اجەسى مەن نەمەرەلەرى
مولتەك اڭگىمەلەر
التىناي مەن اجەسى
التىناي بيىل التىعا تولدى. اجەسى ونىڭ قولىنان جەتەلەپ، مەكتەپكە اپاردى. ساباق باستالعان كۇنى ولاردى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن مۇعاليما اپايلارى ءار بالاعا ەكى-ۇش تالدان ادەمى كونفەت بەردى. ءارى سول كۇنى وقۋعا قاجەت كىتاپتاردى دا ۇلەستىرگەن.
التىناي ۇيگە كەلىسىمەن ءبارى جان-جاقتى قاۋمالاپ، «قالاي، مەكتەپ ۇنادى ما؟» دەگەن سۇراۋلاردى جاۋدىرىپ جاتقان. سوندا ول تۇرىپ:
بىزگە بۇگىن ەكى كونفەت، بەس كىتاپ بەردى، — دەدى داۋسىن ەكپىندەتە ماقتانىپ. ارتىنشا: — ونىڭ ەسەسىنە بەس كونفەت، ەكى-اق كىتاپ بەرگەندە عوي... — دەدى وكىنە... مۇنى ەستىگەن اتا-اناسى:
اپاسى، سەنىڭ وسى قىزىڭ وقۋدىڭ شەكەسىن قىزدىرا قويماس، — دەپ، كۇلىپ جاتىر.
تەك، ولاي دەمەڭدەر! «جاقسى ءسوز — جارىم ىرىس» دەگەن. جاقسى تىلەك ايتىڭدار! — دەپ، اجەسى ۇلى مەن كەلىنىن تىيىپ تاستادى. — وقىعاندا وقۋدىڭ جاقسىسىن مەنىڭ وسى قىزىم وقيدى ءالى، كور دە تۇرىڭدار...
* * *
التىناي ىنتالى بالا بولىپ شىقتى. ءار نارسەنى قالت جىبەرمەي، نەگە ولاي، نەگە بۇلاي دەپ سۇراي بەرەدى. اجەسى وعان وسىناۋ دۇنيە سىرىن جالىقپاي، ءتىلى جەتكەنشە تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. ءتۇسىندىرۋىن تۇسىندىرەدى-اۋ، ءبىراق ءسابي كوڭىل قانشالىقتى ۇعىپ جاتقانىن اجەسى باجايلاي المايدى. قۇلاعىندا قالسىن دەپ، ايتەۋىر، ايتا بەرەدى.
مەكتەپ اۋلاسىنا جاقىنداپ، قاقپادان كىرەردە اجەسى كوتەرىپ كەلە جاتقان پورتفەلىن جالما-جان ونىڭ قولىنان الىپ:
اپا، بەرشى. ءوزىم، ءوزىم كوتەرەيىن، — دەيدى. بۇل — ونىڭ وزىنشە سومكەسىن اپاسىنا كوتەرگىزگەنىنە نامىستانعان ءتۇرى. اۋىر سومكەنىڭ سالماعىمەن جاس شىبىقتاي ءبىر جاعىنا مايىسىپ، مىقشىڭداپ كەتىپ بارا جاتقان نەمەرەسىنە قاراپ، اجەسىنىڭ جۇرەگى ەلجىرەيدى.
قۇلىنشاعىم-اي! يىعىڭا وسى جۇك ارتقانىڭ ارتقان-اي! وسىدان باستاپ، ءومىر بويى ءوز جۇگىڭدى ءوزىڭ كوتەرەسىڭ. تەك سول جولدا ۇلى ءتاڭىرىم ءوزى دەمەسىن. جۇگىڭ جەڭىل، عۇمىرىڭ ۇزاق بولعاي! — دەپ تىلەيدى اجەسى كوزى جاساۋراپ.
ول التىنايدى مەكتەپكە الىپ بارىپ، الىپ كەلۋدەن ەش جالىقپايدى. ءارى قۇلدىراڭداعان نەمەرەسىنىڭ ىزىنە ەرىپ، تىلەكشىسى بولىپ جۇرە بەرۋدەن وزگە باقىت بار دەپ ويلامايدى.
* * *
التىناي مەكتەپكە ابدەن ۇيرەندى. ءبارىبىر ساباق اياقتالۋعا جاڭىن قالعاندا اجەسى ونى مەكتەپ فويەسىندە توسىپ وتىرادى. ونىڭ ساباعى بىتكەن سوڭ ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ، اسىقپاي اياڭداپ ۇيگە قايتادى. ءبىر كۇنى ۇيگە كەلگەن سوڭ التىناي اۋزى بۇرتيىپ:
اپا، اپا دەيمىن، مەن ەكى ساباقتان كەيىن اسحاناعا بارعاندا سەن ورىندىقتا وتىرعان جوقسىڭ عوي. قايدا بولدىڭ؟ — دەدى كادىمگىدەي وكپەلەپ.
ويبۋ-ۋ، قۇدايىم-اۋ! سەن مەنى ءتورت ساباق بويى ورىندىقتا تاپجىلماي توسىپ وتىرادى دەپ ويلاپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي. قۇلدىعىم-اي، ەندى نە دەيىن! مەن تاماعىم قۇرعاعان سوڭ مەكتەپتىڭ قاسىنداعى دۇكەنگە سۋ ىشۋگە كەتىپ ەدىم، — دەدى اجەسى نەمەرەسىنىڭ كوڭىلىنە قاراپ.
التۋ-ۋ، سەن نە دەگەن قىزىقسىڭ؟ — دەدى سول ۋاقىتتا ءوز بولمەسىنەن شىققان ونىڭ ءوزىنىڭ ءۇش-تورت جاس ۇلكەن اپكەسى بىلگىشسىنىپ: — اپاڭ سەنى ءتورت ساباق بويى توسىپ وتىرادى دەيسىڭ بە؟ اپا ول ۋاقىتتا دۇكەننەن سۋ ىشپەي-اق، ۇيگە كەلىپ شاي ءىشىپ وتىرادى. — التىناي اجەسى مەن اپكەسىنە الما كەزەك جالتاقتاي قاراپ، قايسىسىنا سەنەرىن بىلمەي اڭ-تاڭ.
ءاي، سەنەن كىم سۇرادى؟ نەگە كىرىسەسىڭ، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزگە، بىلگىشسىنىپ... جىلپىلداماي، بار ءارى... — دەپ، اجەسى ۇلكەن نەمەرەسىن قۋىپ تاستادى.
بالا دا بولسا، اجەسىنە ورىنسىز تالاپ قويعانىن ءوزى ىشتەي ۇعىنعان بولۋى كەرەك، التىناي:
جارايدى، اپا! سەنىڭ ۇيگە كەلىپ شاي ىشۋىڭە بولادى، ءبىراق جىلدام كەلىپ مەنى توسىپ وتىر، — دەدى بايسالدى.
كۇنىم-اۋ! سەنىڭ ايتقانىڭ زاڭ عوي ماعان! ارينە، بارىپ توسىپ وتىرامىن...
* * *
التىناي بيىل ەكىنشى وقيدى. مەكتەپكە ءوزى بارىپ، ءوزى كەلەدى. بىردە ول ۇيگە قۋانىپ كىردى.
الا، اپا مەن بۇگىن ءۇش بەس الدىم!
وي، اينالايىن، كۇنىم مەنىڭ، بەس العان تۇرىڭە بولايىن، — دەپ اجەسى نەمەرەسىن اينالىپ-تولعانىپ جاتىر.
قاي ساباقتان بەس الدىڭ؟ — دەدى مۇنى ەستىگەن اناسى دا ناقتىلاي تۇسكىسى كەلىپ.
سۋرەتتەن، دەنە تاربيەسىنەن، بيدەن!
ە-ە-ەھ، التۋ، التۋ، سەنىڭ ماتەماتيكادان، دۇنيەتانۋدان بەس الاتىن كۇنىڭ بولا ما؟ — دەدى اناسى وكىنىشىن جاسىرا الماي.
وتكەن توقساندا ءبىر بەس الدىم عوي...
ءاي، ول سەنىڭ باعاڭ ەمەس شىعار. اداسىپ ءتۇسىپ كەتكەن باسقا بىرەۋدىڭ بەسى شىعار...
جوق وزىمدىكى بولاتىن... ءوزىم العام...
فۋ-ۋ! سولاردان دا «بەس الدىم» دەپ ماقتاناسىڭ با؟ مەن سالىپ بەرگەن سۋرەتتەن بەس العان شىعارسىڭ؟ — دەدى تىنىش تۇرماي اپكەسى دە مىسقىلداپ.
سەنىڭ سالعان سۋرەتىڭنەن ەمەي-اق، سىنىپتا سالعان سۋرەتىمنەن بەس الدىم، — دەدى التىناي جىلارمان بولىپ.
دەنە تاربيەسىنەن بەرەتىن اپاي ساباققا كيەتىن فورمانى اپارعاندارعا بەس قويا سالدى... — دەدى اپكەسى التىنايدى ودان سايىن مۇقاتقىسى كەلىپ. — سەن بيلەي الماۋشى ەدىڭ عوي، بيدەن قالاي بەس الدىڭ؟
ولاردىڭ سوزدەرىن ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان اجەسى بۇدان ءارى شىداي الماي كۇيىپ كەتتى:
جۇدىرىقتاي بالاعا ءبارىڭ جابىلىپ، نە كورىندى سونشا؟ جۇرە عوي، اينالايىن، كۇنىم مەنىڭ. ولاردىڭ ءسوزىن تىڭداما! — اجەسى التىنايدىڭ ماڭدايىنان ءسۇيىپ، شەشىندىرە باستادى. ءوزى بۇرقىلداپ سويلەپ ءجۇر:
ءاي، وسى بالانىڭ تەڭ قۇربىلارىنان كەم قالماي، قۇلىن-تايداي قۇلدىراڭداپ، دەنە شىنىقتىرۋعا، بيگە قاتىسىپ جۇرگەنىنە «ءتاۋبا!» دەپ قۋانبايسىڭدار ما؟ قۇدايلارىڭدى ۇمىتايىن دەگەن ەكەنسىڭدەر... بەستى بۇگىن الماسا، ەرتەڭ الار.
الىپتى عوي وتكەندە ءبىر بەس. سەندەرگە سول جەتپەي مە؟ ونىسى نەسى، تەگى... — بۇل كەلىنىنە بەرگەن تويتارىس ەدى.
التىناي الدىڭعى جىلى ءبىر قىس اۋىرىپ، اۋرۋحانا توسەگىن بوساتپاپ ەدى. دارىگەرلەر ءبىرىنشى سىنىپتا كوپ جۇگىرۋگە، سەكىرۋگە تىيىم سالعان. ونىڭ دەنە تاربيەسى ساباعىنا قاتىسقانى دا بيىل ەدى.
نەمەنە، سەنەن باسقا ادام بي بيلەي الماي ما؟ سۋرەت سالا الماي ما؟ — ول ەندى ۇلكەن نەمەرەسىن تىقسىرتا باستادى. — ەسىڭدە بار ما، سەنى تورت-بەس جاسىڭنان باستاپ بيگە، سۋرەتكە قاتىسۋعا سۇيرەگەن كىم ەدى؟ ەندى كەلىپ، كوكتەن ءبيشى، سۋرەتشى بولىپ تۇسە قالعانداي بولۋىن قاراشى ءوزىنىڭ... بار، بىزدەن اۋلاق ءجۇر، بىلگىشسىنبەي...
* * *
اپاسىنىڭ اشۋى باسىلعان سوڭ ۇلكەن نەمەرەسى ايعانىم ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي سىقىلىقتاپ كۇلىپ الا جونەلدى. اجەسى وسى قىزىنىڭ ءانشى تورعايداي شىقىلىقتاپ كۇلگەنىن ەرەكشە جاقسى كورەدى.
كۇلكىڭنەن اينالدىم، سەنىڭ، — دەپ ەمىرەنىپ قويادى.
اپا، سەن مەنى بيگە اپارعاندا مەن ساعان: «تۋرا ەسىكتىڭ اۋزىندا تۇر. ەسىك اشىلعاندا مەن سەنى كورىپ جۇرەيىن»، — دەۋشى ەدىم عوي. سوندا سەن ەسىكتىڭ الدىندا تۇراتىن با ەدىڭ؟
ارينە، باسىندا تۇراتىنمىن. سوسىن... جوق. ول كەزدە بۇدان جاسىراق، شيراق ەدىم عوي. جاقىن جەردەگى دۇكەنگە بارىپ، ازىق-تۇلىك الىپ، ۇيگە اپارىپ تاستاپ كەلەتىنمىن.
وي-وي! مەن ونى بىلمەدىم عوي؟
بىلگەندە نە ىستەر ەدىڭ؟
جىلار ەدىم!
وي، شىركىن-اي، دەگەن! ونسىز دا از جىلامايتىنسىڭ...
ال مەن شە، مەن قايدا بولدىم؟ مەنى نەگە بيگە اپارمادىڭ؟ — دەدى التىناي وكپەلەپ.
وندا سەن ءالى كىشكەنتاي بولاتىنسىڭ. بيلەمەك تۇگىل، جۇرە دە المايتىنسىڭ... — دەدى اپكەسى وزىنشە ۇلكەندىگىن ءبىلدىرىپ.
ءيا، ساعان! وتىرىكتى سوقپا...
التاتاي، جانىم! وسىدان جەر قارايىپ، كۇن ۇزارسىن، سەنى بي ۇيرەتەتىن جەرگە اپارماسام با؟ مىنانىڭ ماقتانعانى ءوتىپ كەتتى عوي، — دەدى اجەسى ۇلكەن نەمەرەسىن نۇسقاپ.
اجەسى ۋادەسىندە تۇرىپ، التىنايدى ەندى بي مەكتەبىنە تاسىپ ءجۇر...
* * *
التىناي مەن اجەسى اڭگىمەلەسىپ وتىر.
اپا، — دەيدى التىناي، — مەن وسكەندە اۆتوبۋس ايدايمىن.
مۇراتىڭا جەت اينالايىن! ءبىراق نەگە ماشينا ەمەس، اۆتوبۋس ايدايسىڭ؟
ماشيناعا از-اق ادام وتىرادى عوي، اپا! ءبىز ءبارىمىز سىيمايمىز. ال، اۆتوبۋس ساتىپ الساق، ءبىز ءبارىمىز سيامىز...
ءبارىنىڭ قامىن ويلاپ جۇرگەن جارىعىم! دەگەنىڭە جەت، قۇلىنشاعىم، — دەيدى اجەسى كوزى جاساۋراپ.
* * *
التىنايدىڭ اجەسى ءىس تىگىپ وتىرعان. قاسىندا ويناپ جۇرگەن التىناي:
اپا، ا، اپا! بىلەسىڭ بە، مەن وسكەندە بالاباقشادا تاربيەشى بولامىن، — دەدى داۋسىن سوزىپ، ماقتانا.
جاقسى، كۇنىم! ءبىراق نەگە بالاباقشادا ىستەگىڭ كەلەدى؟ — دەدى اجەسى ونى سويلەتە تۇسكىسى كەلىپ.
بالاباقشادا ويىنشىقتار كو-و-وپ، بالالارمەن بىرگە وينار ەدىم.
وي-بۋ-ۋ، جانىم-اي! «تايبۋرىلدىڭ قىرىق ءۇش كۇندىك كەمدىگى بار» دەمەكشى، سەنى بالاباقشادان ءبىر جىل ەرتە شىعارىپ العانىم بەكەر بولدى ما ەكەن؟ سول ءبىر جىلدىڭ كەمدىگى-اۋ ساعان مۇنى ايتقىزىپ وتىرعان، — دەپ اجەسى بايەك بولىپ جاتىر:
ويناي عوي، وينا، بوتام. تەك زامانىڭ تىنىش، اسپانىڭ اشىق بولعاي!..
ايعانىمنىڭ قيارى
مەكتەپتەگى وقۋ اياقتالىسىمەن ايعانىم مەن التىناي الىستا، تاۋ بوكتەرىندە تۇراتىن ناعاشى اتاسى مەن اپاسىنىڭ ۇيىنە قوناققا كەلدى. بۇل — كوكتەمنىڭ اياعى، جازدىڭ باسى، تابيعاتتىڭ ۋىزداي ۇيىپ، تامىلجىپ تۇرعان شاعى ەدى.
اتاسى مەن اپاسىنىڭ اۋىلى جوڭعار الاتاۋىنىڭ بوكتەرىندە ەرەكشە كوركەم جەرگە ورنالاسقان. جان-جاعىنان اينالا قورشاعان اق باس شىڭدى، كوگىلدىر تاۋلار. ونىڭ باۋرايى — جاپ-جاسىل، نۋ ورمان. ورمان تولى ءانشى قۇستار. بۇلاردى توعاي ارالاۋ، سۋعا شومىلۋ سياقتى الۋان ءتۇرلى جاز قىزىعى توسىپ تۇرعان. اتاسى ونىڭ ۇستىنە بۇلارعا بيىلعى جازعى دەمالىستىڭ ەرەكشە وتەرىن سەزدىرگەندەي، بىرنەشە قىزىق ەرمەك تاۋىپ قويعانىن ەسكەرتىپ ءوتتى.
اتالارى باقشادا كوكونىس ەگۋدى باستاعان كورىنەدى. جيەن نەمەرەلەرى كەلىپ، قولقاناتقا جارىپ، ارقا-جارقا بولىپ، قولى ۇزارىپ-اق قالدى.
اتاسىنىڭ بۇلارعا ايتقان ەرمەگىنىڭ ءبىرى مىناۋ ەدى: باقشانىڭ كۇن مول تۇسەتىن شۋاقتى ءبىر بولىگىنىڭ توپىراعىن اۋدارىپ باپتاپ، نەمەرەلەرىنە جەكە-جەكە جۇيەك جاساپ قويىپتى. كۇتىپ، سۋارۋدى وزدەرىنە تاپسىراتىنىن ايتتى.
ەرتەسى كۇنى ولار الگى جەرگە قيار ەكتى. اركىمگە ءوز جۇيەگىن ءبولىپ بەرىپ، قالاي ەگۋدى كورسەتكەن سوڭ اتاسى تەك باقىلاپ ءجۇردى. بار شارۋانى بالالار وزدەرى اتقاردى. ەگۋ جۇمىسى اياقتالدى. بالالار وسكىندەرىنىڭ باس جارىپ، جەر بەتىنە شىعۋىن تاعاتسىزدانا كۇتتى. ارادا ءبىرشاما ۋاقىت ەتكەن سوڭ التىنايدىڭ جۇيەگىندە قىلتيىپ-قىلتيىپ كوك وسكىندەر بوي كورسەتە باستادى. سول-اق ەكەن، بىرەر كۇننىڭ ىشىندە سىمعا تارتقانداي-اق ءتۇپ-تۇزۋ، قاتار ءتۇزىپ، جەر بەتىنە تەگىس ءونىپ شىقتى. ايعانىمنىڭ وتىرعىزعاندارى ءالى كوكتەپ شىعا قويمادى. مۇنداي ادىلەتسىزدىككە ايعانىم قالاي ءتوزسىن؟ اتاسىنا وكپەلەپ، داۋ شىعاردى.
سەن ماعان ونبەيتىن، شىرىگەن تۇقىم بەردىڭ، — دەپ، جىلارمان بولىپ، شاق-شالەكەي اشۋلاندى. سومكەلەرىن جيناپ، استاناعا كەتەمىن دەپ قورقىتتى. اتاسى مەن اپاسى:
باتىر-ەكەسى، ءبىر اشۋىڭدى بەر. ءسال شىداساڭشى، سەنىڭ قيارلارىڭ التىنايدىكىنەن دە ادەمى بولىپ وسەدى، وسىدان قارا دا تۇر، — دەپ، ازەر دەگەندە الداپ-سۋلاپ، جونگە كەلتىردى.
«قاپ، بالەم-اي؟ نە ىستەسەم ەكەن؟» — دەپ ويلاعان اتاسى ەرتەسىنە ەرتە تۇرىپ، التىنايدىڭ جۇيەگىندەگى كوشەتتەردى سيرەتىپ، ايعانىمنىڭ جۇيەگىنە ءبىرازىن كوشىردى.
تاڭەرتەڭ تۇرا سالىپ، باقشاعا جۇگىرگەن ايعانىم ءار-ار جەردەن قىلتيىپ ءوسىپ قالعان قيارلاردى كورىپ، الاقايلاپ، قاتتى قۋاندى.
انە، كوردىڭ بە؟ سەنىڭ ەككەندەرىڭ دە ءوسىپتى عوي. ال، سەن بولساڭ، بوسقا جىلايسىڭ، — دەدى اتاسى، ونى قولپاشتاي ميىعىنان كۇلىپ. ارادا از ۋاقىت وتكەن سوڭ، اتاسى ايتسا ايتقانداي- اق، ونىڭ قيارلارى دا ءدۇر ەتىپ قاۋلاپ، جەر بەتىنە جاپپاي ءونىپ شىقتى. ولار ايعانىمعا شىنىندا دا ادەمى كورىندى.
اتاسىنىڭ وعان ەكتىرگەنى كەشىرەك كوكتەپ، كەشىرەك پىسەتىن ەڭ جاقسى تۇقىم ەكەنىن ول قايدان ءبىلسىن؟ ازىرگە جايقالىپ، ءوسىپ شىققانىنا عانا ءماز. جۇگىرىپ بارىپ ءالسىن-السىن سۋارادى. بالامىسىڭ دەگەن...
ايعانىمنىڭ اقىل ءتىسى قاشان شىعار ەكەن؟
ايعانىم تەلەديداردان ەرتەگى كورىپ وتىرعان. ەرتەگىدە وتە سۇلۋ ءبىر كىشكەنتاي حانشايىمنىڭ ءتىسى ءتۇسىپ قالىپ ەدى، تۇندە ءتىس پاتشاسى مەيىرىمدى فەيا اپاي كەلىپ، ونىڭ تۇسكەن ءتىسىن الىپ، ورنىنا التىن مانات قويىپ كەتەدى. بۇعان ايعانىم قاتتى قىزىقتى. قىزىققانى سونشا: «مەنىڭ ءبىر ەمەس، ەكى ءتىسىم ءتۇستى عوي. مەيىرىمدى فەيا اپاي ماعان نەگە كەلمەدى؟» دەپ ويلادى. شىنىندا نەگە كەلمەدى ەكەن؟
«مۇمكىن، ول مەنىڭ، قايدا تۇراتىنىمدى بىلمەيتىن شىعار؟! تاپ سولاي، ول مەنىڭ قايدا تۇراتىنىمدى بىلمەيدى». وسىنداي وي كەلۋى مۇڭ ەكەن، ول وتىرا قالىپ، مەيىرىمدى فەيا اپايعا حات جازۋعا كىرىستى.
ايعانىم التىنى تولتىرىپ، جەتىنى ەندى جيىپ جۇرگەن. مەكتەپكە ءالى بارماعان كەزى. ءبىراق، ءوز بەتىنشە ءارىپ تانىپ قالعان. ول مۇرنى پىسىلداپ، تەرلەپ-تەپشىپ، جارتى بەت حاتتى جارتى كۇن جازىپ، ونى اجەسىنە تاپسىردى دا، ءوزى تاپ ءبىر ۇلكەن شارۋا ءتامامداعانداي-اق الاڭسىز ويناپ كەتتى.
اجەسى قىزمەت جاسايتىن ۇلكەن عيماراتتىڭ استىندا بايلانىس تورابى بار. ونى ايعانىم جاقسى بىلەدى، اجەسىنە ەرىپ، ونىڭ جۇمىسىنا بارعاندا كورگەن. سول ارادان اجەسى بۇعان نەشە ءتۇرلى ادەمى وتكرىتكالار ساتىپ اپەرەتىن. ول بۇدان بۇرىن دا اياز اتاعا جازعان حاتتارىن ءدال وسىلاي، اجەسى ارقىلى بەرىپ جىبەرەتىن. ول حاتتارىنىڭ اياز اتاعا تۋرا بارعانىن جاقسى بىلەدى. ويتكەنى، اياز اتا بۇل سۇراعان سىيلىقتاردى مۇلتىكسىز اكەلىپ بەرىپ ءجۇر عوي.
ارينە، اجەسى ايعانىمنىڭ اياز اتاعا جازعان حاتتارىن، ونىڭ كوزىن الا بەرىپ، اناسىنىڭ قولىنا ۇستاناتىن:
مەنىڭ ەركەتايىم اياز اتاسىنان قانداي سىيلىڭ سۇرايتىنىن كورشى. ىزدەستىرەرسىڭ... - دەپ، قۇلاققاعىس جاسايتىن.
ال، بۇل جولى اجەسى ايعانىمنىڭ حاتىن جۇمىسىنا الىپ كەلىپ، ۇزاق وقىدى. ءبىر ءارپى ۇلكەن، ءبىر ءارپى كىشى، ءبىرى جوعارى ورلەپ، ءبىرى تومەن سالبىراپ، ءبىرى قيسايىپ، ءبىرى تەرىس اۋدارىلىپ تۇسكەن، بىر-بىرىنە تىركەسىپ جازىلا بەرگەن قيقى-جيقى ارىپتەردى قۋالاپ وتىرىپ، نەمەرەسىنىڭ مەيىرىمدى فەيا اپايعا دەگەن ۇلكەن وكپەسى بارىن ءتۇسىندى. مەنىڭ ەكى ءتىسىم تۇسسە دە سەن ماعان كەلىپ مانەت بەرمەدىڭ عوي دەپ سوگىپتى ونى. «ارينە، سەن مەنىڭ قايدا تۇراتىنىمدى بىلمەيسىڭ عوي، سوندىقتان كەلمەگەن شىعارسىڭ» — دەپ، ونىسىن ءوزى جۋىپ-شايىپ، تۇراتىن جەرىن انىق كورسەتىپتى: «الماتى. دوستىق داڭعىلى 109 «ا»، 3-پاتەر، II قابات، ايعانىم».
اجەسى كەشكە قىزمەتتەن كەلگەندە، ايعانىمنىڭ ءبىرىنشى ساۋالى:
مەنىڭ حاتىمدى ءتىس پاتشاسى — مەيىرىمدى فەيا اپايعا جىبەردىڭ بە؟ — دەۋدەن باستالدى. سوسىن:
بۇگىن نە اكەلدىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
ارينە، ارينە، جىبەردىم. كۇت، مەيىرىمدى فەيا اپايىڭنان ءبىر حابار بولىپ قالار، — دەدى اجەسى دە سالماقتاپ، اكەلگەن ءتاتتىسىن ونىڭ قولىنا ۇستاتىپ جاتىپ.
كەشكە بالالاردى جاتقىزاردا اجەسى ايعانىمنىڭ اناسىنان:
مىنانىڭ تۇسكەن تىستەرىن لاقتىرىپ جىبەرگەن جوقسىڭ با؟ بەرشى ماعان، — دەپ سۇراپ الدى.
شۇبەرەككە تۇيىلگەن ەكى ءتىستى ايعانىمعا كورسەتىپ، ونىڭ جاستىعىنىڭ استىنا سالىپ قويدى.
ەندى ۇيىقتا. سەن نەعۇرلىم تەز ۇيىقتاساڭ، مەيىرىمدى فەيا اپاي سولعۇرلىم تەزىرەك كەلەدى، — دەدى اجەسى نەمەرەسىنىڭ شاشىنان يىسكەپ.
ايعانىم پىس ەتىپ، تەز ۇيىقتاپ كەتتى. اجەسى ءتىس تۇيىلگەن شۇبەرەكتى الىپ، ورنىنا ءجۇز تەڭگەلىك ەكى مانات سالىپ قويدى.
ەرتەسىنە ويانا سالىسىمەن ايعانىم جاستىقتىڭ استىنا قولىن جۇگىرتىپ ەدى، ساۋساقتارىنا ەكى جۇزدىك كۇمىس اقشا ءىلىندى.
اجە، اجە، تۇندە مەيىرىمدى فەيا اپاي كەلىپ، مەنىڭ تۇسكەن تىستەرىمدى الىپ كەتىپتى. مىنە، قاراڭدار، ورنىنا ماعان ەكى اقشا قالدىرىپتى، — دەپ، كوزى قۋانىشتان جايناپ، ەدى دە بال-بۇل جانىپ، ونى ءۇي ىشىندەگىلەرگە تەگىس كورسەتىپ شىقتى.
قاپ، مەنى نەگە وياتپادى ەكەن. راحمەت ايتار ەدىم... — دەپ قاتتى وكىندى.
وسى ادەت بويىنشا ول ءسۇت تىستەرى تۇسكەن سايىن ونى جاستىعىنىڭ استىنا سالىپ، جاستانىپ جاتاتىن بولدى. اجەسى تۇندە ءتىستى الىپ، ورنىنا اقشا سالىپ قويادى. ايعانىم وسكەن سايىن اجەسىنىڭ قوياتىن اقشاسى دا وسۋدە. بۇرىن ءجۇز، ەكى ءجۇز تەڭگە قويۋشى ەدى، كەيىن بەس ءجۇز تەڭگە سالاتىن بولىپ ءجۇر. ايعانىم تەك ءبىر-اق نارسەنى تۇسىنە المايدى. كوڭىلىنە سول ءدۇدامال تۋعىزىپ، سوسىن دا اجەسىنەن ءجيى سۇراي بەرەدى:
مەيىرىمدى فەيا اپاي تۇسكەن تىستەردى نەگە الادى؟ ول وعان نەگە كەرەك؟ ايتشى، اپا، — دەپ قينايدى.
قايدان بىلەيىن...ءتىس پاتشاسى بولعان سوڭ تۇسكەن تىستەر شاشىلىپ قالماسىن، جيىپ الايىن دەيتىن شىعار... تەگىن المايدى عوي، ورنىنا ساعان اقشا بەرەدى.
ارينە، اڭشا بەرگەنى جاق-سى-ى. تۇسكەن ءتىستى نە ىستەيدى؟ — دەپ سۇراپ تۇرمىن عوي. اجەسىنىڭ جاۋابى وعان پالەندەي نانىمدى كورىنبەيدى. نانىمدى شىقپاعان سوڭ، سەنەر-سەنبەسىن بىلمەيدى.
ايعانىمنىڭ اقىل ءتىسى ءالى شىققان جوق. اقىل ءتىسى شىققاندا، بالكىم، ءبارىن ءوزى تۇسىنەر...
«اقىرزاماننىڭ» جۇمباعى
كوكتەم كەزى.
اپا، اپا، ءبىر جۇمباق ايتايىن با؟ — دەدى، سىرتتان كىرگەن ايعانىم اجەسىنە ەركەلەي.
ايتا عوي، كۇنىم.
ايتسام، اۋلانى سىپىرۋشى اتاي ەكى كەسەك كومىر مەن ءبىر ءسابىز تاۋىپ الدى. ول نەنى بىلدىرەدى؟ بىلەسىڭ بە؟
قايدام؟ ويلانىپ كورەيىن... قالاي، قالاي دەيسىڭ؟
ول جۇمباعىن قايتالاپ ايتىپ بەردى.
تۇك ۇقسام بۇيىرماسىن. ءبىر كومەك الۋىما بولا ما؟
بولادى.
اجەسى ولاي ويلاپ، بىلاي ويلاپ، جاۋابىن تاپپادى:
مەن جەڭىلدىم. ءوزىڭ ايتشى.
وپ-وڭاي عوي. ول — ەرىپ كەتكەن اققالانىڭ قالدىعى ەمەس پە؟!
و، توبا-اي! اقىرزاماننىڭ جۇمباعى دا وزگەشە، — دەدى اجەسى ەرنىن سىلپ ەتكىزىپ.
سودان بەرى ايعانىم «اقىرزامان دەگەن نە؟» — دەپ اجەسىنىڭ قىر سوڭىنان قالماي ءجۇر.
قۇپيا قالتا
مەكتەپ تابالدىرىعىن بيىل اتتاعان التىنايعا كىتاپ وقىتا الماي اجەسى كوپ اۋرەلەندى. وقىسا دا شالا-پۇلا وقيدى دا، كىتاپتىڭ بەتىن جىپ ەتكىزىپ جابا سالادى. سودان قايتىپ وقۋعا باسپايدى-اۋ، باسپايدى. ءتىپتى، قولىنا العىسى جوق. زورلاپ وقىتايىن دەسە، جىلاي باستايدى. بۇل بالانى ءقايتىپ قىزىقتىرسام ەكەن دەپ ويلاعان اجەسى ءبىر كۇنى دۇكەنگە بارىپ، ءارى ۋاق، ءارى ءدامدى كامپيتتىڭ نەشە تۇرىنەن مولىنان اكەلىپ، تىعىپ قويدى.
التىنايعا ساباق قاراتۋعا وتىرعاندا قاۋسىرمالى پەنجەگىنىڭ ىشىندەگى قالتارىس قالتاسىنا ءبىر ۋىسىن سالا وتىرادى. التىناي ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى ءبىر رەت وقىسا ءبىر تالىن، ەكىنشى رەت وقىسا، تاعى ءبىر تالىن ەشكىمگە كورسەتپەي، ونىڭ تاڭدايىنا سالىپ جىبەرەدى.
اپكەسى مەن سىڭلىسىنەن تىعىپ جەگەن كامپيتتەن ءدامدى ەش نارسە جوق بولسا كەرەك. «ەشكىمگە كورسەتپەي جە» دەگەن سايىن التىناي اپىل-عۇپىل تەز جەپ قويۋعا تىرىسادى. ءتاتتىنىڭ ءدامى تاڭدايىندا عانا قالعان ول تامسانىپ-تامسانىپ قويىپ، اجەسىنە جاۋدىراي قارايدى.
نە، از بولىپ قالدى ما؟ تاعى بەرەمىن، تەك ول ءۇشىن ءۇي تاپسىرماسىن اسىقپاي، قايتالاپ وقىپ شىعۋىڭ كەرەك، — دەيدى اجەسى دە مەيىرلەنىپ.
التىناي كىشكەنتاي بولسا دا ادىلەتتى بالا، ءار بەتتى وقىعان سايىن سىيلىق رەتىندە ءبىر تال كامپيت الاتىنىن تەز ۇعىندى. ودان ارتىق دامەتپەيدى. وسىلايشا ساباق قاراۋ جالعاسا بەرەدى. اجەسىنىڭ دە، التىنايدىڭ دا ەسەبى تۇگەل.
التىنايدىڭ اناسى ارى-بەرى بىر-ەكى رەت وتكەندە: «سەندەر بۇگىن ۇرىسپاي، جىلاماي-سىقتاماي ساباقتى قالايشا بەيبىت تۇردە، ىڭ-شىڭسىز قاراپ وتىرسىڭدار؟» — دەگەندەي سەزىكتەنە كوز تاستاپ قويدى. وعان قىلپ ەتەتىن بۇلار جوق. اركىمنىڭ ءوز قۋانىشى وزىندە.
الدەن ۋاقىتتان سوڭ كوڭىلدەرى بىرلەنگەن ولار، «ەشكىمگە ايتپا» دەپ اجەسى التىنايدى، «سەن قۇپيا قالتاداعى كامپيتتى بىرەۋگە بەرىپ قويما» دەپ التىناي اجەسىن شەگەلەپ، «ساباق قاراۋ اياقتالدى»، — دەپ ورىندارىنان كوڭىلدەنە تۇرەگەلدى.
ازىرگە ولاردىڭ بۇل قۇپيالارىن ەشكىم بىلمەيدى... ءتىپتى، ءبارىن بىلەدى دەگەن ايعانىم دا...
التىنايدىڭ قورقىنىشى
تاعى بىردە التىنايدىڭ الدەبىر قىلىعىنا كەيىگەن اجەسى:
جارقىنىم-اي، سەن وسى قاشان ادام بولار ەكەنسىڭ؟ — دەدى تاۋسىلا.
اپا، سوندا مەن نەمەنە ءالى ادام ەمەسپىن بە؟ — دەدى، ول اۋزى بۇرتيىپ.
جوپەلدەمەدە ساسىپ قالعان اجەسى قالبالاقتاپ:
اقىلىڭ قاشان تولار ەكەن دەگەنىم عوي، — دەپ جاتىر.
انام ءاليمانى ءالى اقىلى كىرمەگەن، مايمىلدىڭ بالاسى دەپ ايتادى عوي. ول كيىمىنىڭ ءبارىن تەرىس كيەدى. ەكى باتەڭكەسىن ەكى جاققا قاراتىپ كيىپ الىپ، ءتورت اياقتاپ شاپقىلاپ جۇگىرەدى. ءوزى باناندى جەي بەرەدى، جەي بەرەدى. سودان بەت-اۋزى ساتال-ساتال بولىپ وتىرادى، ءماز بولىپ. مەن ونداي ەمەسپىن عوي...
و-و-و! ول ناعىز مايمىلدىڭ ءوزى. سەن وعان قاراعاندا ادام بولۋعا ءبىر تابان جاقىنداپ قالعانسىڭ عوي...
اپا، ايتشى، سوندا مەن قالاي تەز ادام بولامىن؟
اجەسى التىنايدىڭ قورقىنىشىن تۇسىنە قالىپ:
مايمىلدى ادام ەتكەن ەڭبەك دەيدى عوي. كوپ-كوپ ەڭبەكتەنسەڭ، ساباعىڭدى شالا-پۇلا قاراي سالماي، تياناقتى وقىساڭ، مۇمكىن، جىلدام ادام بولىپ كەتەرسىڭ. ءبىراق، ول سەنىڭ قولىڭنان كەلەر مە ەكەن؟..— دەدى ەلەۋسىزدەۋ عانا.
مايمىل بولىپ قالۋدان قورىققان ول دەرەۋ باعانا لاقتىرىپ تاستاعان كىتاپتارىنا ءۇڭىلدى. ونى كورگەن اجەسى: «بالامىسىڭ دەگەن-اۋ»، — دەپ ميىعىنان كۇلىپ قويدى.
اجەسى كەشكى اسقا پالاۋ ازىرلەمەك بولىپ، كۇرىش تازالاۋعا وقتالعان. جانىنا جۇگىرىپ كەلگەن التىناي:
اپا، اپا، مەن تازالايىنشى. كىشكەنتاي قوقىمداردى سەنىڭ كوزىڭ كورمەيدى عوي، ماعان بەرشى، — دەپ، انشەيىندە شاقىرىپ كەلتىرە المايتىن نەمەرەسى وتىرا قالىپ كۇرىشتى اۋدارىستىرا باستادى.
شىن ريزا بولعان اجەسى:
ادام بولا باستاعان تۇرىڭنەن اينالدىم، — دەپ مەيىرلەنىپ، نەمەرەسىنىڭ ماڭدايىنان يىسكەدى.
التىنايدىڭ مۇعاليما بولعىسى كەلەدى، ءبىراق...
التىناي بيىل باستاۋىش سىنىپتى ءتامامدادى. ول العاشقى ۇستازى گۇلميرا اپايىن سوندايلىق جاقسى كورەدى، وعان ۇقساعىسى-اق كەلەدى. سوڭعى ۋاقىتتا ونى «وسكەندە كىم بولامىن؟» دەگەن وي كوپ-كوپ مازالايدى. كىم بولۋشى ەدى، گۇلميرا اپايى سياقتى مۇعاليما بولۋدى ارماندايدى عوي. ءبىراق... ءبىراق...
اپا، اپا دەيمىن، تىڭداشى...
ال، ايتا عوي،قۇلاعىم سەندە.
مەن وسكەندە گۇلميرا اپايداي مۇعاليما بولعىم كەلەدى.
بولا عوي، كۇنىم! وعان كىم بوگەت جاسايدى؟ مۇراتىڭا جەت!..
ءبىراق، ماتەماتيكا قيىن عوي. مەن ەسەپتى شىعارا الماي قالسام، بالالاردان ۇيات ەمەس پە؟
ءالى وسەسىڭ... اقىلىڭ تولادى. باستاۋىشتىڭ ەسەبىن شىعارۋدى وعان شەكتى ۇيرەنەرسىڭ، نە كورىنىپتى سونشا...
التىنايدى اجەسىنىڭ جاۋابى يلاندىرا قويمادى. سول قۇرىعىر ەسەپتەردى وسكەندە دە وڭاي شىعارارىنا كوڭىلى ونشا سەنبەي تۇر. ول قاتتى ابىرجۋلى.
انا، مەن ويلاپ تاپتىم، — دەدى ول قۋانىپ، ءبىرازدان سوڭ. — مەن وسكەندە سۋرەت ساباعىنان بەرەتىن مۇعاليما بولامىن. بالالارعا سۋرەت سالعىزىپ قويىپ، ءوزىم قارا-ا-ا-پ وتىرامىن، — دەدى قيالعا بەرىلىپ.
ءاي، بوتاقانىم-اي، جالقاۋلىعىڭنان قاشان ارىلار ەكەنسىڭ؟.. بولا عوي، بولا عوي! دەگەنىڭە جەت، — دەپ، اجەسى ءماز.
جوعالعان ءتىس
ءاليما بيىل بەس جاستى تولتىرىپ، التىعا اياق باستى. ونىڭ استىڭعى ءبىر ءتىسى بوساپ، مازاسى كەتتى. اناسى دارىگەرگە اپارىپ، جۇلدىرتىپ تاستايىن دەپ ەدى، قورقىپ بارمادى. ءاليما ونى قىزىق كورىپ، تىلىمەن ارى-بەرى ىرعاپ، قوزعاپ قويادى. ەكى-ۇش كۇن سولاي ءجۇردى. بۇگىن تاڭەرتەڭ تۇرسا، كەشە عانا بار ءتىسى ورنىندا جوق. كۇلگەن كەزدە كەتيىپ تۇرعانىن العاش كورگەن اپكەسى التىناي:
ءاليما، ءتىسىڭ قايدا كەتكەن؟ — دەدى تاڭدانىپ. ءاليما اۋەلى ءتىسىن تىلىمەن ىزدەپ كوردى، ساۋساقتى اۋىزعا سالىپ جىبەرىپ، تەكسەرىپ الدى. ءتىسى جوق! دەرەۋ اينانىڭ الدىنا بارىپ، اۋزىن اشىپ، ولاي قارادى، بىلاي قارادى. بۇرىنعى ءتىسى جوق، ورنىندا باسقا كىشكەنتاي ءتىس اعاراڭداپ قىلاقىتادى. ول ەندى جىلاپ، اناسىنا قاراي بەزەكتەي جونەلدى.
مەنىڭ ءتىسىم كىپ-كىشكەنتاي بولىپتى، — دەپ جىلاپ قويا بەردى.
وي، اقىلسىزىم-اي! ول جاڭا ءتىسىڭ عوي، شىعىپ كەلە جاتقان، قوي، جىلاما، — دەپ اناسى كۇلىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، جۇباتىپ جاتىر.
بۇرىنعى ءتىسىڭ قايدا؟ قايدا ءتۇسىپ قالدى؟ — دەپ ەكى اپكەسى ەكى جاقتان سۇراقتى جاۋدىردى...
ءاليما تۇككە تۇسىنبەي تۇر. ونىڭ بار بىلەتىنى — كەشە عانا بار، اپ-ادەمى ءتىسىنىڭ بۇگىن كىپ-كىشكەنتاي بولىپ قالعانى.
ءبارى جابىلىپ، ءاليمانىڭ ءتىسىن ىزدەپ كەتتى.
تاڭەرتەڭ ونىڭ توسەگىن جيناعانمىن، تۇسكەن ءتىس جوق بولاتىن، — دەپ شىقتى التىناي. اپكەلەرى ءاليما وينايتىن بۇرىش-بۇرىشتى تۇگەل اقتاردى. ءتىس تابىلمادى. جوق. ءبىر اپكەسى:
بۇل كەشە كەشكە الما جەپ جۇرگەن، سوندا بايقاماي جۇتىپ قويعان شىعار. وندا ءتىسى ىشىندە ءجۇر. تەز دارىگەرگە اپارۋ كەرەك، — دەدى بىلگىشسىنىپ.
جاتاردا ءتىسىن تازالاعاندا ءتىس پاستاسىن وتە كوپ جاعادى. سوسىن تۇرعانى — ءبىر ساعات اۋزى كوپىرىپ. سوندا پاستامەن بىرگە تۇكىرىپ تاستاعان شىعار، — دەيدى ەكىنشىسى.
«دارىگەرگە اپارايىق» دەگەندى ەستىپ، ءاليما قايتا جىلاپ قويا بەردى.
جىلاما، كۇنىم، سەنى ەشقايدا اپارمايدى. تۇسكەن ءتىسىنىڭ ورنىنا جاڭا، ودان دا ادەمى ءتىس شىعادى، — دەپ، اجەسى بايەك بولىپ ءجۇر.
ءاليما، ەندى ساعان ءتىس پاتشاسى مەيىرىمدى فەيا اپاي تۇسكەن ءتىسىنىڭ ورنىنا اقشا بەرمەيدى، — دەيدى ايعانىم ونى ودان سايىن كەلەمەجدەپ.
ءاي، كۇيدىرگى، بىلگىشسىنبەي تۇرا تۇرشى، — دەپ اجەسى ويلانىپ قالدى. كەنەت، الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي تۇيتىڭدەپ، قالتالارىن اقتارىپ كەتتى. ءبىر قالتاسىنىڭ تۇبىنەن تابىلعان ەكى ءجۇز تەڭگەلىك «سارىقۇلاقتى» قولىنا قىسىپ الىپ، بالالاردىڭ بولمەسىنە قاراي تىپىڭداي باسىپ بارا جاتتى. ءاليمانىڭ توسەگىنىڭ قاسىنا كەلىپ، قولىنداعىسىن ونىڭ جاستىعىنىڭ استىنا جاسىرا قويدى. سوسىن:
ءاليماش، بەرى كەلشى، — دەپ، نەمەرەسىن شاقىردى.
جاستىعىڭنىڭ استىن قاراشى، — دەدى ول، ءوزى ونى-مۇنى جيناعان بولىپ ءجۇرىپ، ەلەۋسىز عانا. ونىڭ سوڭىنان تاپىراقتاي جۇگىرىپ، اپكەلەرى دە جەتتى. جاستىقتى كوتەرىپ، ەكى ءجۇز تەڭگەنى كورىپ، ەش نارسەگە تۇسىنبەي تۇرعان ءاليمانىڭ قاسىنا كەلىپ:
ە-ە! ءتىسىڭدى ءتىس پاتشاسى مەيىرىمدى فەيا اپاي كەلىپ الىپ كەتكەن ەكەن عوي. مىنە، ورنىنا ساعان اقشا قالدىرىپتى، — دەدى ولار سەندىرە.
ءاليما ءماز بولىپ قۋانىپ، سارىقۇلاقتى قولىنا ۇستاپ، شاپقىلاپ جۇگىرىپ، ويناپ كەتتى.
ءاليما، انداعى اقشاڭا بالمۇزداق ساتىپ الايىقشى، — دەپ، ەندى ەكى اپكەسى ەكى جاقتان وعان جالىنىپ ءجۇر.
ءيىسشىل ءاليما
دالادا ويناپ-ويناپ كەلىپ، اردىڭ-كۇردىڭ اس ۇيگە ەنگەن التىناي:
اپا، كەشكى تاماققا نە ىشەمىز؟ — دەپ سۇرادى.
اجەسى ايتىپ ۇلگەرگەنشە، ءتورت جاسار ءاليما:
بەشبارماق جەيمىز، — دەپ تاق ەتە قالدى. ودان مۇنداي ءسوز كۇتپەگەن اجەسى دە، اناسى دا كۇلىپ:
ءاي، سەن ونى قايدان بىلە قويدىڭ؟ — دەپ سۇراپ جاتىر.
التۋ، سونى دا بىلمەيسىڭ بە، ەتتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرعان جوق پا؟ — دەدى ول اپكەسىن مۇقاتىپ.
ءيىسشىلىن قاراي گور ءوزىنىڭ، — دەدى اجەسى قۇرتاقانداي نەمەرەسىن باۋىرىنا باسىپ. سودان بەرى ونىڭ اتى ءيىسشىل ءاليما!
قۇتىرما دا، قۇرما دا ەمەس ءاليما
ءۇيدى باسىنا كوتەرىپ، ارى-بەرى شاپقىلاپ جۇگىرگەن نەمەرەسىنە اجەسى:
قۇتىرما، ءاليما، — دەپ ەدى. قاسىنا جۇگىرىپ كەلگەن ول:
اپا، مەن قۇرما ەمەسپىن، — دەدى وكپەلەپ.
مەن ساعان قۇرماسىڭ دەپ تۇرعانىم جوق، قۇتىرما دەيمىن!
مەن قۇتىرما دا ەمەسپىن، قۇرما دا ەمەسپىن، ءاليمامىن دەدىم عوي ساعان، — دەپ، ول بىلگىشسىنىپ، ءبىر نارسە تىندىرعانداي تىپىڭداي جونەلدى.
ال، وسىدان كەيىن ءبىر نارسە دەپ سويلەپ كەر... «وزىڭنەن زور شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعار» دەگەن دە...
تۇيەگە مىنگەن ءاليما
كوكتەمگى دەمالىس كەزىندە اتا-اناسى بالالاردى ەرتىپ الىپ جىلقىلى اۋىلعا قىدىرعان. ايعانىم مەن التىناي اتقا ءمىنىپ، ورمان ارالادى، سەرۋەندەدى. ءاليمانى قورقار دەپ اتقا مىنگىزبەگەن. سويتسە، ونىڭ دا اتقا مىنگىسى كەلگەن ەكەن. تۇيە جەتەكتەپ بارا جاتقان اتاسىن كورىپ:
مەن تۇيەگە مىنەمىن، — دەپ قيعىلىق سالدى.
ونى جەردەن تىك كوتەرىپ العان اتاسى ونى شوككەن تۇيەنىڭ ەكى وركەشىنىڭ اراسىنا وتىرعىزا قويدى. تۇيەنىڭ وركەشىنەن تاس كەنەشە جابىسىپ، قۇشاقتاپ العان ول، ءالسىن-السىن وعان بەتىن تيگىزىپ قويىپ:
تۋرا مەنىڭ اپام سياقتى — جۇپ-جۇمساق، جىپ-جىلى، — دەيدى ءماز بولىپ. اپاسىنىڭ كيىپ جۇرگەنى تۇيە ءجۇن كەۋدەشە ەكەنىن قايدان ءبىلسىن. مۇنى كورگەن اتاسى:
ۇلكەندەرىن اتقا مىنۋگە قولقالاپ ارەڭ كوندىرىپ ەدىك، كىپ-كىشكەنتاي بولىپ، تۇيەگە جابىسۋىن قارا، بۇنىڭ، — دەپ كۇلىپ جاتىر.
بۇيدا تاعىپ جىبەرىڭىز، اكە-شەشەسى ءاليمانىڭ تۇيەگە مىنگەنىنە توي جاساسىن، — دەستى مۇنى كورىپ تۇرعاندار.
ول دا ءجون-اۋ...
التىنايدىڭ داپتەرىندەگى ءاليمانىڭ بەسى
التىنايدىڭ سۋرەت داپتەرىنىڭ اشىق جاتقانىن كورگەن ءاليما ونى پاراقتاپ قاراپ شىعىپ، قاتتى قىزىعىپ كەتتى. وتىرا قالىپ، سۋرەت سالۋعا كىرىستى. ول ءۇي سالعاندى، ونىڭ اينالاسىنا بيىك توعاي، كوپ گۇلدەر سالعاندى جاقسى كورەدى. ءۇي دە سالدى، تەڭىز دە سالدى، ونداعى بالىقتارعا دەيىن داپتەردەن ورىن تاۋىپ جاتتى. ايتەۋىر، ارمانسىز-اق شيمايلادى.
ءبىر اينالىپ كەلگەن التىناي داپتەرىن كورىپ، جىلاپ جىبەردى. ەكەۋىنىڭ اراسىندا ايقاي-شۋ شىقتى. ارا تۇسكەن اناسى:
نەگە داپتەرىڭدى كورىنگەن جەرگە قالدىراسىڭ؟ — دەپ، التىنايدىڭ ءوزىن كىنالادى.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرگەندە ءمۇعالىم اعاي ماعان ەندى ەكى قويادى، — دەپ ول جۇبانار ەمەس.
ەش نارسە تۇسىنبەگەن ءاليما اڭ-تاڭ. ۇزاق داۋدان كەيىن اناسى ءاليماعا التىنايدان كەشىرىم سۇراتىپ، ەكەۋىن تاتۋلاستىردى-اۋ.
بۇل وقيعا ۇمىت بولىپ تا كەتىپ ەدى. ءبىر كۇنى مەكتەپتەن قۋانىپ كەلگەن التىناي:
اپا، ەسىڭدە مە، وتكەندە مەن جىلادىم عوي، سونداعى ءاليمانىڭ مەنىڭ داپتەرىمە سالىپ تاستاعان سۋرەتتەرىن ءمۇعالىم اعاي كورىپ، ماعان ۇرىسقان جوق. مەن:
مۇنى مەنىڭ ءسىڭلىم بايقاماي سالىپ قويىپتى، — دەدىم. سوندا اعاي:
ءسىڭلىڭ نەشەدە؟ — دەپ سۇرادى. مەن:
بەستە، — دەدىم.
بەستەگى بالانىڭ سۋرەتى بولسا، ەندەشە بەس قويايىن، — دەپ، اعاي وعان ەكى بەس قويدى، — دەدى داپتەرىن كورسەتىپ. ىلە:
ال، مەنىڭ ءۇي تاپسىرماسىنا سالعان سۋرەتىمە ءتورت قويدى. اعاي ءوزى قىزىق، — دەدى التىناي بۇرتيىپ.
«بەستى ايعانىم-اق السىنشى»
داستارقان باسىندا اجەسى نەمەرەلەرىنەن توقساندى قالاي اياقتاعاندارىن سۇراپ وتىر.
مەن ەكى ساباقتان تورتكە شىقتىم. قالعاندارى — بەس، — دەدى ۇلكەنى ايعانىم.
قاي ساباقتان تورتكە شىعىپ ءجۇرسىڭ؟
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن.
وسى سەنىڭ قازاقشاڭ بەسكە جەتپەي-اق قويدى عوي، — دەپ، اجەسى اجەپتاۋىر كەيىپ الدى. — ال، سەنىڭ ۇلگەرىمىڭ قانداي؟ — دەپ، ول ەندى التىنايعا بۇرىلدى.
مەن ەكى ساباقتان بەسكە شىقتىم، قالعاندارى — ءتورت.
بەستەرىڭ قايسىنان؟
دەنە تاربيەسى مەن مۋزىكا عوي.
قالعاندارىنىڭ ءتورت ەكەنى راس پا؟
ارينە!
تولىق تورتكە شىقساڭ، بوپتى. ءتورت تە جامان باعا ەمەس، — دەپ اجەسى كوڭىلدەنىپ قالدى.
اپا، مەن ءتورت السام، اشۋلاناسىڭ دا، التىناي ءتورت السا، قاتتى قۋاناسىڭ، — دەپ ايعانىم داۋلاسا كەتتى.
ەندى، قايتەيىن...
مەن بايقاماي تورتتەن تومەن باعالاردى دا الىپ كەلەمىن عوي.
وي-وي-وي! بايقاماي دەشى، وقىماي ەكىلىك الاتىنى ويىندا جوق.
قويىڭدار ەندى. التىناي ءالى كىشكەنتاي. وسكەندە الادى بەستى. سولاي ەمەس پە؟
اپا، سول بەستى ايعانىم السىنشى، ۇلكەن عوي، ماعان ءتورت تە جەتەدى.
اھا، ۇلكەن كامپيتتى ايعانىم جەسىنشى دەپ ەشقاشان ايت- پا-اي-س-ىڭ! ال، ءبىر نارسە ىستەۋ كەرەك بولعاندا ايعانىم ۇلكەن عوي دەپ شىعا كەلەسىڭ. سەن قۋسىڭ التىناي...
قويىڭدار داۋلاسپاي، انە، شەشەلەرىڭ كەلە جاتىر، ەكەۋىڭە دە توقىماش بەرەدى...
ۇلكەن عوي، توقىماشتى ايعانىم جەسىنشى، — دەپ التىناي شىعا جونەلدى.
اجەسى قۇلدىراڭداعان قارا تەنتەگىنىڭ تاپقىرلىعىنا قۋاندى.
«سەن كەمپىر ەمەسسىڭ، اپاسىڭ عوي»
مۇعاليما ءۇي تاپسىرماسىنا تەك ءبىر ارىپتەن باستالاتىن سوزدەردەن سويلەم قۇراپ، شىعارما جازۋدى تاپسىرعان. ايعانىمعا «ك» ءارىپى ءتيىپتى. وتىرا قالىپ ويلانىپ-ويلانىپ، سىدىرتىپ جازا باستادى:
«كوك كويلەك كيگەن كەمپىر كىتاپحاناعا كەلدى. كىتاپحانادا كىتاپ كوپ. كەمپىردىڭ كوزى كوزىلدىرىكسىز كورمەيتىن. كوزىلدىرىگىن كيىپ، كىتاپتاردى كوردى. كەمپىر كىتاپحانادا كينو كوردى. كوپ كەشىكپەي كەرى كەتتى. كەلىسىمەن كورىكتەگى كومىردى كەسەدى. كوپ-كوپ كوبەلەكتەرگە كەزدەستى. كەمپىر كوك كيمەشەك كيدى. كەمپىردىڭ كوسەگەسى كوگەردى...»
جازىپ وتىر، ءوزى سامبىرلاپ داۋىستاپ وقىپ وتىر.
ايتشى، تاعى نە قوسۋعا بولادى؟
ونى باعانادان بەرى ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان اجەسى قاتتى شامداندى:
سەن نەمەنە، «كەمپىر، كەمپىر»، — دەپ قاقىلداپ قالدىڭ. كەمپىردەن باسقا ءسوز تاپپادىڭ با؟ نە، قازاقتا ك-دەن باستالاتىن وزگە ءسوز قۇرىپ پا، تەگى؟
كوڭىلى زەرەك ايعانىم اجەسىنىڭ اشۋلانعانىن سەزە قالىپ:
سەن نەگە كەييسىڭ؟ سەن كەمپىر ەمەسسىڭ، سەن اپاسىڭ عوي، ال، بۇل باسقا كەمپىر، — دەدى ەركەلەي كۇلىپ.
جازارىڭدى جازىپ قويىپ، مەنى جۇباتقان تۇرىڭە بولايىن! بار، كوزىمە كورىنبە...
تاپتىم، تاپتىم! «كەمپىر كەيىدى. كەمپىردىڭ كوزىنە كورىنبەيىن»، — دەپ، قاعاز-قالامىن شاپشاڭ جيناعان ول دەرەۋ تايىپ وتىردى.
نەمەرەسىنىڭ تاپقىرلىعىنا كوڭىلدەنگەن «كەمپىر» شىن كوڭىلدەن كۇلدى...
اجە مەن نەمەرە تىلەۋى
اجەسى بىركيەر بيىك وكشە تۋفلي ساتىپ الدى. الايىن دەپ المادى، دۇكەنگە بارىپ، ولشەپ كورىپ ەدى، اياعىنا جايلى سياقتاندى. قۇرعىردىڭ وكشەسى قالاي بولار ەكەن، اياقتى اۋىرتپاس پا دەپ كۇدىكتەنىپ تۇرعان. دۇكەنشى دە ءبىر جامپوز قىز ەكەن:
اپاي، وكشەسى پالەندەي بيىك ەمەس قوي. اياققا جايلى. جايداق وكشە كيۋگە اسىقپاڭىز، ول كۇنگە دە جەتەرسىز ءالى. ازىرگە، بيىك وكشە تۋفلي كيۋگە جاعدايىڭىز كەلىپ تۇرعاندا، نەگە كيمەسكە؟ — دەپ، باستىرمالاتىپ، تاقىلداپ قويار ەمەس.
بىرەۋدىڭ ۇگىتتەگەنىنە تەز كونگىش، جۇمساق مىنەزىنىڭ ارقاسىندا ول اقىرى ءتۋفليدى ساتىپ الىپ كەلدى.
«ءيا، اللا، يگىلىككە، قۋانىشقا، جاقسىلىققا كيگىزە گور» دەگەن تىلەكپەن اياعىنا سۇقتى. وسى كەزدە مەكتەپتەن كەلگەن ۇلكەن نەمەرەسى ايعانىم ءتۋفليدى كورىپ، قاتتى قىزىققانى. بالا ەمەس پە، قىزىققاندا ءتۋفليدىڭ وزىنە ەمەس، وكشەسىنە قىزىعادى عوي.
اپا، ەكەۋىمىزدىڭ اياعىمىز بىردەي ەكەن عوي. مەن كيىپ كورەيىنشى، — دەپ، كيىپ، ولاي-بۇلاي ءجۇرىپ كەردى.
اپا، مەن كينوعا كيىپ بارىپ كەلەيىنشى. تەك، سەن اناما ايتۋشى بولما، — دەپ، اجەسىن شەگەلەپ قويدى.
بايقا، توبىعىڭدى تايدىرىپ الما، — دەپ جاتىر اجەسى بايەك بولىپ. — كي، كيە عوي. سەنىڭ ءبىر قۋانعانىڭ نەگە تۇرادى؟!
وسىلاي ەكەۋارا ءبىر تۋفلي — ولاردىڭ قۇپياسىنا اينالدى.
اجەسى: «جاساعان يەم، ءبىز وكشە تۋفلي كيىپ، تىق-تىق باسىپ جۇرەر كۇندەرىمدى ۇزاعىنان ەتكەيسىڭ» دەپ تىلەسە، ءجاسوسپىرىم نەمەرەسى: «شىركىن، تەزىرەك ءوسىپ، تەك بيىك وكشە، ادەمى تۋفلي كيىپ جۇرسەم عوي» دەپ بالا كوڭىلمەن ارماندايدى. اجەسى قارتتىققا باياۋلاپ بارعىسى كەلسە، نەمەرەسى جاستىق دۋمانعا تەزىرەك جەتكىسى كەلەدى.
ازىرگە ەكەۋىنىڭ قالاۋ-تىلەۋى ءتۋفليدىڭ ءۇش-تورت ەلى تاقاسىندا توقايلاسىپ تۇر. اللا ەكەۋىنىڭ دە تىلەۋىن بەرگەي!
You Might Also Like
-
تار شاتقالدى قۋالاي اققان تولقىندى وزەن ارناسىمەن شاعىن كاتەرگە مىنگەن ءبىر توپ جولاۋشى كەلەمىز. سىلدىر قاققان ءمولدىر سۋلى ەركە ەرتىس تولقىندارى ءبىرىن-بىرى قۋالاي، اسىعا اعادى. بيىك قىردان يەك ارتا ...
