جازۋشى اتاعىن جوعارى ۇستايىق
ءبىز تاماشا زاماندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز. ءومىر كۇننەن — كۇنگە قىزىقتى پارتيامىزدىڭ XX سەزى سوۆەت حالقىنىڭ ەڭبەكتىڭ تاعى دا جاڭا تابىستارىن، تىلەكتىڭ تاعى دا جاڭا بيىكتەرىن كورسەتىپ كەتتى، رۋحاني دۇنيەمىزدە ءقازىر سول XX سەزدىڭ سامالى ەسىپ تۇرعان شاق.
كوممۋنيستىك سالت-سانانى، ادامشىلىق وزىق ويلاردى حالىق بويىنا ءسىڭىرۋ جولىندا سوۆەت كوركەم ادەبيەتىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى وتە زور. سوۆەت جازۋشىسى ءوز ونەرىن كوممۋنيزم قۇرىلىسشىلارىن تاربيەلەۋگە جۇمسايدى، ولاردىڭ كوڭىلىنە ۋلى قاسيەتتەردىڭ ۇرىعىن ەگەدى، ءامان العا، ادامشىلىقتىڭ جوعارى ساتىسىنا مەگزەيدى. قازاقستان جازۋشىلارى دا قابىلەتى جەتكەنشە وسى ارداقتى مىندەتتى ابىرويمەن ورىنداۋدا.
تابىسىمىز از ەمەس. ءبىراق وسكەلەڭ ءومىردىڭ تالاپ-تىلەگىمەن سالىستىرعاندا بەرگەنىمىزدەن بەرەشەگىمىز ءالى كوپ. سۇيىكتى زاماننىڭ سۋرەتشىسى — ءبىز باقىتتى جازۋشىلار سوزبەن عانا ەمەس، بارلىق سيپاتتارىمىزبەن سول زامانعا ساي، حالقىمىزدىڭ سۇيىكتى، الدىڭعى ازاماتى بولۋعا مىندەتتىمىز.
جازۋشىلاردىڭ، كوركەمونەر قايراتكەرلەرىنىڭ جاسالىپ جاتقان جاڭا دۇنيەنى، ومىرىمىزدەگى وراسان وزگەرىستەردى ءبىلۋى، كورۋى، زەرتتەۋى جەتىسپەيدى دەگەندى پارتيا ءجيى ايتىپ كەلەدى. دۇرىس ايتىپ كەلەدى.
قازاقستان ادەبيەتشىلەرىنىڭ ىشىندە اسىرەسە، ادەبيەت الەمىنە بەرتىندە كەلگەن جاستار اراسىندا كىتاپتان عانا سۋسىنداپ، شىنايى ومىردەن سىرعاقتاپ جۇرگەندەر جوق پا؟ ءومىردى، جازاتىن تاقىرىبىن جاقسى بىلمەگەن جازۋشىنىڭ قالامىنان جاقسى شىعارما تۋا المايدى. جازۋشى ءومىردى قۇر بىلۋمەن دە جاقسى جازا المايدى. جازاتىن ءومىرىڭنىڭ الۋان ناقىشتى سيپاتى كوزىڭە ايقىن ەلەستەپ تۇرعاندا عانا قالامىڭ جۇرەدى. ءتىپتى تاجىريبەسى مول، اتاقتى ەڭبەگى بار اعا جازۋشىلاردىڭ ءبىرسىپىراسى بۇگىنگى تاقىرىپقا كەلە الماي ءجۇر.
ماتەريال، ءبىلىم جەتكىلىكتى بولعان كۇننىڭ وزىندە قۇندى شىعارما قينالماي شىقپايدى ىشتەن. جاقسى شىعارما — جان ازىعى. جامان شىعارمانى حالىق قابىلدامايدى.
بويعا بىتكەن دارىندى عاجاپ وسىرۋگە دە نەمەسە مۇلدە وشىرۋگە دە بولادى. ول تەك ءدان عانا. ءدان ەرىنبەي، ەبىن تاۋىپ ەنەدى، وسەدى، ايتپەسە سەمىپ قالادى.
الايدا، ءبىزدىڭ ورتامىزدا جازۋشى دەگەن قاسيەتتى اتاققا كىر كەلتىرەتىندەر دە بار. ولار جازۋشىلىق بيلەت قولىنا تۇسىسىمەن-اق تاناۋىن شۇيىرە باستايدى. ماقتاساڭ داندايسىپ كەتەدى، ماقتاماساڭ باعالامايدى، كورمەيدى دەپ كىنالاۋعا دايىن تۇرادى.
قايسىبىرەۋلەر جازۋشىلار ۇيىمى مۇشەلىگىنەن دە شىعارىلدى. مۇنداي باتىل شارالارعا ءبىر كەزدە بارا المايتىن ەدىك. ەندى بارۋىمىز — ۇيىمنىڭ تازارا ءوسىپ، نىعايىپ قالعانىڭ سوندىقتان ەشكىمنىڭ بەت-اجارىنا قاراماستان ۇيىم بەتىنە شىركەۋ كەلتىرەتىن قىلىقتاردىڭ قاندايىنا بولسا دا تىيىم سالۋعا دايىن ەكەنىمىزدى كورسەتەدى. ايىپتىڭ تەز تۇزەلۋىنە — جاقسى مىنەزى، ىسىمەن بۇرىنعى بەدەلىن، جاعدايىن قايتىپ الۋىنا تولىق مۇمكىندىك بەرىلىپ وتىر.
جاقسىلىق تا، جاماندىق تا بىرتىندەپ، مىسقالداپ سىڭەدى بويعا. سويتە-سويتە بۇكىل ويىڭدى، بويىڭدى بيلەيدى. يدەيا، مىنەز ۇيدە ءبىر قيلى، تۇزدە ءبىر قيلى بولا المايدى. تۇزدە تەك بويالىپ، بوياۋى كەتكەنشە كوز الداۋى مۇمكىن. مەكەمەلەردە، كوپشىلىك ورىنداردا كوزگە ءتۇسىپ قالعان جيرەنىشتى قىلىق، مىنەزدەر اۋەلى ۇيدە — بۇلدىرشىندەي بالانىڭ، سۇيىكتى جاردىڭ، قامقور اتا-انانىڭ، ءقادىرلى قۇربىنىڭ الدىندا باستالدى. سولاردىڭ سەنىمىن، ءۇمىتىن، جالىندى ماحابباتىن قورلاپ بولعان سوڭ كوپتى، حالىقتى قورلاۋعا شىعادى. مىنە، بۇزىق جيرەنىشتى قىلىق، مىنەز كورسەتۋشىلەرگە تەك وسىلاي قاراعاندا عانا راقىمسىز كۇرەسە الامىز جانە تىيا الامىز ولاردى.
ءبىز ۇلى سوۆەت داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان، كوممۋنيزم دۇنيەسىن جاساۋشى قاۋىمنىڭ الدىڭعى قاتارىندا جۇرگەن، وزات يدەيالى جازۋشىلار ەكەنىمىزدى ەشۋاقىتتا ۇمىتۋعا ءتيىستى ەمەسپىز. ءبىزدىڭ بارلىق ويىمىز، ءسوز ارەكەتىمىز قوعامدىق، مەملەكەتتىك زور ماقساتتارمەن جىمداسىپ جاتۋعا ءتيىستى. وسىعان قاراماستان كەيدە ۇپ-ۇلكەن جازۋشى كۇيكى كوڭىل كورسەتىپ قالعاندا قارنىڭ اشادى.
ءبىزدىڭ ىشىمىزدە ەشبىر سولەكەت مىنەزى، ءىسى سەزىلمەگەن، ءبىر-اق جىلدار بويى ەلەۋلى ءبىر ەڭبەك بەرمەگەن جازۋشىلار جوق ەمەس. ءتارتىپتى، مىنەزدى بولۋ جاقسى. ال شىعارما بەرۋ بارىنەن جاقسى. ارينە، قيلى-قيلى جۇيرىك بار، ءارقايسىسى جەرىنە جەتە توقتايدى. بۇل جولداستار جەرىنە جەتىپ قالسا امال نە، ايتپەسە قازىرگىدەي بۇكىل قاۋىم بولىپ التىنشى بەسجىلدىقتى ورىنداۋعا جۇمىلعان شاقتا ەكى قولدى ارتقا ۇستاپ تۇرۋ جاراسپايدى-اق.
ءقايسىبىر جازۋشىلار ءوز مىندەتىن ءالى كۇنگە ءبىرجاقتى تۇسىنەدى — تەك شىعارما بەرۋ دەپ بىلەدى. ال، اقىسىز پۇلسىز جۇمىس ساعاتىنان تىسقارى ۋاقىتتاردا ىستەلەتىن قوعامدىق ىستەرگە كەلگەندە تىم سىرداڭ. جازۋشى ەگەر وسى سىرداڭدىققا سالىنسا، بارا-بارا قىزۋلى كوپتىڭ ىشىنەن جىرىلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. كوپتىڭ ءىشى قايناعان قازان. جازۋشى سول قازانعا قايناسا پىسەدى. گوركيي، ماياكوۆسكييلەردىڭ وزگەشە ءبىر قاسيەتى — كوپپەن ارالاسۋدىڭ الۋان جولدارىن تاۋىپ، قات-قابات بايلانىستا بولاتىن. جازۋشى ءوزىنىڭ شىعارماسى باسپا ءسوز ارقىلى كوپكە اسەر ەتسە، توتەنشە بايلانىسۋ، ارالاسۋ ارقىلى كوپشىلىك جازۋشىعا اسەر ەتەدى. بۇل — شىعارماعا ەڭ قۇندى قورەك. سايىپ كەلگەندە، تۆورچەستۆولىق جۇمىس پەن قوعامدىق جۇمىسقا بىردەي قاراۋ قاجەت. «ءبىزدىڭ سوۆەت جازۋشىلارى تەك پروفەسسيونال ادەبيەتشى بولىپ قانا قويا المايدى. ول، ەلىمىزدە جاسالىپ جاتقان بارلىق ىستەرگە قاتىساتىن جانى سەرگەك، قاجىرلى ادام» دەگەن الەكسەي ماكسيموۆيچ گوركييدىڭ بەلگىلى ءسوزى وسىعان ءپاتۋا.
جازۋشىنىڭ جاقسى ەڭبەگى جۇزدەگەن جىلدار ءومىر سۇرەدى، ونى تالاي قاۋىم رۋحاني ازىق ەتەدى. جازۋشى تەك شىعارماسىمەن عانا ەمەس، ءوز باسىنىڭ اسىل قاسيەتتەرىمەن دە حالىق اۋزىندا اڭىز بولىپ قالادى. ادەبيەت كادرلارىن ۇيىمداستىرۋدا، جاستارعا جالىقپاي ۇستازدىق ەتۋدە گوركيي بىزگە تاماشا ۇلگىلەر قالدىردى. ارينە، گوركيي بولۋ قولدان كەلە بەرمەيدى، ال، وعان ەلىكتەۋ، ەڭ بولماعاندا بىرەر جاستى دۇرىس باۋلىپ، ادەبيەتشىلەر توبىنا اكەلىپ قوسۋ ءاربىر اعا جازۋشىنىڭ قولىنان كەلەدى. ءبىراق وسىنى ىستەۋشىلەر ءبىزدىڭ ارامىزدا وتە از، ۇيىم ىستەيدىگە يەك سۇيەپ العان. ۇيىمنىڭ جەكە مۇشەلەرى بۇلاي بولعاندا، سول ۇيىمنىڭ قابىلەتى قانداي بولماق؟
«...تالپىنعان جاڭا تالانتتى كوزىم شالسا بولعانى، ونى شىعار بيىگىنە شالدىقتىرماي جەتكىزۋ ءۇشىن تالابىنا كىلەم بولىپ توسەلگىم كەلىپ تۇرادى» دەگەن ەدى الەكسەي ماكسيموۆيچ. ادەبيەتتىڭ جاس كادرلارىن تەك وسىنداي جالىندى ماحابباتپەن عانا جالىقپاي باۋلۋعا، قانات-قۇيرىعىن سىندىرماي قاتارعا قوسۋعا بولادى.
ءبىز جاستاردى گوركييشە سۇيەيىك، دەگەندى كوپ ايتامىز. گوركييشە ءسۇيۋدى از بىلەمىز. سوندىقتان كەيدە ءتىپتى جالعان سۇيەمىز، گوركييشە ءسۇيۋ دەگەن — ويى ءالى ورىن تەپپەگەن، قالامى توسەلمەگەن البىرت جاستى ماساتتاندىرا ماقتاۋ نەمەسە جاسىتىپ تاپتاۋ ەمەس. ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز، كوبىنەسە، وسى جاعى. مۇنىڭ ەكەۋى دە زياندى. گوركييشە ءسۇيۋ دەگەن — شەبەرلىككە، ول ءۇشىن ەڭبەكتە توزىمدىلىككە، جاۋاپتىلىققا، كىشىپەيىلدىككە باۋلۋ، ادامدى، ۇيىمىن، حالقىن سۇيە، سىيلاي بىلۋگە، مادەنيەتتى، مىنەزدى بولۋعا، ونەر-بىلىم جولىندا توقمەيىلسىمەي ۇنەمى ىزدەنگىش بولۋعا ۇيرەتۋ. ەگەر ءبىزدىڭ ۇيىم، ونىڭ ىشىندە اسىرەسە اعا جازۋشىلار، جاڭا كەلە جاتقان ادەبيەتشىلەرگە بۇل قاسيەتتەردى بەرە بىلسە، ودان ارتىق تابىس جوق. ويتكەنى، بارلىق ءىستىڭ ءتۇيىنىن ادام، كادر شەشەدى. ءبىز سوندا كەلەشەكتىڭ كادرىن دايارلاپ كەتكەن بولامىز.
جاۋاپتىلىقتىڭ ءبارىن ۇلكەندەرگە ارتىپ، جاستاردىڭ ءوزىن جاۋاپسىز قالدىرا المايمىز. ونىڭ بەر جاعىندا، جاستىققا بەرىلەتىن جەڭىلدىك تە شەكسىز ەمەس. دوبروليۋبوۆ، شوقان نەمەسە كەشەگى كوشيەۆوي، توقتاروۆتار جاس بولا تۇرىپ كەيىنگىگە تاماشا مۇرا، ۇلگىلەر قالدىرىپ كەتتى. زادىندا، ادام بولاشاعىنا جاسىنان بەيىمدەلە بەرەدى. وسى بەيىمدىلىككە ۇقىپتى قاراپ، جاقسىسىن ماپەلەي ءوسىرۋ، جامانىن تامىرىمەن جۇلىپ تاستاپ وتىرۋ كەرەك.
ءبىر جاس جىگىت از ۋاقىتتىڭ ىشىندە تالاي رەت كەزدەستى. بىرىنشىدە اقشا سۇرادى، ەكىنشىدە پۋتيەۆكا سۇرادى، ۇشىنشىدە كومانديروۆكا سۇرادى، تورتىنشىدە بانكەتكە بيلەت سۇرادى، بەسىنشىدە بىرەۋلەردىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتا كەلدى. تىم قۇرىسا ءبىر رەت تە ادەبيەت جايىندا كەڭەس سۇراي كەلمەدى. ادەبيەتشى جاستى قانشا جاقسى كورسەك تە مۇنداي جاستى جاقسى كورۋ قيىن. سوندىقتان، سولەكەت مىنەزى بايقالعان جاستار، مەنى كەلىپ بىرەۋىن، تۇزەپ جىبەر، دەپ تۇرماي، ءوزىن ءوزى تۇزەي ءبىلۋ كەرەك. بۇل دا قاسيەتتى سيپاتتاردىڭ ءبىرى.
ازاماتتىق سيپاتى كەلىسپەگەن ادامدى حالىق ەجەلدەن سۇيگەن ەمەس. جازۋشى — حالىق ىشىندە بىلىكتى، سۇيىكتى ادام. ەگەر ازاماتتىق سيپاتى بۇزىلسا، ول سۇيكىمنەن ايرىلادى. بۇدان كەيىنگى ءومىردىڭ قىزىعى نە؟ سوندىقتان، جازۋشى دەگەن ءقادىرلى اتتى تازا، جوعارى ۇستايىق. اتىڭ بىلعانسا اسىل ءسوزىڭ دە وتە بەرمەيدى.
1956
You Might Also Like
-
كوپ ۇلتتى ادەبيەتىمىزدىڭ سونشاما بايلىعى مەن كەرەمەت قۇدىرەتىن ويلاعاندا، جازۋشىلارىمىز جينالىپ سەزدى وتكىزگەن وداقتار ءۇيىنىڭ كولوننالى زالى ەسكە تۇسەدى. مۇنشالىق كوپ ادام باس قوسقان ۇلى جيىندى ءبى...
-
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادامنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتىن جالپى قوعامدىق ىستەردەن ءبولىپ الىپ، وقشاۋلاۋعا بولمايدى. دەمەك، ءاربىر سوۆەت ازاماتىنىڭ، ءاربىر سوۆەت جازۋشىسىنىڭ مورالدىق كەسكىن-كەلبەتى اسىرەسە قا...
