ادەبيەتشىلەردىڭ ورتاق ءىسى
كوپ ۇلتتى ادەبيەتىمىزدىڭ سونشاما بايلىعى مەن كەرەمەت قۇدىرەتىن ويلاعاندا، جازۋشىلارىمىز جينالىپ سەزدى وتكىزگەن وداقتار ءۇيىنىڭ كولوننالى زالى ەسكە تۇسەدى. مۇنشالىق كوپ ادام باس قوسقان ۇلى جيىندى ءبىز بۇرىن تۇسىمىزدە دە كورمەگەن شىعارمىز. كەرەك دەسەڭىز، سان رۋلى، الۋان ءتىلدى، ءبىر ماقساتتى ەلىمىزدىڭ شار تارابىنان جينالعان سەزد دەلەگاتتارىن قۇتتىقتاعان پيونەرلەر دە قايران قالدى بۇعان. وداقتار ءۇيىنىڭ فوەسىنە مەملەكەتتىك ادەبيەت مۋزەيى ۇيىمداستىرعان كىتاپ كورمەسى مەيلىنشە كولەمدى دە كوركەم بولعان جوق پا! كورمەگە قويىلعان ونداعان تىلدەردە جازىلعان جۇزدەگەن كىتاپتار سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى سەزدەن بەرگى جيىرما جىلداعى ەڭبەك جيىنتىعى. كورمەنىڭ سورەلەرىندە قيىر شىعىس پەن ورتا ازيا، التاي مەن پريبالتيكا، كاۆكاز بەن ياكۋتيا ادەبيەتتەرىنىڭ كىتاپتارى سامساپ تۇردى... ورىس، ۋكراين، وزبەك، بەلورۋس، چۋۆاش، مولداۆان تىلدەرىندەگى كىتاپتارعا قاراساڭ كوزىڭ تويمايدى. . . ءبىزدىڭ قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى دا كورمە تورىنەن ورىن العان...
ءبىز مۇنى قاناعاتتانعاندىق سەزىممەن، ماقتانىشپەن ەسكە الامىز. سونىمەن قاتار، سەزد ۇستىندە ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ ادەبيەتتى وركەندەتۋ ورايىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىمىز ارتتى، ونىڭ بولاشاعى جونىندە، «ادەبي سەحتىڭ» شارۋاشىلىعى جايىندا كوپ ويلانىپ، كوپ تولعاناتىن بولدىق. كوپ ۇلتتى سوۆەت ادەبيەتى قارىشتى قارقىنمەن العا باسىپ، شىرقاۋ بيىككە ورلەپ بارادى. ءومىر ءبىزدىڭ الدىمىزعا جاڭا ماسەلەلەر مەن سونى مىندەتتەر قويدى. تەگىندە، ءبىزدىڭ، قازاق جازۋشىلارىنىڭ الدىنا قويىلىپ، شەشىلۋىن كۇتىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلەلەر باسقا رەسپۋبليكا جازۋشىلارىنىڭ دا باسىندا بار. وسى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ كەيبىرەۋلەرىن ورتاعا سالعىم كەلەدى.
ءبىز ادەبيەتكە تالاپ-تىلەكتى كۇشەيتتىك، قاتال قارايتىن بولدىق. ادەبيەتتەگى سۇرەڭسىزدىككە، سۇرقايلىققا قارسى كۇرەس، ارزانقول شىعارمالارعا قارسى كۇرەس قازىرگى كۇندە كۇندەلىكتى وتكىنشى ناۋقان ەمەس، تۇبەگەيلى، تۇپكىلىكتى ىسىمىزگە اينالدى. سەنى جاس ەكەن دەپ، ادەبيەتكە ەڭبەگى سىڭگەن موسقال ەكەن دەپ، جازۋشىعا مۇسىركەپ بەرە سالعان ارزان جەڭىلدىگىڭدى وقىرمان كەشىرمەيدى.
كەيبىر جازۋشىلار قازىرگى قولايسىز جاعدايعا ۇشىراپ ءجۇر. ولاردىڭ بۇرىن باسپادان شىققان الدەنەشە كىتابى بار، ول كىتاپتاردى ماقتاپ جازىلعان رەسەنزيالار قانشاما. ال ءبىراق وسى ماقتاۋلى جازۋشىلاردىڭ جاڭا شىعارمالارى باسۋعا جارامسىز. ولار جازۋ جاعىنان بۇدان 10-15 جىل بۇرىنعى دارەجەسىنەن تومەندەگەن جوق ارينە. سوندا دا ولاردىڭ جاڭا شىعارمالارى ءومىر مەن ادەبيەتتىڭ بۇگىن تاڭداعى تالاپ-تىلەگىنە جاۋاپ بەرە المايدى، بۇل ادەبيەتشىلەردى حالىق الدەقاشان باسىپ وزعان.
بۇل جازۋشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءالى دە بولسا ادەبيەت مايدانىنىڭ الدىڭعى شەبىندە بولا الادى. ولاردىڭ جۇرەك تەبىرەنتەر، زامان تىلەگىنە ساي كەسەك شىعارمالار جازۋىنا كومەكتەسۋىمىز كەرەك. مۇنداي كومەك ۇنەمى تىنباي وقۋ، ۇيرەنۋ قاجەتتىگىن تالماي ناسيحاتتاۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. ءومىردىڭ وزىنەن ۇيرەنۋدەن اساتىن ءبىلىم جوق. سونى تاقىرىپتار، كوڭىلدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتىپ، جۇرەگىڭدى تەبىرەنتەتىن، ەرىك-الدىنا قويماي جازدىراتىن قىزىقتى دۇنيەلەر ومىردەن شىعادى. بىلتىر ۇيىمداستىرىلعان، شاما-شارقى ازىرگە شامالى، تىڭداۋشىلارىنىڭ سانى ازعانتاي جوعارى ادەبيەت كۋرسى نەمەسە ودان باسقا دا قانداي دا بولسا ادەبي وقۋ ورنى جاڭاعى ايتىلعان ۇلكەن مىندەتتى — جالپى ادەبيەتشىلەردىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرۋ مىندەتىن تۇگەل اتقارا المايدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل مىندەتتى ويداعىداي اتقارىپ، جەتىستىككە يە بولۋ ءۇشىن بارشا جازۋشىلار وداقتارى جۇمىلا قيمىلداۋى كەرەك.
ادەبيەتتىڭ جاس ۇرپاعىن تاربيەلەۋدەگى ءىسىمىز بارىنەن دە قيىن. بۇل ورايدا سوڭعى كەزدە كوپ ايتىلدى، كوپ جازىلدى. ءبىراق ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇل رەتتەگى ءىسىمىز ءبىر جاقتىلاۋ، ءبىر بەتكەيلەۋ سياقتى. بۇل ماسەلەنى باسپاسوزدە كوتەرگەن جولداستار اتاقتى ۇلكەن جازۋشىلار جاستارعا ءجوندى كومەكتەسپەيدى دەپ كەلەدى دە، ءسوز سوڭىندا، بۇدان بىلاي جاستارعا قامقورلىقتى، تالاپتى كۇشەيتۋ كەرەك دەپ، سونىمەن پىكىرىن اياقتايدى. مەنىڭ ويىمشا، «ۆولگانىڭ باسى بۇلاقتان شىعادى» دەگەن ماقالاسىندا ل. وزەروۆ تا وسى كەمشىلىكتەن قۇر ەمەس («ليتەراتۋرنايا گازەتا»، 30 يۋل 1955 ج.). ل. وزەروۆتىڭ جاستارعا ءجوندى كوڭىل بولمەيدى دەپ، ۇلكەن جازۋشىلارعا كىنا تاعۋىندا شىندىق بار. ءبىراق ونىڭ جاس جازۋشىلاردىڭ باياۋ ءوسۋى — جازۋشىلار ۇيىمدارىندا ورىن العان بيۋروكراتيزمنەن، ولاردىڭ شىعارمالارىن ءجوندى باسىپ شىعارماۋىنان، ولاردى ەلەمەۋىنەن، ءتىپتى، «قولجازبالاردىڭ تاسقىنداپ كەتۋىنەن» قورىققاندىعىنان بولىپ وتىر دەگەن پىكىرىنە قوسىلا المايمىز.
قازاقستاندا جاس جازۋشىلار سان جاعىنان از ەمەس. سوڭعى ەكى جىل ىشىندە ون جاس جازۋشىنى وداق مۇشەلىگىنە قابىلدادىق. ال ءبىراق، مىنانداي جاس جازۋشى مىناداي كەرەمەت كىتاپ جازىپ تاستادى دەپ ايتا المايمىز. دالىرەك ايتساق، ءبىزدىڭ جاس جازۋشىلارىمىزدىڭ ءبىر دە ءبىر شىعارماسى وداقتىق ارەناعا شىققان جوق. نەگە بۇلاي؟ مەنىڭ ويىمشا، مۇنىڭ ءوزى ءبىرسىپىرا جاعدايدا جاستاردىڭ ومىرگە تەرەڭ ارالاسپاۋىن، ءومىردى ءجوندى بىلمەۋىنەن بولىپ وتىر.
مىناداي جاعدايلار ءجيى بولىپ تۇردى: جاستار ادەبيەتكە ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ، جوعارى بىلىممەن كەلەدى، ءتىپتى اسپيرانتۋرا ءبىتىرىپ كەلەتىندەر دە از ەمەس. ءبىراق ولار ءومىردى ءجوندى بىلمەيدى، وقۋلىقتان، كىتاپتان العان بىلىمدەرىن مىسە تۇتادى. ەندى ءومىردى ءوز كوزىمەن انىقتاپ كورمەي، دايىن ۇلگى بويىنشا جازعان تۇڭعىش شىعارمالارى ولاردىڭ كوپشىلىگىنە وداق مۇشەلىگىنە وتۋىنە جولداما بولدى. جاسىراتىنى جوق، مۇنداي جاعداي اسىرەسە ءبىزدىڭ ۇلت رەسپۋبليكالارىندا ءجيى كەزدەسەدى. جاس جازۋشى وداق قاتارىنا ءوتىپ العان سوڭ ءومىردى تۆورچەستۆولىق كومانديروۆكا ارقىلى زەرتتەيدى. ءبىز كەيدە جاس جازۋشىلارعا ءجوندى كوڭىل بولمەيدى، قاداعالاپ تاربيەلەمەيدى، ولارعا ءاتۇستى قارايدى دەپ كىنالاۋدان قورقىپ، جاس ادەبيەتشىگە جازۋشى دەگەن قۇرمەتتى اتاقتى وپ-وڭاي بەرە سالامىز، ولاردىڭ مايلاپ بەرسەڭ دە وتپەيتىن كىتاپتارىن اسىعىس شىعارامىز، ءتىپتى ونى ايتاسىز، ولاردى جازۋشىلار وداعىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتتەرىنە قويامىز.
جاس اقىن ب. ءامانشيننىڭ ولەڭدەرىندە ءومىردىڭ كەڭ تىنىسى سەزىلمەيدى، كوركەمدىك ساپاسى دا تومەن. ونىڭ قالىڭدىعى ەكى ەلى ولەڭدەر جيناعى ءبىزدىڭ وداقتا ەكى دۇركىن تالقىلاندى. اقىرى، ءبىر جۇقالتاڭ جيناقتى ارەڭ دەگەندە ىرىكتەپ الدىق، تەز ارادا باستىرىپ شىعاردىق. تيتىمدەي كىتاپشاسى شىعۋى-اق مۇڭ ەكەن، امانشين وداق مۇشەلىگىنە قابىلداندى. ەكىنشى جيناعى شىققانشا كىدىرە تۇرۋعا بولاتىن ەدى عوي.
ل. وزەروۆتىڭ ءبىز جاستارعا ۇنەمى كوڭىل بولە بەرمەيمىز، ولاردىڭ ءوسىپ، جەتىلۋىنە قامقورلىعىمىز جەتىسە بەرمەيدى دەگەن پىكىرىنە مەن دە قوسىلامىن. ءبىراق ونىڭ «جاستاردى گوركييشە تاربيەلەيىك» دەگەن ۇرانىن جالپىلاپ ايتا سالماي. ءمانىسىن تۇسىندىرە كەتكەنىمىز ءجون بولار. ول ۇراننىڭ ءمانىسى — ەڭ الدىمەن جاستاردى ەڭبەك سۇيگىشتىككە، ءوز تالانتىن قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ، ومىرمەن ەتەنە ارالاسىپ، تىعىز قارىم-قاتىناستا بولۋعا تاربيەلەۋ. جاستاردى ءوزى تاڭداپ العان، بەينەتىن شەككەن، قيىندىعىن كورگەن تاقىرىبىن قايتكەن كۇندە دە يگەرىپ شىعۋعا ءوزىنىڭ ومىرىندەگى باعىتىنان اينىماۋعا، اسىعىس جازىلعان جالتىلداق بىردەڭەلەرىن جاريالاۋعا اسىقپاۋعا ۇيرەتەيىك. جازۋشىلار وداعى دا تاربيەنىڭ وسى باعدارىن ويلاستىرسىن، پايىمداسىن. بۇل ماسەلەنى كاكىر-شۇكىر بىردەڭەگە اينالدىرۋدىڭ، سەندەردىڭ كىتاپتارىڭدى باسپاي، كىدىرتىپ ءجۇر ەكەنبىز دەپ كەز كەلگەن جاس ادەبيەتشىدەن كەشىرىم سۇراۋدىڭ كەرەگى جوق. (ل. وزەروۆتىڭ ماقالاسىندا وسىنداي سىڭاي بار). ءبىر وكىنىشى، ل. وزەروۆ ءوزىنىڭ ماقالاسىندا ءوزى اتاعان جاستاردىڭ كىتاپتارىن باسۋ كەرەك، حالىققا تەز تاراتۋ كەرەك دەيدى. جاقسى كىتاپ پەن جامان كىتاپتىڭ اراسىنا شەك قويمايدى.
مەنىڭشە، جاس جازۋشىلاردىڭ بۇكىلوداقتىق ءۇشىنشى ءماسليحاتى جاستاردىڭ بەتىن ءومىردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە بۇرۋى كەرەك. ال ەگەر بۇل ءماسليحات جاس دارىنداردىڭ ساپ تۇزەگەن پارادىنا اينالسا، ودان تۇسەر پايدا از بولادى.
جازۋشىلار وداعى بۇگىن تاڭدا رەسپۋبليكالار مەن وبلىستاردىڭ جاس ادەبيەتشىلەرىنىڭ ءار الۋان شارالارعا قانشالىقتى «تارتقانىن» تەكسەرسە، ول دا دۇرىس. ال ءبىراق، جازۋشىلار وداعىنىڭ ەڭ باستى مىندەتى جاس ادەبيەتشىلەردى قوعامدىق جانە ازاماتتىق تۇرعىدا تاربيەلەپ، ءوسىرۋدىڭ تولعاعى جەتكەن ماڭىزدى ماسەلەلەرىن شەشۋ.
سسسر حالىقتارى ادەبيەتتەرىنىڭ كەلەشەكتە كۇشتى قارقىنمەن وركەندەي بەرۋىنە ادەبي سىننىڭ تومەندىگى نەداۋىر كەمشىلىك كەلتىرىپ وتىر. مىسال ءۇشىن ايتقاندا، قازاقستاندا ماماندانعان، ىسىلعان سىنشىلار مەن ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ قوماقتى ءبىر توبى بار. امال قانشا، بىزدە كۇنى وسى ۋاقىتقا شەيىن سىن ماقالانىڭ ءبىر دە ءبىر جيناعى، ءبىر دە ءبىر تولىمدى مونوگرافيا جوق. ادەبيەتتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرى، ەستەتيكالىق كريتەرييلەر، حالىقتار اراسىنداعى ادەبي قارىم-قاتىناس جايىنداعى كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ تالدانباۋى، شەشىلمەۋى ادەبي پروسەستى جيناقتاۋعا ەلەۋلى قيىندىق كەلتىرىپ وتىر.
ءبىز ادەبي سىنعا از كوڭىل بولەمىز. سىننىڭ مەشەۋلىگىنە ارينە ءوزىمىز كىنالىمىز. سسسر جازۋشىلار وداعى ادەبي سىن تۇرعىسىندا بۇكىل ادەبيەتىمىزدىڭ كولەمىندە تارتىمدى وي-پىكىر ايتا الماي كەلەدى. ادەبيەت تەورياسى مەن سىن جونىندەگى كوميسسيا ءالى كۇنگە شەيىن وداقتىق ورتالىق بولا العان جوق، ادەبيەتتەردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسى، بايلانىسى، ۇلتتىق ءتۇرى ت.ب. وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلامايدى. بۇل رەتتە ماياكوۆسكييدىڭ تۆورچەستۆولىق ءداستۇرى ماسەلەسىن الساق تا جەتىپ جاتىر. ءبىر كەزدە قازاق اقىندارى شەتىنەن پۋشكينگە ەلىكتەگەنى، ءتىپتى پۋشكينشە ساماي شاشىن وسىرگەنى ءالى ەسىمدە. ەندى بۇل كۇندە كەيبىر جاس اقىندار ماياكوۆسكيي ولەڭدەرىنىڭ سىرتقى ءتۇرىن قالاي بولسا سولاي اينىتپاي قايتالاۋعا قۇمار. مۇنداي «ساماي شاشى جەلبىرەگەن» سابازدار ءبىزدىڭ پوەزيامىزدىڭ ەسۋىنە كەدەرگى جاسايدى. ءبىز ماياكوۆسكييدىڭ اقىندىق ءداستۇرىن بارىنشا ۇقىپتى يگەرىپ، بويىمىزعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك.
بۇدان ەكى جىل بۇرىن سسسر جازۋشىلار وداعى قازىرگى زامان پوەزياسىنداعى ماياكوۆسكييدىڭ اقىندىق داستۇرىنە ارناپ، بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان ۇلكەن ءماجىلىس وتكىزدى. ايتارى بار ما، قالىپتاسىپ قالعان ەسكى ادەت بويىنشا اڭگىمە تەك ورىس پوەزياسىنىڭ توڭىرەگىندە عانا بولدى. بيىل م. لۋكونين وداقتار ءۇيىنىڭ كولوننالى زالىندا ماياكوۆسكييدىڭ اقىندىق ءداستۇرى جايىندا بايانداما جاسادى. بۇل جولى لۋكونين دا جازۋشىلار وداعىنىڭ «داعدىلى ءداستۇرىن» ساقتادى، — كىلەڭ ورىس اقىندارىنىڭ تاجىريبەلەرىن عانا بايانداپ بەردى. ماياكوۆسكييدىڭ ءتىلى باسقا، پوەتيكالىق ءبىتىم-بولمىسى، قۇرىلىمى، ءۇنى باسقا پوەزيالارعا ىقپال جاساعان اقىندىق ءداستۇرىن تەرەڭ پايىمداپ، تۇجىرىمداۋ ماڭىزدى ماسەلە. مۇنداي بۇكىلوداقتىق ءمانى بار تالقىلاۋدى جازۋشىلار وداعى ۇيىمداستىرا العان جوق.
ورتا ازيا ادەبيەتتەرى ءۇشىن، نەمەسە پريبالتيكا ادەبيەتتەرى ءۇشىن ورتاق ماسەلەلەر قانشاما. جالپىعا بىردەي ورتاق وزەكتى ماسەلەردى بىرلەسىپ، بىرىگىپ تالقىلاساق، كەڭ پىكىر الىسساق قىرۋار پايدا تابار ەدى. وسىنى جازۋشىلار وداعى ويلانسا قانداي جاقسى بولار ەدى.
جۋىردا، الماتىدا جەرى ىڭعايلاس بىرنەشە رەسپۋبليكالاردىڭ ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرى مەن سىنشىلارى ورتا ازيا مەن قازاقستان ۇلت ادەبيەتتەرى تاريحىنىڭ وچەركتەرىن جاساۋ جونىندە پىكىر الىستى. بۇل ءماسليحاتتى وتكىزۋگە باس بولعان سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ارناۋلى شاقىرۋى بويىنشا وعان سىيلى مەيمان ەسەبىندە عافۋر عۇلام، مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ سياقتى جازۋشىلار قاتىناستى. امال قانشا، بۇل جيىن سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ نازارىنان تىس قالدى. جەرى ىڭعايلاس رەسپۋبليكالاردىڭ وسىنداي ءماسليحاتتارىن وتكىزۋدەگى سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ وسى يگى تاجىريبەسىن جازۋشىلار وداعى قابىلداپ، جۇزەگە اسىرسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
ءتىپتى، ايتالىق، ورىس تىلىنە اۋدارىلماعان شىعارمالار جونىندە دە ماقالالار جاريالانسا، تالقىلاۋلار ۇيىمداستىرىلسا سسسر جازۋشىلار وداعى مەن ونىڭ باسپا ءسوز ورىندارىنىڭ ۇلت ادەبيەتتەرىنىڭ وركەندەۋىنە جەتەكشىلىك قىزمەتىنىڭ ماڭىزى نەداۋىر ارتقان بولار ەدى. بۇدان ەكى جىل بۇرىن «نوۆىي مير» جۋرنالىندا «سوۆەتسكيي كازاحستان» جۋرنالى تۋرالى ماقالا جاريالاندى. ال ءبىراق، ءقازىر قازاق جازۋشىلارىنىڭ جاڭا شىعارمالارىن باساتىن «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنا ەشبىر رەسەنزيا جاريالانعان ەمەس، ەندى قانشا جاريالاتىنى دا ءمالىمسىز. جاڭا شىعارمالار جونىندەگى پاراساتتى ويلى رەسەنزيا ءبىز ءۇشىن ناعىز مەكتەپ بولار ەدى.
ادەبيەتتىڭ كەڭ اۋماقتى ماسەلەلەرىن قامتيتىن بىرنەشە ادەبيەتتىڭ ناقتىلى جاي-كۇيى نەگىزىندە بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماڭىزدى ماسەلەلەرىن العا قوياتىن ناعىز وداق سىن — ءبىزدىڭ جازۋشىلاردىڭ كوپتەن اڭساپ جۇرگەنى، ءالى ورىندالماي كەلە جاتقان ارمانى. اتاپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ وسى ارمانىمىزدىڭ ءوزى تىم ۇزاققا سوزىلىپ بارا جاتقان جوق پا؟ ءبىزدىڭ ءبارىمىز بولىپ، اسىرەسە سسسر جازۋشىلار وداعى وسىنداي سىندى جاساۋعا تۇبەگەيلى كىرىسەتىن مەزگىل جەتكەن جوق پا؟
وداقتىڭ باسشىلارى ءار كەزدە كولەمدى دە قىزىقتى ماسەلەلەر قويىپ، شەشىپ وتىرسا دا، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ كوپ ۇلتتى سيپاتىن ءجوندى ەسكەرمەيدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز جۋىردا وتكىزىلگەن اسكەري-پاتريوتتىق ادەبيەت جونىندەگى ءماسليحاتقا قازاق جازۋشىلارىنان ەشكىم دە شاقىرىلعان جوق. كولحوز تاقىرىبىنا جازاتىن جازۋشىلاردىڭ تاياۋدا وتەتىن ءماسليحاتىنا بىرەن-ساران عانا پروزاشىلاردى شاقىرىپتى. جازۋشىلار وداعى وسى ءبىر قاراپايىم ءىستىڭ ءوزىن دە ەسكەرە بەرمەيدى. قازاق جازۋشىلارى كولحوز دەريەۆنياسى جونىندە كوپتەگەن رومان، پوۆەست، اڭگىمە جازدى، قازىرگى كۇندە تىڭ يگەرۋشىلەر تۋرالى شىعارمالار جازۋعا قۇلشىنا كىرىستى. بۇل ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدىڭ ناعىز جاۋىنگەر سالاسى! الداعى بولاتىن ءماسليحاتتا بايانداما جاسايتىن ۆالەنتين وۆەچكين ءبىزدىڭ رەسپۋبليكاعا بارىپ تىڭ جەردى يگەرۋ جاعدايىن ءوز كوزىمەن كورسە، تىڭ يگەرۋشىلەر جايىندا جازىلعان شىعارمالارىمىزدى وقىسا، وعان پايدالى بولار ەدى.
ادەبيەتتىڭ كەمەلدەنىپ وسكەنى پروزالىق ءىرى شىعارمالارمەن بەلگىلەنەدى. قازاق ادەبيەتى ءوزىنىڭ كامالات بەلەسىنە تاياۋداعى جىلداردا عانا ورلەپ شىقتى. تۇڭعىش قازاق رومانىنىڭ اۆتورى سپانديار كوبەيەۆ ءالى ءتىرى. بۇل كۇندە ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىزدە جانرلار مەن تۇرلەردىڭ ءبارى دە بار. الايدا، روماندار بىزدە قاۋلاپ ءوسىپ كەلە جاتقاندا وكىنىشكە قاراي، ادەبيەتتىڭ تەك ليريكالىق ولەڭدەردەن باسقا ىقشام، شاعىن تۇرلەرى مەشەۋ قالىپ كەلەدى. بىزدە كوڭىل كونشىتەرلىك ءبىر اكتىلى جاقسى پەسالار، انگە لايىق ولەڭدەر جوق. اڭگىمە مەن وچەرك وتە باياۋ دامۋدا. شاعىن ءتۇردىڭ وسىنشا «ءالسىز» بولۋىنا باستى سەبەپ — قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ تاراپىنان دا، ءتىپتى سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ تاراپىنان دا ادەبيەتتىڭ بۇل سالاسىنا تيىسىنشە كوڭىل بولىنبەيدى، ونى دامىتۋعا جازۋشىلاردى قىزىقتىرۋ، كوتەرمەلەۋ جوق. بىزدە دە، سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ وزىندە دە قالىڭدىعى كىرپىشتەي كىتاپتار عانا ەسەپكە الىنادى. روماندار مەن پوۆەستەر ورىس تىلىنە تەز اۋدارىلادى، ال باسقا جانرلاردى اۋدارتۋ زور قيىندىقپەن جۇزەگە اسادى.
ۇلكەن شىعارما جازعان اۆتور عانا ناعىز سۋرەتكەر دەگەن پىكىر بىرتە-بىرتە قالىپتاستى. مۇنداي پىكىر ءبىزدىڭ جاستارىمىزعا تەرىس اسەرىن تيگىزدى: قولىنا جاڭا عانا قالام ۇستاعان جاس جازۋشى ومىردەن كورگەن-بىلگەنى ادەبي تاجىريبەسى تىم ازدىعىنا قاراماستان ءا دەگەننەن «ۇساق» جانرلاردان جيرەنەدى، رومان جازادى. پايىمداپ قاراساق، چەحوۆ، اباي، مارك تۆەندەر ادەبيەتكە ءىرى شىعارمالارىمەن كەلىپ پە ەدى. مەنىڭ ويىمشا، ءار جازۋشىنىڭ ءوزى جانداي سۇيگەن ادەبي سالاسى، ءوزى قالاپ العان «قارۋ-جاراق ءتۇرى» بولۋعا كەرەك. بىزدە لەبەديەۆ-كۋماچ، م. يساكوۆسكيي سياقتى انگە ارناپ جازاتىن «دەربەس» اقىندار، گايدار سياقتى بالالار جازۋشىلارى، وچەركيستەر، مىسالشىلار بولۋى كەرەك ەمەس پە؟ ءار جانر بويىنشا «ماماندانعان» جازۋشىلارىمىز بولمايىنشا ادەبي شەبەرلىكتىڭ سان قىرلى سىرلارىن اشۋ قيىن بولادى. زادىندا بۇل جالعىز قازاق ادەبيەتىندە عانا ەمەس، باسقا ادەبيەتتەردىڭ دە باسىندا بار كەمشىلىك بولسا كەرەك.
سوڭعى كەزدە سسسر جازۋشىلار وداعىنىڭ سەكرەتارياتى جازۋشىلار وداعىنىڭ جۇمىسىن كوپ ۇلتتى ادەبيەتىمىزدىڭ جالپى جاعدايىنا سايكەستەندىرۋ ورايىندا العاشقى قادام جاسادى. سسسر حالىقتارى ادەبيەتتەرى جونىندەگى كوميسسيا نىعايتىلا باستادى، ونىڭ قاسىنان كونسۋلتانتتاردىڭ قوماقتى توبى قۇرىلدى، ازىرگە سۇرەڭسىز، جاداۋ بولسا دا ينفورماسيالىق بيۋللەتەن شىعارىلا باستادى. بۇكىل جازۋشىلار وداعى، ونىڭ بارلىق كوميسسيالارى رەسپۋبليكالىق جازۋشىلار ۇيىمدارىمەن مىقتاپ شۇعىلدانۋى كەرەك. ۇلت ادەبيەتتەرىنىڭ بۇگىنگى ءوسۋ دارەجەسى وسىنى تالاپ ەتەدى. سوڭعى 5-6 جىل ىشىندە، وداقتىڭ سەكرەتارياتى نەمەسە پرەزيديۋمى بىردە-بىر رەسپۋبليكالىق جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ جۇمىسىن تالقىلاعان جوق. رەسپۋبليكالىق وداقتاردىڭ جۇمىس جاعدايىن وقتىن-وقتىن تەكسەرىپ، تالقىلاۋدان كەلەر پايدا ۇشان-تەڭىز. ەندى ءوز الدىنا موسكۆا جازۋشىلارىنىڭ ۇيىمى قۇرىلدى، جازۋشىلاردىڭ كوپ ساندى ءبىر وتريادى سوعان قارايتىن بولدى. جازۋشىلار وداعىنىڭ، ونىڭ كوميسسيالارىنىڭ ءبىزدىڭ ادەبي شارۋاشىلىعىمىزعا مەملەكەتتىك بيىك تۇرعىدان قاراپ، تياناقتى باسشىلىق جاساۋىنا وسىنداي شۇعىل وزگەرىستەر بولاتىنىنا ءبىز كامىل سەنەمىز. ءومىردىڭ ءوزى وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. ونداي وزگەرىستەر تەزىرەك ىسكە اسىرىلسا ەكەن.
جازۋشىلار وداعىنىڭ قولى جەتكەن يگى ىستەر دە از ەمەس. ءبىراق جەتىستىكتەر الدا تۇرعان مىندەتتەرمەن سالىستىرىلا ولشەنەدى. وسى بيىك بەلەستەن قاراعاندا ءالى دە بولسا كوپ ىستەر جەتە اتقارىلماعانى، ءتىپتى كەيبىر ماڭىزدى شارالاردىڭ ءالى قايماعى بۇزىلماي جاتقانى ايقىن كورىنەدى. ءبىزدىڭ كوپ ۇلتتى ادەبيەتىمىز شاپشاڭ قارقىنمەن وسە بەرسىن، وركەندەي بەرسىن دەسەك، جاڭاعى ايتىلعان اسا ماڭىزدى مىندەتتەردى تەزىرەك ورىنداۋىمىز كەرەك.
1955
You Might Also Like
-
ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسى مەن ازامات سوعىسىنىڭ وت جالىنىندا تۋعان قازاقتىڭ سوۆەتتىك جاس ادەبيەتى، پارتيامىز بەن ۇكىمەتىمىزدىڭ تالماي قامقورلىق كورسەتۋىنىڭ ارقاسىندا قىسقا مەرزىم — عاسىردىڭ ۇشتە...
-
ءبىز تاماشا زاماندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. ءومىر كۇننەن — كۇنگە قىزىقتى پارتيامىزدىڭ XX سەزى سوۆەت حالقىنىڭ ەڭبەكتىڭ تاعى دا جاڭا تابىستارىن، تىلەكتىڭ تاعى دا جاڭا بيىكتەرىن كورسەتىپ كەتتى، رۋحان...
