بايقاي قالعانداي بولدى. ءا دەگەندە، ءار جەردەگى، قىزىل مەن اقتىڭ اسكەرلەرىنىڭ قاعىسقان-سوعىسقان، جۇرگەن جەرلەرىندەگى كەيبىر بايلاردىڭ اتتارى عانا مىنىلگەنى بولماسا، جالپى بايدىڭ مالدارى قوزعالىنبادى. اكىمشىلىكتى جاڭا عانا قولىنا العان ەڭبەكشى تاپتىڭ ۇكىمەتى ءا دەگەندە بارلىق كۇش-قۋاتتى ءاربىر ايماققا، ءاربىر جەرگە ۇكىمەت قۇرۋعا شۇعىلداندى. ءار جەردەگى قاشىپ جۇرگەن بايلار اسكەرىنىڭ قالدىقتارىن قۇرتۋ شارالارىن ىستەۋگە جۇمسادى. بۇزىلعان، قيراعان، بۇلىنگەن تەمىر جولداردى، فابريكا-زاۋىتتتاردى تۇزەتۋ ىستەرىنە جانتالاسىپ كىرىستى. جالپى كۇيزەلگەن شارۋاشىلىقتى كوتەرۋگە ۇران سالىپ بەلسەنە قيمىلدادى. ونىمەن قاتار بارلىق ەڭبەكشى تاپتى ۇيىمداستىرۋعا كىرىستى.

ول كەزدە ەڭبەكشى تاپتىڭ جانە ونىڭ تۋىنىڭ استىنداعى توڭكەرىسشىلەردىڭ سانى دا از ەدى. قىزمەتكەرلەرى از، جانە تاجىريبەسى از ەڭبەكشى تاپ ۇكىمەتى، جاڭاعى ايتقان: ءبىر جاعى بۇلىنگەن، قيراعان شارۋاشىلىقتى تۇزەتۋمەن بولىپ جانە ءاربىر ايماققا، ءاربىر اۋدانعا ۇكىمەت قۇرۋمەن بولىپ جانە شارۋاشىلىق، جوقشىلىق، تاپشىلىقپەن كۇرەسۋمەن بولىپ، ەكىنشى جاعى اقتاردىڭ ءار تۇكپىردە قاشىپ جۇرگەن قالدىقتارىن قۋالاۋمەن بولىپ جۇرگەندە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. ال، قازاقتىڭ بۇعا قالعان بايلارى سول كەزدە بويىن جيىپ الىپ، جاڭا زامانعا جاڭا ءتاسىل ىزدەدى. جىلماڭداپ نەشە ءتۇرلى لاج قۇرۋعا كىرىستى. بايلاردىڭ كوسەمدەرى مەن سارى ەزۋ بالاپاندارى، پىسىقتارى — قۋلىقتارىن وزگەرتە قويىپ، سىرتتارىن بوياپ ۇرى يتشە جىلماڭداپ، سوۆەتتىڭ كەڭ قازانىنىڭ ماڭىنا تىمىسكىپ كىرە باستادى. كووپەراتيۆكە كىردى. مەكتەپكە بالا وقىتۋعا كىردى. كەيبىرەۋلەرى ەبىن تاۋىپ، پارتياعا كىرە باستادى. گازەت ماڭدارىنا تۇمسىقتارىن سۇعا باستادى. بايلاردىڭ كوسەمى «الاشوردا» باستىقتارى سول ءتاسىلدى قولداندى...

ءسويتىپ قىزمەتكەرلەرى از، تاجىريبەسى از ەڭبەكشىلەر ۇكىمەتى اۋىر، ءىرى ىستەرمەن الىسىپ جاتقاڭدا، قازاق بايلارىنىڭ كوسەمدەرى مەن ولاردىڭ سارى ۇرپەك بالاپاندارى سوۆەتتىڭ مايلى قازانىنىڭ شەتىنە كىرىپ الدى. اسىرەسە سالىنباي جاتقان سالت-سانا مايدانىنىڭ بەكىنىستەرىنە كىرىسىپ الدى. بۇققان بايدىڭ كوسەمدەرى مەن سارى ەزۋ بالاپاندارى سالت-سانا مايدانىنىڭ بەكىنىستەرىنە كىرىپ-كىرىپ الىپ، ەپتەپ بويامالاپ وزدەرىنىڭ ماقساتتارىن، وزدەرىنىڭ ارماندارىن قالىڭ ەڭبەكشى ەلدىڭ ساناسىنا كىرگىزۋگە الاسۇرىپ كىرىستى. كوركەم ادەبيەتتى قولدارىنا الدى. اسىرەسە، سول كوركەم ادەبيەت ارقىلى قازاق ەڭبەكشىلەرىن سوۆەتتىڭ كوممۋنيست پارتياسىنىڭ ىقپالىنا تۇسىرمەۋگە زار قاعىپ ارەكەت قىلدى.

ەڭبەكشى تاپ ۇكىمەتىنىڭ وزگە تىعىز ىستەردەن قولى بوساي الماي جاتقانىن پايدالانىپ، بۇركەنىپ، بويانىپ سوۆەتتىڭ كەڭ قولتىعىنا كىرىپ العان بايلاردىڭ كوسەمدەرى مەن سارى ۇرپەك بالاپاندارىنىڭ كوبى ادەبيەتشى، گازەت-جۋرنالدارعا سوزدەر جازىپ، جازۋشى بولىپ كەتتى. باياعى «اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا» دەگەندەي ءبارى «مولدا»، ءبارى «جازۋشى» بولا قالدى. گازەت-جۋرنالدارعا جازعان سوزدەرى ارقىلى — سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىستەرىنە، ساياساتىنا ىقپالدارىن جۇرگىزۋگە تىرىستى. سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ كوممۋنيست پارتياسىنىڭ بۇلاردىڭ ءبىرسىپىراسىنا سەنگەندىگىنىڭ ارقاسىندا، ۋەزدىك، گۋبەرنيالىق، ايماقتىق مەكەمەلەرگە كىرىپ-كىرىپ العان، بۇركەنگەن بايلار كوسەمى «الاشوردانىڭ» سارى ۇرپەك «بوبەكتەرى» سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ كوممۋنيست پارتياسىنىڭ ىستەرىن اۋەلى اعالارىنىڭ كەڭەستەرىنە سالىپ الاتىندى دا شىعاردى. سوۆەت مەكەمەلەرىنە سول اعالارىنىڭ پىكىرلەرىن ۇسىناتىن انگە باستى.

سوۆەت ۇكىمەتى ورناعان كەزدەگى بۇعىپ قالعان، قالاداعى جانە قالاعا تاياۋ جەرلەردەگى ساۋداگەرلەر، قىرداعى بايلار، بايلاردىڭ باتاگويى مولدا-يشاندار، بۇرىنعى بولىس بيەكەلەر بويلارىن جازىپ الدى. ەلدەگى كووپەراتيۆتەرگە، مەكەمەلەرگە ىقپالدارىن جۇرگىزىپ وتىرۋعا بەت تۇزەدى. قالاداعى كوسەمدەرى سارى ەزۋ بالاپاندارىمەن ءۇن قوسىپ، كەدەيلەردى كەكەتەتىن بولدى. «بۇرىنعى داۋىرلەرى بىرتە-بىرتە قايتا اينالىپ كەلەدى...» دەگەن ۇمىتتەرىن سەزدىرەتىن بولدى. شارۋاشىلىق، تاپشىلىق رەتىندە قيىندىق كورگەن كەدەيلەرگە مىرسىلداپ: «...ە، بالشايبەكتەر كەدەيدى جارىلقاماي ما؟.» دەيتىن كۇيلەرگە باستى. وتاربا، فابريك-زاۋىتتار وڭدالماي، جالپى مەملەكەت شارۋاشىلىعى تۇزەلمەي جاتقان كەزدەردەگى اسىعىس شىققان، ساپاسىز، ناشار قولدى نارسەلەردى جۇرتتىڭ الدىندا كەكەتەتىن بولدى.

«...ە، بۇل بولشيەۆيكتىڭ شىعارعان نارسەسى عوي، شىركىن، بۇرىنعى نەكەڭنىڭ كەزدەمەلەرى قايدا؟!!» دەپ داۋسىن سوزىپ، اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ، باسىن يزەيتىن بولدى. بەرى كەلە تۇزەلىپ شىعا باستاعان نارسەلەردى: «...ە، بۇل نەكەندىكى عوي!..» دەيتىن بولدى. قىردا، كەي جەرلەردە اشىلا باستاعان كوممۋنيستىك جاستار ۇيالارىن، جاقسىلارىن دا، جاماندارىن دا تۇگەلىمەن جامانداۋدى كۇشەيتتى. بۇلار «شايكەلەر» دەيتىن بولدى.

ال، قالاداعى كوسەمدەرى، «الاشوردالار» مەن سارى ەزۋ بالاپاندارى سوۆەت ۇكىمەتىنە جارىسا ءوز ارماندارىن ىسكە اسىرۋدى كۇشەيتۋگە ارەكەت ەتىپ جاتتى. ءتىپتى بۇلاردىڭ يمەنبەي جۇگەنسىز، قاعۋسىز باسىنىپ كەتكەندەرى ول كەزدە سونداي ەدى: «...قازاقتىڭ اق نيەتتى جاستارى كوممۋنشىل جاستار ۇيىمىنا كىرمەسىن. «قازاق جاستارىنىڭ» ۇيىمدارىن اشسىن. كوممۋنشىل جاستار ۇيىمىنا كىرسە اداسادى، وندا جاشەيكە «شايكە» بولادى»—دەپ سوۆەتتىڭ ءوز گازەتى ارقىلى جار سالدى. بۇلاي دەگەن عابباس توعجانوۆ ول پىكىرگە، «ەڭبەكشى قازاق» باسقارماسى دا «قوسىلامىز»... دەپ ەسكەرتۋ جازدى. تاشكەندەگى سوۆەت وكىمەتىنىڭ اتىنان شىعىپ تۇرعان «اق جول» گازەتىنىڭ شەكەسىندە «الاشوردانىڭ» ءمىرجاقىبى وتىردى. («اق جول» دەگەن بۇل گازەتتىڭ اتىنىڭ ءوزى دە ەكىتالاي ماعىنالى، استارلى ماعىنالى ەدى). تاشكەندەگى سوۆەت ۇكىمەتى قازاق ەڭبەكشىلەرى ءۇشىن اشقان وقۋ ينستيتۋتىنىڭ شوكەسىندە ءبىرتالاي سىبايلاستارى مەن «الاشوردانىڭ» ءبىر «كاللەسى» دوسمۇقامبەتوۆتار وتىردى. بۇلار قازاقتىڭ ەڭبەكشىلەرىن ءوز «سالتتارىندا» تاربيەلەپ، ءار ءتۇرلى كىتاپتار، جۋرنالدار جازىپ، سوۆەت اقشاسىنا باستىرىپ شىعارىپ جاتتى. بۇلار قازاق ادەبيەتىنە وزدەرىنشە باعا بەرىپ، وزدەرىنىڭ بەلگىلى بىقسىق ايۋ سوقپاق جولدارىن كورسەتىپ جاتتى. ومبىڭا، قىزىلجاردا، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ اتىنان شىققان «بوستاندىق تۋى» گازەتىنىڭ جەلكەسىنە «الاشوردا» جازۋشىسى ماعجان جۇمابايەۆتار ءمىندى. ونىڭ قاسىندا بۇلتىلداپ توعجانوۆتار ءجۇردى. سەمەيدە سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ اتىنان شىققان گازەت-جۋرنال دا «الاشوردا» شەبەرلەرىنىڭ قولىندا بولدى. ورىنبورداعى سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ اتىنان شىققان قازاق گازەتىنىڭ تورىندە دە كوبىنەسە «الاشوردانىڭ» الەكەلەرىنەن باتا العاندار وتىردى. ماسەلەن: ىسماعۇل سادۋاقاسوۆتار. (ول كەزدە ىسماعۇلدىڭ بۇلتىلداپ لاقتىراتىن توبى توعجانوۆ ەدى دە، شيىرىپ قوياتىن زىرىلداۋىق قوڭىراۋى بايديلديندەر ەدى).

سونىمەن، سوۆەت ۇكىمەتى تەمىر جول، وت اربا، فابريك، زاۋىتتى ءبىراز جوندەپ، ۇكىمەتتى نىعايتىپ، بايلاردىڭ شاشىراعان قارۋلى «شايكەلەرىن» قۇرتىپ، تاجىريبەسىن مولىقتىرىپ، ەتەك-جەڭىن جيناپ العانشا جانە اۋىلداعى قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ شارۋاشىلىعى وڭالىپ بويىن جيناعانشا، وزگەرىسكە ابدەن تۇسىنگەنشە، قازاقتىڭ قىرداعى بايىنىڭ، مولدالارىنىڭ، قالاداعى ساۋداگەرلەرىنىڭ، ولاردىڭ وقىعاندارى مەن كوسەمدەرىنىڭ سارى ۇرپەك بالاپاندارىنىڭ ارەكەتتەرىنە ءجوندى، جەتكىلىكتى قاعۋ بولمادى. ول كەزدە قاعۋ بولۋعا دا مۇمكىن ەمەس ەدى.

مىنە، سول كەزدەگى قازاقتىڭ كوركەم ادەبيەتىندەگى ۇستەم سارىن قازاقتىڭ سول بايلارىنىكى ەدى. ال، جانە ول كەزدە ەڭبەكشى تاپ تۋىنىڭ استىندا ساياسات رەتىندە شىنداپ مايدانداسىپ جۇرگەن بىرەن-ساران ادەبيەتشىلەردىڭ شىعارمالارىنان سول بايلار سالت-ساناسىنىڭ، ەسكىلىكتىڭ اسەرلەرى كوبىرەك شالىناتىن ەدى. بۇل تۋرالى، رۋسسيادا ماركس عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى پلەحانوۆ ايتقان: «ءار تاپتىڭ، ءاربىر قوعامنىڭ ىقپالى، اسەرى سول تاپقا، سول قوعامعا قارسى سوعىسىپ جۇرگەن ادامعا دا ءتيۋى مۇمكىن...» دەگەن.

جانە دە كەي كەزدە ءبىر ادامدار ساياسات رەتىندە توڭكەرىسشىل-جاڭاشىل تاپتىڭ شوقپارىن ايانباي سوعىپ شىقسا دا كوركەم ادەبيەت، كوركەم ونەر رەتىندە ەسكىشىل تاپتىڭ سالت-ساناسىنان شىعا الماي جۇرەدى. مۇنداي جاعدايدىڭ بولعاندىعى دا جالپى تاريحتا بەلگىلى نارسە. ساياسات رەتىندە توڭكەرىسشىل بولىپ، كوركەم ادەبيەت، كوركەم ونەر رەتىندە ەسكىشىل بولعاندار از ەمەس.

سونداي-اق، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ دا تالايى، ساياسات رەتىندە ەڭبەكشىل تاپ تۋىنىڭ استىنا كىرىپ، بولشيەۆيك بولىپ ىسكە كىرىسىپ ءجۇرىپ، كوركەم ادەبيەت رەتىندە ەسكىشىل سارىندى قۋاتتاپ ءجۇردى. وندايلار قازىردە، مىنە، وكتيابر توڭكەرىسىنە ون ءبىر جىل بولعاندا دا از دەۋگە بولمايدى. سونىمەن كوركەم ادەبيەت رەتىندە ەڭبەكشى تاپتىڭ ماقساتىنا قارسى سارىن ۇستەم بولىپ كەلدى. بايلاردىڭ شەبەر كوسەمدەرىنىڭ كوبى «جازۋشى» بولىپ الدى. سارى ۇرپەك بالاپاندارى قورازدانىپ، «ءدىلمارسىپ» الدى. ءتىپتى بۇرىن «نەكەڭنىڭ» زامانىندا قازاقتىڭ جالپى ءتىلىن جىلماعايلانىپ مەنسىنبەگەن كەيبىر دۇمبىلەز مىرزالار دا قازاقشا «ادەبيەت» سوزدەر «جازاتىن» بولدى. ال حالەل دوسمۇقامبەتوۆ ءتارىزدى «الاشوردا» قۋ ءمۇيىزى ءوزىنىڭ، نەشە جىل وقىپ تاپقان دارىگەرلىگىن تاستاپ، ادەبيەتشى بولىپ، كىتاپتار جازىپ شىعارا باستادى. قازاقتىڭ بۇرىنعى باتىرلارى تۋرالى بايلار قۇلقىمەن بۇرىنعى ايتىلعان ولەڭدەردى جيناپ، وعان تاعى دا ەلدەگى ولەڭشىلەرگە جاڭادان ولەڭدەر قوستىرىپ كىتاپتار شىعاردى. ماسەلەن: «الامان»، «يساتاي — ماحامبەت»، «كەنەسارى — ناۋرىزباي»، «قىز جىبەك»، جانە تاعى دا وسىندايلار. «الاشوردانىڭ» ءاليحان بوكەيحانوۆى ءوزىنىڭ نەشە جىل وقىپ تاپقان شارۋاشىلىق، ەسەپشىلىك كاسىبىن تاستاپ، ول دا «ادەبيەتشى» بولا باستادى. وسىلارشا تىربانعان، بۇلاردىڭ وداق، قاراشىلارى دا از بولمادى. ەڭبەكشى تاپ كوسەمدەرىن — بولشيەۆيكتەردى «دوڭىزدار!.. قوڭىزدار!..» دەپ لاعناتتاعان ماعجان جۇمابايەۆ ولەڭدەرىن باستىرىپ تاراتتى. تاراتقاندا، جاي تاراتپادى: «مىنە قازاق ەڭبەكشى تابى، ادەبيەت رەتىندە مىنادان ۇلگى الىڭدار!..» دەپ تاراتتى. ەبىن تاۋىپ كومسومولعا، نە كوممۋنيست پارتياسىنا كىرىپ العان كەيبىر تىشتىرايعان (الاششىل) «شىكىرەلەر» ادەبيەت كەشتەرىندە، ساۋ ىق ويىنداردا وزدەرىنىڭ جىرلارىنا، وزدەرىنىڭ اندەرىنە باسىپ ءجۇردى.

سونىمەن ءىس ءجۇرىپ جاتتى... سوۆەت ۇكىمەتى كۇن ساناپ نىعايىپ بەكىنە بەردى. تەمىر جولداردى ونداپ، بىرتىندەپ تارتىپتەپ جۇرگىزدى. اشارشىلىقتى وتكىزدى. فابريك-زاۋىتتاردى تۇزەپ بىرتىندەپ جۇرگىزە باستادى. جاڭا شارۋاشىلىق،ساياساتى جۇرە باستادى. فابريك-زاۋىتتار بىرتىندەپ جۇرە باستاعان سوڭ، جالپى ەڭبەكشى حالىقتىڭ دىلگىر بولىپ وتىرعان كەرەك-جاراق نارسەلەرى بىرتىندەپ دامىپ شىعا باستادى. اۋىلداعى قالىڭ ەڭبەكشى حالىقتىڭ دا شارۋاسى بىرتىندەپ كوتەرىلە باستادى. سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى ءار جەردە تۇستەرىن بىرەسە اققا، بىرەسە جاسىلعا بوياپ ارەكەت قىلىپ جۇرگەن بايشىل جاۋلار بىرتىندەپ مىلتىقتارىن تاستاي باستادى. سوۆەت ۇكىمەتى بىرتىندەپ نىعايىپ، تاجىريبەسى ارتىپ، ەتەك-جەڭىن جيىپ الدى. ەندى سالت-سانا مايدانىنا دا نازاردى بۇرىنعىدان كورى سالىڭقىراي باستادى. گازەت-جۋرنالدارعا بۇرىنعىدان كورى جەتە قاراي باستادى. ونىمەن قاتار ەڭبەكشى تاپتىڭ ءبىرلى-جارىمدى جازۋشىلارى ساناما بولسا دا، از بولسا دا، جانە ساياسات، اكىمشىلىك، شارۋاشىلىق ىستەرىنىڭ اۋىر جۇكتەرىنىڭ استىندا جۇرسە دە بىرتىندەپ جازۋ رەتىندە تاجىريبەلەپ، سالت-سانا مايدانىنا شىعىڭقىرادى؛ كوركەم ادەبيەت رەتىندە ءۇن شىعارا باستادى.

گازەت-جۋرنالداردىڭ باستارىنان «الاشوردانىڭ» ماعجان جۇمابايەۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ سىقىلدى بەلگىلى ءىرى جازۋشىلارى كەتە باستادى. جانە دە ىشكە كىرىپ الىپ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىشىنەن شالماق بولىپ جۇرگەن، «سانسىز قىرلى، سانسىز سىرلى» بولماق بولىپ، كەز كەلگەن ىسكە «قىراعىلىق» قىلماق بولىپ وزدەرىنشە زار قاعىپ زاڭ ايداپ جۇرگەن ىسماعۇل سادۋاقاسوۆ، عابباس توعجانوۆ قولدارىنان گازەت-جۋرنالدار باسقا قولدارعا الىندى. جانە دە ىشىنە كىرىپ الىپ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىشىنەن شالماق بولىپ جۇرگەن «الاشوردانىڭ» ەكىنشى كەلكى جازۋشىلارىنان جۇسىپبەك ايماۋىتۇلدارى سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ جوعارعى مەكەمەلەرىنەن ىسىرىلدى. ءبىراق، «الاشوردا» جازۋشىلارى سوۆەت مەكەمەلەرىنەن ىسىرىلعان سوڭ، مەكەمە ىستەرىنەن قولدارى بوساپ، قازاقتىڭ بۇركەنگەن بايلارىنىڭ، ساۋداگەرلەرىنىڭ جاڭا ادىستەرىمەن، كوركەم ادەبيەتكە بۇرىنعىلارىنان دا مىقتى سىبانا تۇتىندى. بۇركەنگەن، جاڭا ءادىس قولدانعان الاياقتار «الاشوردانىڭ» ارمانىن كوركەم ادەبيەت ارقىلى نەشە ءتۇرلى ساباقپەن بويامالاپ، بۇركەپ، پەردەلەپ كۇتەتىن بولدى. ويتكەنمەن، ولاردى تاقىمداپ ەڭبەكشى تاپ تۋىنىڭ استىنا، جاقسى-جامان بولسىن بىرتىندەپ جاڭا جازۋشىلار قوسىلا باستادى. ارينە، ءار نارسە دەگەندە مۇلتىكسىز تولىق بولىپ شىقپايدى. «ەر قوسى جۇرە تۇزەلەدى»... ەڭبەكشى تاپ تۋىنىڭ استىنا قوسىلا باستاعان ارادىك جازۋشىلارىنىڭ قالامدارى كوركەم ادەبيەت مايدانىندا كوپكە شەيىن تالتىرەكتەپ كەلدى. ساندارى از، وقۋلارى از، تاجىريبەلەرى از بولعاندىقتان جانە قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ جالپى سەزىمدەرى، سالت-سانالارى ەكشەلىپ ايقىندالماعاندىقتان، ەڭبەكشى تاپ تۋىنىڭ استىنا ارەدىكتەپ قوسىلا باستاعان جازۋشىلار قازاقتىڭ ءار ءتۇرلى كەزدە شىققان ءار ءتۇرلى ءتاسىلدى بايشىل جازۋشىلارىمەن ءبىرازعا شەيىن بەلدەسىپ تىرەسە المادى. تاعى دا وعان قوسىمشا: قازاقتىڭ بايشىل جازۋشىلارىنىڭ بويانعان ادەبيەتىن قازاقتىڭ سانى كوپ بايشىل وقىعاندارى قۋاتتاپ كوتەرمەلەدى. ءار جەردەگى سوۆەتتىڭ مەكتەپتەرىنە كىرىپ العان، ەسكى سالت-سانانى قۋاتتاعان، ءبىلىپ ىستەيتىنى بار، بىلمەي ىستەيتىنى بار وقىتۋشىلار دا كوتەرمەلەدى. ولار بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى ەبىن تاۋىپ كومسومولعا، كوممۋنيست پارتياسىنا، سوۆەت مەكەمەسىنە كىرىپ العان قازاق وقىعاندارىنىڭ تالايى بايلاردىڭ ساناسىن سارىنداعان كوركەم ادەبيەتتى سۇيگىشتەدى. ەپتەپ، سۇيگەن سۋسىندارى، سىرا ءىشىپ السا، سۇيگەن ويىندارى، نە كارتا ويناپ وتىرسا، قۇلاقتى سالپيتىپ جىبەرىپ ءمىرجاقىپتىڭ ولەڭىن ىڭىرسىپ قويىپ ءجۇردى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ەڭبەكشى تاپ تۋرالى جازىلعان شىعارمالاردى اندىپ، سولاردىڭ مىندەرىن ىزدەپ، ولاردان تۇيمەدەي ءمىن تاپسا، تۇيەدەي قىلىپ كوتەرىپ جۇرتقا جار سالىپ ءجۇردى.

بۇلاردىڭ جازعاندارىن جامانداپ، شىعارتپاۋعا لاجدار جاسادى. گازەت-جۋرنال باستارىنان، سوۆەت مەكەمەلەرىنەن ىسىلىڭقىراعان «الاشوردا» جازۋشىلارىنا، گازەتشىلەرىنە قامقورلىق قىلىپ، ولاردى ەڭبەكشى تاپتىڭ اقشاسىمەن جوعارعى وقۋلارعا جىبەردى، جازۋشىلىق شەبەرلىگىن، ءبىلىم كوبەيتەتىن زور ينستيتۋتقا، ۋنيۆەرسيتەتكە جىبەردى. تاشكەندەگى «اق جول» گازەتىندە بولعان سەيىتازىم ءبىرىمجان ۇلى دەگەن «الاشوردانىڭ» ءبىر «بالۋانىن» ءتىپتى گەرمانياعا وقۋعا جىبەردى، تاعى دا بۇلاردان باسقا «تالاپكەرلەرىن» ەڭبەكشى تاپ اقشاسىمەن وقۋعا ورنالاستىردى. قازىنانىڭ ءتۇرلى تاپشىلىققا شىداپ، سان قيىندىقپەن جيناعان اقشالارىن اياماي، مىڭ-مىڭنان لاقتىرىپ، «الاشوردانىڭ» جازۋشىلارى: جۇماباي ۇلى، ايماۋىت ۇلى، كەمەڭگەر ۇلى جانە باسقالارىنىڭ جازعاندارىن ادەمىلەپ باستىرتىپ جاتتى.

ويتكەنمەنەن ەڭبەكشى تاپ تۋىنىڭ استىنا توپتانا باستاعان جازۋشىلار كورىنە باستادى. ماسەلەن، ءسابيت شىقتى. بەيىمبەت كەلىپ قوسىلدى. سامات پەن شولپان شىقتى. ءبىرازدان سوڭ وتەباي شىقتى. ەلجاس پەن عابيت شىقتى. ءماجيت كەلىپ قوسىلدى. سوڭعى كەزدەردە قالماقان، اسقار شىقتى. تاعى باسقالار شىعا باستادى.

ارينە، بۇلاردىڭ كوبىنىڭ جازعاندارىنىڭ ءبارى بىردەي تۇپ-تۇگەل ءمان جاعىنان بولسىن، سىرتقى ءتۇر جاعىنان بولسىن، كەمشىلىكسىز دەپ مەن ايتپايمىن. قاي جاعىنان بولسا دا كەمشىلىك بار. جوق بولۋعا مۇمكىن دە ەمەس. گازەت-جۋرنالدىڭ باستارىنان جانە سوۆەت مەكەمەلەرىنەن ىسىرىلعان سوڭ، «الاشوردا» جازۋشىلارىنىڭ جازعاندارى قازاق گازەت-جۋرنالدارىنان بىر-ەكى جىلداي تولىق ورىن الا الماي ءجۇردى. تەك، تۇركىستان سوۆەت رەسپۋبليكاسىنىڭ تاشكەندە شىعارىپ جاتقان قازاق گازەت-جۋرنالدارى عانا «الاشوردا» جازۋشىلارىنىڭ جازعاندارىن ىرىكپەي باسىپ جاتتى. قازاقستانداعى سوۆەت ۇكىمەتىنەن جىلىسقان «الاشوردانىڭ» بالۋاندارىنا تاشكەنت قوناق ءۇي ءتارىزدى بولىپ تۇردى. «كوپ تۇرماسسىڭ-اۋ!» دەپ، قۇلاۋىن كۇتىپ جۇرگەن سوۆەت ۇكىمەتى ول ەكى ارادا، كۇنبە-كۇن، جىلما-جىل نىعايا بەرگەن سوڭ جانە وزدەرىنىڭ ءبىرازى قازاقستاندا قىزمەتتەن قۋىلعان سوڭ، بويامالاپ جازعاندارىنا گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتتەرىنەن وڭايلىقپەن ورىن بەرىلە قويماي جۇرگەن سوڭ ازىراق ماڭدايلارىنا تاس تيىڭكىرەپ، «شومىشتەن» قىسىلىڭقىراپ جۇرگەن ءبىرسىپىرا «الاشوردا» بالۋاندارىنىڭ ءبىرازى ەندى تاعى دا تاسىلدەرىن وزگەرتتى.

«...ءبىز اداسقان ەكەنبىز. سوۆەت ۇكىمەتى دۇرىس ەكەن. كوممۋنيستەردىكى ءجون ەكەن. ءبىز ەندى ءتۇزۋ قىزمەت قىلۋعا بەل بايلادىق!..» — دەپ بۇلار تاعى دا ىسكە كىرمەك بولدى. ەپتەپ كەيبىرەۋلەرى كىرە دە باستادى. ول كەزدە اۋىلداعى قازاقتىڭ پىسىق بايلارى، قالاداعى جانە قالاعا جاقىن ساۋداگەرسىماق قۋلارى دا تاسىلدەرىن وزگەرتىپ، سوۆەت ۇكىمەتىنە جاعىنىپ، تالاي جەرلەردە جەرگىلىكتى مەكەمەلەردى دوڭگەلەتىپ العان ەدى. گازەت-جۋرنالداردا: ايماۋىت ۇلى، كەمەڭگەر ۇلى. ولاردىڭ سىبايلاستارى سوۆەت ۇكىمەتىنە جولدان قوسىلعان جولداس «جولبيكە..» دەگەن سوزدەر شىعا باستادى. تاعى دا «الاشوردانىڭ» بۇركەنگەن ءدىلمارلارى قازاقتىڭ كوركەم ادەبيەتىنە «سىن» جازا باستادى. ايماۋىتوۆ، كەمەڭگەروۆسىز قازاقتىڭ كوركەم ادەبيەتى بولمايدى... دەگەندەي كۇيىسكە سالىندى. ەندى، ماعجاننان ۇيرەنبەگەن ادام جازۋشى ەمەس دەگەندەي سۇمدىقتى ەپپەن ايداي باستادى. قازاقتىڭ كوركەم ادەبيەتىنە «سىن» جازعان بولىپ، بۇلار ساياساتقا «عىلىم» قاعيدالارىمەن، «عىلىم دالەلدەرىمەن» بۇركەپ، استارلاپ، ءجون ايتا باستادى.

ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ تاپشىل جولىمەن جازىلعان نەمەسە ەڭبەكشى تاپ ماقساتىن، تىلەگىن ايتپاق نيەتپەن جازىلعان كوركەم ادەبيەت جۋرنالدارىنا كورىنە كەدەرگىلەر ىستەلە باستادى. ەنبەكشى تاپ ماقساتىن ايتپاق بولىپ جازىلعان شىعارمالارعا مىنشىلەر، پىسىقسىنعان «سىنشىلار» كوبەيە باستادى. وكتيابر توڭكەرىسىنىڭ جەمىستەرىن قورعاماق باعىتتى شىعارمالاردىڭ كەمشىلىكتەرىن، جەتىمسىزدىكتەرىن، تۇيمەدەيىن تۇيەدەي قىلىپ كوپتىرىپ مىنەپ، مايداننان قۋالاۋعا تىرىسۋشىلار كوبەيدى.

كوركەم ادەبيەتتە ەڭبەكشى تاپ ۇستەمدىگىن، ەڭبەكشى تاپ سالت-ساناسىنىڭ ۇستەمدىگىن، سونىڭ باسشىلىعىن جازۋشىلاردى قۋاتتامايتىن بولدى. وندايلاردىڭ جازعاندارىن كۇيەلى كەسەۋمەن تۇرتپەكتەيتىن بولدى. «بۇلاردىڭ شىعارمالارى كوركەم ەمەس، سۋرەت جاعىنان ون ەكىدە ءبىر نۇسقاسى جوق».. دەگەن. «بۇلاردىكى كۇشەنىپ جازىلعان... قازاققا تۇسىنىكسىز... كوركەم ادەبيەتكە جاتپايدى»... دەپ ايقىن ەڭبەكشى تاپ ماقساتىن جىرلاعاندارىن جاماندايتىن بولدى. ال، نە دەر ەكەن دەگەندەي، سىرتى كوركەم جازىلعان شىعارمالارىن «بۇل ەڭبەكشى تاپ جولىنا كەلمەيدى... بۇل جازۋشىنىڭ، اشەيىن، ءوزىنىڭ قيالى... وندايلاردى جازۋعا بولمايدى... مۇندايلارمەن كۇرەسۋ كەرەك»... دەپ سوعاتىن بولدى. بۇركەنگەن بايلاردىڭ، «الاشوردالاردىڭ» ارماندارىن جىرلاماعان ازىن-اۋلاق جازۋشىلاردىڭ قيا باسقاندارىن اندىپ، تىمپيعان وكىن شىك «سىنشى» بولمىستاردىڭ قاراعا مالىنعان كىر قالامدارى سۇيرەڭدەپ الدى، بۇركەنگەن بايلاردىڭ كوكسەگەن جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن «سىناعان» بولىپ جانە ءبىرىنىڭ «سىنىنا» ءبىرى «ىرزا» بولىپ، ءبىرىنىڭ «سىنىنا» قارسى تاعى دا «سىن» جازعان بولىپ، «الاشوردا» تاسىلدەرىمەن بۇركەنگەن باي ارمانىن كوكسەگەن جازۋشىلاردىڭ جاسىرۋعا مۇمكىن بولماعان ايىپتارىن ايتقان بولىپ، ەكشەپ كەلگەندە نازىك ەپتەرمەن ماقتاپ، دارىپتەپ، قالىڭ جۇرتقا جاياتىن بولدى. ونداي بۇركەنگەن ءتاسىلدى، ونداي قۋلىقتى امالداردى ءا دەگەندە تەزىنەن بايقاي قويۋ قيىن... جانە ساياساتتى باسقارىپ وتىراتىن مەكەمەلەر كۇنبە-كۇن كوركەم ادەبيەتتى تەكسەرىپ وقىپ، باقىلاپ وتىرمايتىندىقتان «الاشوردانىڭ» ءار ءتۇرلى ءتاسىل قولدانعان پالۋاندارى سالت-سانا مايدانىندا، كوركەم ادەبيەت مايدانىندا، قارا قۇسشا قاناتىن تاعى دا جايىپ الدى. بۇركەنگەن باي-مۇرادان كوكسەگەن كوركەم ادەبيەتشىلەر جانە سىنشىسىماقتار اۋەلى ءبىر قوسىندا بولسا دا سوۆەت ۇكىمەتى ولاردىڭ تىلەگىنشە بولماي، ورنىعا باستاعاننان كەيىن ايقىندالعان ءۇش ءتۇرلى ءادىس قولدانىپ، ءۇش ءتۇرلى قوسىنعا جىكتەلدى. مايدان كۇيى، مايدانداعى كۇرەس شارتتارى بۇلاردىڭ قوسىنىڭ ۇشكە بولىنبەۋ ەركىنە قويمادى. ارينە، نەشە ءتۇرلى قۇرالدارى، نەشە ءتۇرلى ءتاسىلدى اسكەردى قوسىن-قوسىنعا ءبولۋ — سوعىستاعى اسكەر قۇرىلىسىنىڭ دۇنيەگە جاريا ءادىس ەكەنى بەلگىلى نارسە...

1ء-شى قوسىنعا بولىنگەندەر — سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى ارەكەتتەرىن ايقىنداپ جۇرگىزۋشىلەر. بۇلار وزدەرىنە تىم ءقاۋىپتى كەزدەردە عانا بۇركەنىپ، ەگەردە ازىراق بويلارىن جازاتىنداي كۇيگە ىلىكسە بۇركەنبەي-اق اقىرىپ ۇران سالىپ ارەكەت ەتۋشىلەر، كوركەم ادەبيەت رەتىندە بۇلاردىڭ جىرشىسى ماعجان جۇمابايەۆتار ەدى.

2ء-شى قوسىنعا بولىنگەندەر — سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى ارەكەتتەرىن بۇركەپ، پەردەلەپ جۇرگىزۋشىلەر. بۇركەنۋدى اندەپ، كۇرەس تاسىلدەرىن مولايتۋعا سوۆەتتىڭ كۇشىن پايدالانىپ، ەبىن تاۋىپ سوۆەت مەكتەپتەرىنەن وقىتىپ، «قازاقستاندا — سوسيالدىق تۇرمىسىن جاساۋعا بولمايدى...» دەگەن ىشكى پىكىرلەرىنە «عىلىم» قاعيدالارىنان «دالەلدەر» ىزدەپ تابۋعا تىرىسۋشىلار. «بۇل كۇيىندە قازاقتان كوممۋنشىل بولا المايدى. بولعاندار، بولدىق دەپ جۇرگەندەر كوممۋنشىل ەمەس» دەگەن «قاعيدالارىنا» «تۇرمىستان» «دالەل» كەلتىرگەن بولىپ، كوركەم ادەبيەت باعىتى «بۇقاراشىل» بولۋ كەرەك دەيتىندەر كوركەم ادەبيەتكە وزدەرىنىڭ سالت-سانالارىن، وزدەرىنىڭ سۋرەتتەرىن ۇستەم قىلۋعا تىرىسۋشىلار. بۇل ەكىنشى قوسىننىڭ كوركەم ادەبيەتتەگى كورنەكتى جازۋشىلارى: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، قوشكە كەمەڭگەرۇلدارى جانە باسقالارى.

3ء-شى قوسىنعا بولىنگەندەر — جاڭاعى ەكىنشى قوسىنعا بولىنگەندەردەن دە اناعۇرلىم يكەمشىلەر، ەپتىلەر. سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىشىنە تولا كىرۋدى قولدانعاندار. بۇلار تاسىلدەرىن، ادىستەرىن ءتىپتى ادەمىلەپ وڭدەپ بوياي بىلگەندەر. بۇلاردىڭ جازعاندارىنا كوزدى قاداي قاراماساڭ، جەتە ابايلاپ، اۋدارىپ، اقتارىپ، تالداپ تەكسەرمەسەڭ، سىرتقى بوياۋلارىنىڭ ىشىندەگى داندەرىنىڭ قانداي ەكەنىن وڭاي عانا سەزە المايسىڭ. بۇلاردىڭ جازعان سوزدەرىنىڭ سىرتتارى جىپ-جىلماعاي، اپ-ادەمى، ءتاپ-تاتتى بولىپ كەلەدى. بۇلار پىكىرلەرىنە دالەلدى كوبىنەسە ماركسشىل جازۋشىلاردان ىزدەپ، قۇراستىرىپ «تابۋعا» تىرىسادى. بۇلار: «قازاقستاننىڭ قازىرگى تۇرمىسىندا پرولەتار ادەبيەتى جوق... تۇبىندە قازاقستاندا فابريك، زاۋىتتار گۋلەپ قاۋلاپ كوبەيسە، سونىمەن جۇمىسكەرلەر قاپتاپ كوبەيسە، سوندا پرولەتار ادەبيەتى بولادى... ءقازىر ەشكىم پرولەتار جازۋشىسى ەمەس... بولۋعا دا مۇمكىن ەمەس. پرولەتار جازۋشىلارى ءالى قازاق دۇنيەسىنە كەلگەن جوق...» دەپ قانا قويادى. قازاقستاندا پرولەتاريات ۇستەمدىگىن جۇرگىزۋ «زورلىق» ەكەنىن وز-وزىنەن شىعارىپ قويادى. بۇلار، انا ءبىرىنشى، ەكىنشى قوسىندارىنداعى جازۋشىلارىنىڭ جۇرتتان جاسىرۋعا مۇمكىن بولماي قالعان ايىپتارىن قۇنجىڭداپ مىنەگەن بولادى. ولاردىڭ ىشكى داندەرىن بۇركەۋگە مۇمكىندىگى بار شىعارمالارىن ەپپەن دارىپتەيدى. ىشكى داندەرىن بۇركەۋگە مۇمكىندىگى بار جازۋشىلارىن كوركەم ادەبيەت رەتىندە «سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ جولداستارى، جولدان قوسىلعان «جولبيكەلەرى» دەپ نە دەگەنمەن ءقازىر، بۇلاردان ارتىق جازۋشىلارىمىز جوق...» دەپ، ەزۋلەرىنەن كوبىك شاشىراتادى. بۇلار قازاق اۋىلىنداعى قۋ، اتقامىنەرسىماقتار ءتارىزدى. قازاق اۋىلىندا بىرەۋدەن ءبىر شەت كىسى اقى داۋلاپ كەلىپ، اقىسى بار كىسىمەن داۋلاسسا، اۋىلدىڭ قۋ اتقامىنەرسىماعى اراعا تۇسەدى. سول قۋ اتقامىنەرسىماقتىڭ ءوزىن ارقا تۇتىپ، كىسىنىڭ اقىسىن بەرە قويماي وتىرعان اۋىلداسىن قۇنجىڭداپ الگى قۋ سوككەن بولادى. ءتىپتى، كەيدە: «انا بىرەۋ تيە بەرەدى» دەپ جىلاعان بالانىڭ كوڭىلىن اۋلاعانداي، — «قويا بەرشى، وسى قولىمدى!..» — دەپ انا كىسىگە اقىسىن بەرمەي وتىرعان امپەي اۋىلداسىنا ۇمتىلعان بولادى... ونى كورىپ، اقى سۇراپ وتىرعان اڭقاۋدىڭ كوڭىلى ىرزا بولىپ، الگى قۋدىڭ ايتقان بىتىمىنە ىرزا بولىپ كەتەدى. ءبىراق، اقىسىن الا الماي كەتەدى. جانە، بۇل بۇركەنگەن بايدىڭ كوركەم ادەبيەتتەگى ءۇشىنشى قوسىنى — بازارداعى جالداپتار ءتارىزدى. كەيدە، الىپساتارلار جالداپتىڭ نيەتتەستەرى بازارعا مال الىپ شىعادى. مال كەرەك قىلعاندار بازاردا، الگىنىڭ مالىنا، ارينە مولشەرلى نارقىمەن باعا بەرە باستايدى. مالىن كورىپ قامالاپ، كەمشىلىكتەرىن كورسەتىپ اينالدىرا باستاعان كەزدە مال يەسىنە الىپساتارعا نيەتتەس جالداپ كەلىپ كيلىگەدى. كەلە-اق مالعا باعا بەرۋشىلەر جاعىنا شىعادى. تىمىرايىپ، ومىراۋلاپ جۇرتتىڭ الدىنا شىعادى. باعا بەرۋشىلەردىڭ مالدان تاۋىپ تۇرعان انىق كەمشىلىكتەرىن و دا ءتاشتيتىپ تۇرىپ كورسەتە باستايدى. مالدى كورىپ، ساۋدالاپ تۇرعان اڭقاۋ شارۋالار بولسا، اۋزىن اشىپ، جالداپقا جول بەرىپ انىرايىپ تۇرادى. اڭقاۋ شارۋالاردى اۋزىنا قاراتىپ العان سوڭ جالداپ تايتاڭداپ، بىلگىشسىپ، مالدىڭ اڭقاۋلار بايقامايتىن سىپاتتارىن ەپتەپ ماقتايدى...

«...انا اراسى جامان... مىنا اراسى جامان... ءبىراق نە كەرەك بازارى كۇرعىردا ءقازىر وسىدان ارتىق مال جوق...» دەپ شىتىنادى. اقىرى مالدى كوڭىلدەگى باعالارىنا وتكىزەدى. ال؛ جالداپتارمەن نيەتتەس ەمەس ءبىر ەل شارۋاسى بازارعا مال اكەلىپ سالسا دا، جالداپتار بارىپ كيلىگەدى. جالداپ بەت نيەتتەس، الىپساتارلار مالدى قامالاپ، مالدى ساۋدالاپ تۇرعاندا، ولار مەن مال يەسىنىڭ اراسىنا جالداپ قۋ كەلىپ تۇسە قالادى. ەندى، بۇل مال يەسى جاعىنا شىققان بولىپ سوعادى. مالدىڭ تىزگىنىن مال يەسىنىڭ قولىنان جۇلىپ الىپ، مالدى كەمىنە ساۋدالاپ تۇرعان الىپساتارلاردىڭ مالدى «ءجونسىز كەمىتۋىنە» قارسى سويلەگەن بولىپ شىعادى. «...مومىن مالىن ءبۇيتىپ ءجونسىز كەمىتۋلەرىڭ ورىنسىز...» دەگەن بولىپ تىسىرايدى. مال يەسى اڭقاۋ شارۋا، اڭىرايىپ، جالداپقا جول بەرىپ، اۋزىن اشىپ تۇرادى... ىشىنەن «اپىر-اي، مىناۋ ءبىر وزگەلەردەن كەرى ءجون سويلەيتىن «ءادىل» ادام ەكەن؟!» دەپ تە قويادى. مال يەسىنىڭ وعان سەنە باستاعانىن سەزىپ، جالداپ ەندى، ءادىل ادامسىپ، بىلگىشسىنىپ سەكيىپ، ۇرتىن تومپيتىپ الادى... بۇل مال — جامان مال ەمەس... ءبىراق انا اراسى، مىنا ءبىر اراسى كەمدەۋ ەكەنى راس. مىنا ءبىر اراسىن قازىرگى بازار كوتەرمەيتىنى دە راس... مىنا ءبىر جەرىنىڭ اقاۋى بار ەكەنى راس... مىنا اراسى كەتىك، مىنا اراسى سەتىك... مىنا اراسى كەمتىك... مىنا اراسى مولتاق... مىنا اراسى سولتاق... مىنا اراسى ولپى... مىناسى سولپى ەكەنى دە وتىرىك ەمەس... ءبىراق مالدى ونشا جامانداۋعا بولمايدى. قايتەسىڭ، قازىرگى بازارى قۇرعىردىڭ ءبارى وسى! — دەپ تىنادى. مال يەسى اڭقاۋ مومىن ەسىنەن اداسادى. مالىن، اقىرى جالداپ قۋدىڭ ايتقان باعاسىمەن ساتادى. مىنە، بۇركەنگەن بايدىڭ ءۇشىنشى قوسىنداعى كوركەم ادەبيەتشىلەر مەن «سىنشىمىز» دەپ جۇرگەندەر جاڭاعى ايتىلعان ayىلداعى اتقامىنەرسىماق قۋ مەن بازارداعى جالداپ قۋلار ءتارىزدى... ءبىراق ەڭبەكشى تاپ، ءقازىر، اڭقاۋلىقتان كەتە باستادى. كوركەم ادەبيەتتەگى بۇركەنگەن باي قۋلارىنىڭ دا قۋلىقتارى سەزىلەتىن بولدى. بۇل بۇركەنگەن بايدىڭ كوركەم ادەبيەتتەگى ءۇشىنشى قوسىنىنداعى قۋلارى ءدىلمارسىپ ەكى ايتىپ، «قازاق جۇرتشىلىعى» دەپ سوعادى. بۇلار ەڭبەكشى تاپ ۇكىمەتىن وزدەرىنىكى قىلماققا تىرىسادى.

ارينە، بۇركەنگەن بايدىڭ كوركەم ادەبيەتتەگى وسى ءۇش قوسىنىنىڭ ۇشەۋى دە ەڭبەكشى تاپ ماقساتىن، ەڭبەكشى تاپ باسشىلىعىنىڭ ەكپىنىن ايقىنىراق سۋرەتتەگەن جازبالاردىڭ باسپا جۇزىندە كورىنبەۋىنە جاندارىن سالا قينالمايدى. ال، وندايلار باسپا جۇزىندە كورىنەتىن بولسا، قاپ تەسەر تىشقاندار «تەسە قاراپ»، سونىڭ «مىندەرىن» تاپقان بولىپ، تۇيمەدەي كەمشىلىگى بولسا، تۇيەدەي قىلىپ دابىرايتىپ، «قازاق جۇرتشىلىعىنا» جار سالۋعا اسىق بولادى...

1929 جىل

---