InfoHub Logo

الپىسىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە قازاق پوەزياسىنا تەگەۋرىندى ءبىر جاس تولقىن، جاڭا تولقىن كەلىپ قوسىلدى. وسى تولقىننىڭ الدىڭعى لەگىندە اقىن ساكەن يماناسوۆ بار ەدى.

وزەن بولىپ تولتىرىلام تەڭىزگە،
ءومىردىڭ سول تولقىنىنان مەنى ىزدە —

دەپ، وزگەشە ءبىر تىڭ تەبىرەنىستىڭ تىنىسىن سەزدىرگەن اقىننىڭ سەرى مىنەز، سەرپىندى جىرلارى جىرسۇيەر قاۋىمدى ەلەڭ ەتكىزگەنى انىق.

جاس اقىننىڭ بۇلاي دەيتىن ءجونى ابدەن بار. ويتكەنى ول بۇعان دەيىن اق شاعالالى الاكولدىڭ اق ايدىنىندا ەمىن-ەركىن ەرسىلى-قارسىلى ءجۇزۋدى ۇيرەنگەن. كەڭىستىك پەن كەندىككە سۇلۋلىق پەن ەرلىككە عاشىق بولعان. اقىن مىنەزى، بولمىسى وسىنداي ورتادا قالىپتاستى. الاكولدىڭ تولقىنىنداي سول ارىنىمەن، بويداعى تولاعاي دارىنىمەن، قازاق پوەزياسىنىڭ كەڭ شالقار ايدىنىنا كەلىپ قوسىلدى.

سول كەزدەگى بوزبالا جاس اقىن بۇگىندە ەل اعاسى جاسىنا جەتكەن، اتاقتى اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى. جيىرمادان استام جىر كىتاپتارىنىڭ اۆتورى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى "الاش" سىيلىعىنىڭ يەگەرى. "تۋعان اۋىل"، "اق ايدىن"، "عاشىقپىن ساعان"، "بەل-بەلەس"، "ادىرنا" "جەبە" سەكىلدى كىتاپتارى كەزىندە وزىنە لايىق باعاسىن العان. اقىننىڭ وقىرمان جۇرەگىنە جول تاپقان جىرلارى ونىڭ پوەزياداعى ورنىن دا الىپ بەردى.

اقىن بۇگىندە پوەزيانىڭ بيىك بەلەسىنە كوتەرىلگەن شاعىندا. وسىنداي اسۋلى كەزەڭ ۇستىندە حالقىنا ەسەپ بەرۋ ەل سۇيگەن تالانت يەسىنىڭ قاشانعى ادەتى. اقىن ەسەبى — ونىڭ جىرى، كىتابى. اقىن ساكەن يماناسوۆتىڭ جاقىندا جازۋشى" باسپاسىنان جارىق كورگەن "الاكولىم — ايدىنىم" اتتى ءبىر تومدىق تاڭدامالى جىر كىتابىن ءبىز وسى تۇرعىدان قابىلدايمىز. سوندىقتان اقىن تۋرالى ءسوزىمىزدى وسى كىتاپپەن بايلانىستىرا ايتۋدى پارىز سانادىق.

"تاڭدامالىنى" (كولەمى 25 باسپا تاباق) وقي وتىرىپ، وزىمىزگە تانىمال تارلانبوز اقىنمەن قايتا تابىستىق. سىرتقى مۇقاباسى ءساندى، تارتىمدى كىتاپتىڭ ىشكى سارايى دا جيھازدى، ساۋلەتتى ەكەن. ەندى وسى كىتاپتان العان اسەرىمىزدى ايتىپ كورەيىك.

ءار اقىننىڭ ومىردەگى جونە ولەڭدەگى مىنەزى بار. ءبىز بىلەتىن ساكەن اقىنعا ءتان مىنەز — اعىنان جارىلۋ.

دۇنيە-اي، قۋانىپ تا نە ءبىر كۇلە،
ەندى ۇقتىم ءوزىڭدى دە، ءومىردى دە
الدىندا اقتارىلا كەتكىسى كەپ،
اڭقىلداپ، اشىق تۇرعان كوڭىل مىنە! —

دەپ اقىن ءوزى ايتقانداي ونىڭ ەلىنەن دە، حالقىنان، قالا بەردى اعايىن، دوس-جاراننان بولەك سىرى دا، جىرى دا جوق. مۇنى ونىڭ ءاربىر ولەڭىنەن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ءبىر قىزىعى ساكەننىڭ اقىندىق بولمىسى — ادامدىق بىتىمىمەن ولەڭدەگى مىنەزى ومىردەگى مىنەزىنەن ەش اجىراعىسىز، ءبىرتۇتاس. ساكەندى بىلەتىندەر بۇل ايتقانىمىزبەن كەلىسەر دەپ ويلايمىن، ال مۇنداي دالمە-دالدىك اركىمدە بولا بەرمەيتىن قاسيەت ەكەنى دە بەلگىلى.

ساكەن — ليريك اقىن. ونىڭ ءاربىر ولەڭى شىمىرلاپ شىققان ءمولدىر سەزىم مەن شيىرشىق اتقان شىمىر ويعا ورىلەدى. اسىرەسە كوڭىل-كۇي ليريكاسى، ماحاببات ليريكاسى، ازاماتتىق ءۇنى ايقىن جىرلار — اقىننىڭ كىتاپتان كىتاپقا اۋىسىپ وتىراتىن، ارقاۋى بەرىك تاقىرىپتارى.

اقىن كوڭىلى تىرشىلىكتىڭ وزىندەي تىنىمسىز، اۋناقشىعان تەڭىزدەي تىنىستى، ول قاشان دا قوزعالىس پەن وزگەرىستى قالايدى، جاڭالىققا قۇشتار. جىر تابالدىرىعىن اتتاپ كىرگەن سوناۋ بالاڭ كەزىنىڭ وزىندە-اق: "مەنى تەڭىزدىڭ تولقىنىنان، بالعانىڭ سولقىلىنان ىزدە" دەپ جىرلاعان اقىن ارادا كوپ جىلدار وتكەننەن كەيىن تايبۋرىلداي تايپالعان تاڭدامالىسىندا دا سول سەرتىنەن اينىماي:

باقتاردان ىزدە مەنى شىق توگىلگەن،
جاقپاردان ىزدە مەيلىڭ — قۇت كورىنگەن.
ايتەۋىر، ءدۇبىر شىققان جاق بولماسا،
مۇلگىگەن تىنىشتىقتان كۇتپە مۇلدەم!... —

دەپ، بارلىق قيىندىققا قايمىقپاي قاسقايا قاراپ تۇرعانىن كورەمىز. تەگىندە ساكەن بولمىسىنداعى قايسار ورلىك وعان تابيعات-انانىڭ وزىنەن اۋىسقانداي سەزىلەدى. ويتكەنى:

وزەن اعىپ ءوزىنىڭ ارناسىندا،
ويعا باتىپ مەن تۇرمىن جار باسىندا.
ىقتى-جاردى بىلمەيتىن اساۋ اعىس توتە
جولىن تىرلىكتىڭ تاڭداسىن با!.. —

دەۋىنەن ارىندى وزەن مەن اقىن مىنەزىندەگى ۇقساستىقتى اڭعارامىز.

ساكەن — ازامات اقىن. ونىڭ جىرلارىنىڭ ەڭ ءبىر ءماندى دە ءارلى بولىگى ەل مەن جەرگە دەگەن پەرزەنتتىك سەزىمنەن باستاۋ العان. ازامات رەتىندەگى اقىن كرەدوسى — ادالدىق. بۇل جولدا ول سىرىن دا، شىنىن دا ەشكىمنەن جاسىرمايدى. بىردە ول ادىلەت پەن شىندىق ءۇشىن مايدانعا شىقسا ،ەندى بىردە دوستىق پەن سىيلاستىق جولىندا شىر-پىر بولادى. ساكەنشە، تۋعان ەلى مەن جۇرتىنىڭ جاقسىسى مەن جامانىنا ورتاق بولۋ، سول ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ — اقىننىڭ مىندەتى، پارىزى. سوندىقتان دا:

جاۋاپ السا جۇرتىنان وتان مىنا —
سوت الدىنا الدىمەن اقىن بارار! —

دەيدى ول. بۇل جولداعى اقىننىڭ سەنەرى دە، سەرتى دە — ادىلەت. وعان:

سامعاپ تا جەتەر سان قىرعا،
ساڭقىلداپ شىعار ءۇنىم ەن.
قاشاندا ارىم الدىندا،
وزىڭە عانا جۇگىنەم، —

دەپ، جۇرەكجاردى سىرىن اشادى. ال "ار الدىندا" — ءوزىن دار الدىندا تۇرعانداي سەزىنەتىن اقىن ءۇشىن ادىلەت — شىندىقتى قورعاۋ ءۇشىن كەرەك ەكەن. "جۇگىرەم دەپ، تۇڭىلەم دەپ بارشادان، شىر-شىر ەتىپ شارشاعان" شىندىقتىڭ تاعدىرى الاڭداتادى اقىندى. وقىرمانىڭ ادىلەت پەن شىندىقتىڭ، ادالدىق پەن جاقسىلىقتىڭ الدى جارىق، ەكەنىنە سەندىرەدى.

جاسىرىپ ەلدىڭ جاماندىقتارىن،
جامادىم-جاسقاپ ءارى وڭدەپ.
ايتەۋىر، جەردە ادالدىق بارىن
دالەلدەپ كەلەم، دالەلدەپ! —

دەيتىنى دە سوندىقتان.

اقىن جىرلارىنىڭ ەندىگى ءبىر ۇلكەن ءورىسى — تۋعان جەر، اتا-بابا، تۋىس-جۇراعات، دوس-جاران تاقىرىبى دەسەك، مۇنىڭ ءوزى ازاماتتىق ليريكانىڭ وكىنىشى ءبىر كەڭ ارناسى ەكەنى داۋسىز.

بۇتا جوق مەن سۇيسىنبەس ءبىر تال مۇندا،
سۇيەمىن قىرىندى دا، قىرقاڭدى دا.
تۋعان جەر! ساعان ۇقساۋ كەرەك ەكەن،
قىزارماي ءجۇرۋ ءۇشىن جۇرت الدىندا! —

دەگەن، جاپىراققا قونعان شىقتاي ءمولدىر سەزىمنىڭ شىنايىلىعىنا ريزا بولامىز. ساكەننىڭ قاي كىتابىنان بولسا دا الاكول تۋرالى جىرلار تابىلادى. الاكول — ونىڭ اقىندىق ەمبلەماسى ىسپەتتەس. الايدا، ساكەن يماناسوۆ — ءبىر عانا اۋداننىڭ اقىنى ەمەس ەكەنى قانداي اقيقات بولسا، ونىڭ جىرلارىنداعى الاكول بەينەسى — بۇكىل قازاق دالاسىنىڭ، تۋعان قازاقستانىنىڭ وزىندىك ءبىر سيمۆولى ەتىپ الىنعانداي اسەر ەتەدى. اقىننىڭ الاكولگە ارناعان ءبىر جىرىنداعى:

تۇرسا ءسال جانعا قاياۋ، جانارعا شىق، كۇش الام، قۇشاعىمدى بارام دا اشىپ، ...باسقا ەلدى بوگدە جەردى سۇيە الار ما ەم، بولماسام وسىنشالىق ساعان عاشىق! — پەرزەنتتىك ءسوزىن ءبىز وسىلاي تۇسىنەمىز. قاشان دا تۋعان جەر مەن ەلدىڭ مارتەبەسى ادامدارىمەن بيىك اقىننىڭ بارومەتر كوڭىلى وسىنى وتە سەزىمتالدىقپەن، ءدال اڭعارىپ، شىن ريزاشىلىعىن بىلدىرەدى:

جانعا مەنى جالعاندا تەڭگەرمەگەن،
جاقىندارىم قانشاما مەن كورمەگەن!
ەل ءۇشىن دە، باۋىرلار، جەر ءۇشىن دە
تۇلعا بولىپ تۇرسىڭدار سەندەر دەگەن!

ءيا، ازامات اقىن تۋعان جەردىڭ ءاربىر ادال جانىن ءوزىنىڭ تۋىسىنداي جاقىن سانايتىنىنا ءبىز دە يلانامىز.

ماحاببات پەن جاستىق شاق — اقىننىڭ اينىماس تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى. ەكەۋى دە سۇلۋلىقتىڭ ولشەمىندەي ۇعىمدار. سوندىقتان دا اقىن:

ولپى-سولپى مىنا مەنى اقىن عىپ،
سەنى سۇلۋ جاراتقانى — نە ەتكەنى؟ —

دەپ تابيعاتقا ناز ايتادى دا، ىلە-شالا:

كۇنى-تۇنى ساعان قاراپ سۇقتانىپ
مەنى سۇلۋ جىرلاسىن دەپ قويعان دا —

دەگەن اسەرلى ويدىڭ تۇيىنىمەن ءوزى جاۋاپ بەرەدى. ال مىنا ءبىر ەكى-اق شۋماقتان تۇراتىن ولەڭدى وقىپ كورەيىكشى:

تاعى ۇنارسىڭ بىرەۋگە، تاعى ۇنارسىڭ،
تاعى دا ۇناپ، تاعى دا جاڭىلارسىڭ.
مەن ەسىڭنەن شىقپاسپىن قايدا جۇرسەڭ،
جەك كورىپ تە وتىرىپ ساعىنارسىڭ.
مەن دە، بالكي، بىرەۋگە تاعى ۇنارمىن،
تاعى تالاي تىرلىكتە جاڭىلارمىن.
سەنى ەسىمنەن، ايتەۋىر، شىعارا الماي،
جەك كورىپ-اق وتىرىپ، ساعىنارمىن...

ماحابباتتىڭ اقىل جەتپەس تىلسىم كۇشىن بۇدان ارتىق بەينەلەپ جەتكىزۋ قيىن شىعار. بۇل سەكىلدى شىنايى شەبەرلىك پەن شابىتتان تۋعان ولەڭدەر "تاڭدامالىدا" جەتكىلىكتى. وسىنداي ويلى دا سەزىمتال جىرلاردىڭ قاتارىندا "الما"، "ات"، "قاراعاي"، "جارالى قۇس"، "ەكى جيرەن"، "جەتى اتا جىرى"، "جۇرەك تۋرالى جىر"، "ۇرەي"، "قاعاز"، "ءومىر ارباسى"، "ءۇي"، "قارت"، "اۋىل"، "ەلىكتەۋ"، "اعاش"، ت.ب. كوپتەگەن ولەڭدەردى اتاي الامىز.

شاعىن ماقالادا ۇلكەن اقىننىڭ "تاڭدامالىسىن" تۇگەل تالداپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. الداعى ۋاقىتتا تالاي ءسوز ايتىلا دا جاتار. ءبىراق باسى اشىق جاي — ءومىردىڭ بەلەستى ءبىر اسۋىنا كوتەرىلىپ وتىرعان كورنەكتى اقىنىمىزدىڭ بۇل تاڭدامالى جىرلارى — ونىڭ وقىرمانعا، تۋعان حالقىنا ۇسىنعان لايىقتى تارتۋى ەكەنىنە كوز جەتكىزىل، اقىن اعاعا بۇدان كەيىن دە تالماس قانات، سارقىلماس شابىت تىلەدىك.

"شالقار " گازەتى كوكەك، 1998 جىل

---