اقبوتا
تار شاتقالدى قۋالاي اققان تولقىندى وزەن ارناسىمەن شاعىن كاتەرگە مىنگەن ءبىر توپ جولاۋشى كەلەمىز. سىلدىر قاققان ءمولدىر سۋلى ەركە ەرتىس تولقىندارى ءبىرىن-بىرى قۋالاي، اسىعا اعادى. بيىك قىردان يەك ارتا كوتەرىلگەن قىزىل تاباڭ كۇننىڭ ساۋلەسىمەن سان قۇبىلىپ، كوك بۇيرا، اق جال تولقىندار كەمە تابانىنان توڭكەرىلە اۋناپ ءتۇسىپ جاتىر. شاتقال اراسىنان قۇستاردىڭ سايراعان نازىك ءۇنى تالىپ-تالىپ جەتەدى. كوك توسىندە اق ۇلپا بۇلت باياۋ قالىقتايدى. انا ءبىر الاقانداي شوكىم بۇلتتى جەل ءبولىپ اكەتىپ، ەرىكسىز شەتتەتىپ، ايداپ بارادى. بەينە ول دا جانىمدا وتىرعان اقبوتا تاعدىرىنا ۇقساس پا دەپ قالدىم...
اقبوتانىڭ اۋىلعا دارىگەر بولىپ كەلگەنىنە كەپ بولعان جوق. قىستا كەلىپ ەدى، مىنە — قايتىپ بارادى. شالعايداعى اۋىل تۇرمىسىنا ۇيرەنە الماعان عوي دەپ ايتا قويۋ دا رەتسىز. دوڭگەلەك ءجۇزىن كۇن قاعىپ، قوڭىر سالقىن دالا سامالى تەربەپ وسىرگەن قىر قىزىنىڭ ناعىز ءوزى. بۇل قايتۋىنىڭ سەبەبى ارىرەكتە سەكىلدى.
جولىمىز ءبىر بولعانىمەن، ەكەۋمىزدىڭ ويىمىز ءار تاراپتا سەكىلدى. جازداي كورىسپەگەن دوستارىممەن قاۋىشاتىنىمدى ەسىمە السام، وي تۇكپىرىنەن ءبىر قۋانىش باس كوتەرەدى. جازعى دەمالىستى اۋىلدا وتكىزىپ، اۋدان ورتالىعىنداعى ينتەرناتىما قايتىپ بارا جاتقان بەتىم بولاتىن.
اقبوتاعا بۇرىلىپ قارايمىن. ونىڭ ءۇنسىز كەسكىنىنەن نەنى ويلاپ وتىرعانىن ايىرا قويۋ قيىن. قاباعىنداعى كىربىڭ جانارىنا ايتەۋىر ءبىر مۇڭنىڭ قوناقتاعانىن اڭعارتادى. كوتەرىلگەن كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، مەن دە وسى ادامنىڭ تاعدىرىنا وي جىبەردىم...
قانشا ويلاسام دا سىر ۇشىعى ۇستاتپاي قويدى.
بوتا، — دەدىم اقىرى وعان تۋرا قاراپ. مەن ودان كوپ كىشىمىن، سوندا دا تانىسا كەلە، ەركىن سويلەسەتىن بولىپ كەتكەنبىز.
ءيا، جاي ما؟..
اۋىلدان نەگە كەتتىڭ؟ سەنى بىرەۋ... — مەنىڭ كوكەيىمە وسى سۇراقتىڭ ورالعانىنا كوپ ۋاقىت بولعان، سوڭعى كەزدە ءتاس-تۇيىن بولعان ءتۇرىن كورىپ، باتىلىم بارمايتىن. جاڭادا جالت قاراعان جانارىن كورىپ، ار جاعىن ايتپاي توقتاپ قالدىم.
نە ايتپاعىڭدى بىلەمىن، — دەپ، جەڭىل كۇرسىنىپ الدى دا - بىلگىڭ كەلسە، ءوز اۋزىمنان ەستى، مۇمكىن، سەن دە كىنالارسىڭ مەنى، — دەدى. ۇنىنەن وكىنىش پەن رەنىش قاتار بايقالدى.
«...جازعىتۇرىمعى كەز بولاتىن. تۇندەلەتىپ تاۋداعى وتاردان ءبىر جارالى جىگىتتى جەتكىزدى. بىزدە اۋرۋحانا دەيتىن بەلگىلى اۋرۋحانانىڭ جوق ەكەنى وزىڭە بەلگىلى عوي، جىگىتتى ناۋقاستار قابىلدايتىن ەكى بولمەنىڭ بىرىنە تۇسىردىك. دەنەگە قاتقان قان تەڭبىلدەرىن ءسپيرتتى داكەمەن سۇرتە باستادىم. كەنەت وڭىنە ءۇڭىلىپ ەدىم: جازىق ماڭداي، وڭ جاق شەكەسىندە بىلىنەر-بىلىنبەس تىرتىق ءىزى بار جىگىت كەسكىنى كوزىمە وتتاي باسىلدى. جۇرەگىم الدەكىم ىستىق ينە جۇگىرتىپ العانداي وقىس شانشىپ كەتتى. قولىمداعى داكەنىڭ توسەك قىرىنا سوعىلىپ بارىپ جەرگە سىلق ەتە تۇسكەنىن بىلەمىن.
— جانبولات، — دەگىم كەلەدى، ءبىراق داۋسىم شىقپايدى. سىنعان قول سۇيەكتەرىن بارىنشا مۇقيات تاڭدىم دا، كومەكشىمدى ۇيگە قايتارىپ، ءوزىم قاسىندا قالدىم. جاراقاتىن اۋىرسىنعان ول ءالى ەسىن جيار ەمەس. شەكەسىندەگى تىرتىق ءىزىن اقىرىن سيپاپ قويامىن. كومەسكى تارتىپ قالعان كورىنىستەر جاڭعىرىپ، وي بۇلاعىنىڭ كوزى اشىلىپ، بىر-بىرىنە جالعاسا بەردى...».
* * *
«...سىڭعىرلاعان اسەم قىز كۇلكىسى مەن ءزىلسىز ءازىلدى، البىرت جاستىڭ دۋماندى جاراستىرىپ، شالقىتىپ تۇرعان بۇل كەش — مەكتەپ بىتىرگەن جاستاردىڭ سوڭعى باس قوسقان كەشى ەدى. جانبولات كەلىپ، بيگە شاقىردى. الدەنەنى ايتۋعا جاسقانعان ءتۇرىن انىق كورەمىن. ونىڭ ۇياڭدىعى ءبىرتۇرلى قىزىق كورىنىپ، ىشتەي كۇلىپ قويامىن. ول دا ءسال عانا سىپايى جىميادى. اۋىق-اۋىق جانارىمىز ءتۇيىسىپ قالادى. ءان ىرعاعىمەن تەربەلە بيلەپ جۇرگەن ماعان جىگىت جۇرەگىنىڭ تىنىمسىز ءلۇپىلى انىق سەزىلىپ تۇرعانداي. بويىمىزدا بولماشى ءدىرىل بار. بي اياقتالماسا ەكەن دەپ تىلەيتىندەيمىز. ءبىراق مۋزىكا ءۇزىلدى. كەلەسى بيگە اسان ەكەۋمىز شىقتىق. ول اركەز ءوزىن ەركىن ۇستايتىن ادەتىنشە سويلەپ كەتتى. ءبىر نارسەلەردى ساپىرىلىستىرا ايتىپ، مەنى كۇلدىرۋگە تىرىسادى. ءبىراق مەنىڭ كۇلكىگە زاۋقىم جوق.
اقىرعى كۇن عوي، ءبىراز قىدىرىپ قايتايىڭشى، — دەدى. مەن ارتىما قارادىم. ءبارى وزىمەن-وزى، تەك بىزگە قاراپ تۇنجىراپ تۇرعان جانبولاتتى كوردىم. قىدىرعىم كەلمەي-اق تۇر. ول:
نەمەنە، قورقاسىڭ با؟ — دەپ نامىسىما ءتيىپ، جىنىمدى كەلتىردى. سوسىن وعان ىلەسىپ، قالاي سىرتقا شىعىپ كەتكەنىمدى بىلمەيمىن.
تورعىن كوك شىمىلدىعىن تۇسىرگەن ماقپال ءتۇن وتە ادەمى ەكەن. التىن تەڭگەدەي قالىقتاپ اي جۇزەدى. ءبىز اۋىل شەتىندەگى كولگە بەتتەدىك. اسان ءالى سويلەپ كەلەدى. مەن مۇنداي ءتۇندى ءبىرىنشى كورگەندەي، جان-جاعىما قىزىقتاي قارايمىن. كول جيەگىندەگى قالىڭ كوككە كەلىپ، اي ساۋلەسىنەن جارقىراعان ايدىنعا قاراپ تۇرمىز. باياۋ ەسكەن لەپتەن وزەن بەتىندە بەدەرلەنىپ، شەڭبەر وينايدى. اسان ماعان بۇرىلدى. قايراتتى قولدارىمەن وزىنە قاراي تارتىپ، باۋراپ بارادى. قانشا بۇلقىنعانمەن، تەمىر قۇرساۋداي سىعىمداي ءتۇستى. قالايدا مەنى جەرگە الىپ جىقپاقشى... ەكەۋمىز كادىمگىدەي الىسپاق ويناعاندايمىز. قالاي ىشقىنا ايقايلاعانىمدى ءوزىم بىلمەيمىن. دەمىم ءۇزىلىپ، كوزىم قاراۋىتىپ كەتتى. ءتۇن تىنىشتىعىن وتكىر ءتىلىپ وتكەن «جىبەر!» دەگەن اششى ءۇن ءدال قۇلاعىمنىڭ تۇبىنەن شىققانداي بولدى. جانبولاتتىڭ داۋىسى ەكەنىن بىردەن ءبىلدىم. سىعىمداعان قولدار كەنەت بوساي بەردى. دۋىلداعان بەتىمدى باسىپ، جۇگىرە جونەلدىم. ارتىمنان ەكى جىگىتتىڭ كەرىسكەن ىزعارلى ۇندەرى، سارت-سۇرت جۇدىرىقتاسقاندارى ەستىلەدى. جانبولاتتىڭ شەكەسىندەگى كىشكەنە تىرتىق سول كۇننەن قالعان بەلگى بولاتىن. ونى ۇمىتۋىم مۇمكىن ەمەس ەدى...»
قىز ءجۇزىن باعىپ وتىرمىن. قىزىلشىرايلى ءوڭى قۋقىل تارتىپ كەتتى. تولقىعان كوڭىلىن باسىپ، ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. ارقان بويى كوتەرىلگەن كۇن شۋاعىن اياۋسىز توگىپ تۇر. توڭىرەك قىزعىلت سارى تۇسكە مالىنعانداي. اقبوتا دا كۇلىمسىرەپ، بۋىلدىر ساعىم ويناعان كوكجيەككە قارادى. ازدان سوڭ عانا:
جىگىتتىڭ بوزارا كوگىلدىرلەنگەن جۇزىنە قاراپ، ارنەنى ويلايمىن، — دەپ، اڭگىمەگە قايتا بەت بۇردى.
ەسىمە جانبولاتپەن سوڭعى كەزدەسكەنىم ءتۇستى. وقۋعا اتتانعالى جاتقانىمدا جانبولات كەلگەن ەدى.
نەگە ايتپاي كەتىپ باراسىڭ؟ — دەيدى، ۇنىنەن كىنالاۋدىڭ دا، وكپەنىڭ دە لەبىن تانىتىپ. اناداعى وقيعادان كەيىنگى كەزدەسۋىمىز وسى ەدى.
راقمەت، جانبولات — دەدىم، ەندى ءبىر ءسوز ايتسام جىلاپ جىبەرەتىندەي داۋسىم قالتىراپ.
بوتا، ءبىر ءسوز ايتسام رەنجىمەيسىڭ بە؟ — مەن ودان كوزىمدى جىلدام تايدىرىپ اكەتتىم. اۆتوبۋس ورنىنان جىلجي بەردى. ءبىراز قاتارلاسىپ كەلگەن ول ارتتا قالىپ قويدى. شەتى-شەگى جوقتاي بولىپ كورىنگەن تاس جول، بۇل — مەنىڭ ۇزاق ساپارىمنىڭ جول باسى ەدى. سودان دارىگەرلىك ينستيتۋتتان ءبىراق شىقتىم، — دەپ ول ازىراق ويلانا ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.
مەن جاعاداعى قالىپ بارا جاتقان اق بالتىرلى قايىڭدارعا قاراپ، اڭگىمەنىڭ جالعاسىن كۇتتىم.
سول كۇزدە جانبولات اسكەرگە كەتىپتى، — دەپ جالعاستىرا بەردى ول. — اكەي باسقا جاققا قىزمەتكە اۋىسقان سوڭ، بۇل اۋىلعا مەن دە كەلە المادىم. وقۋ بىتىرگەن سوڭ، وسىندا سۇرانىپ كەلدىم. جانبولاتپەن وسىلاي ۇشىراستىم.
ىشتەن «ءوزىڭ ءۇشىن قۇتقاردىڭ» — دەگەندەي ءبىر وي باس كوتەردى. «تابىسار ءسات جاقىن».
ەسىن جيىپ، كوزىن اشقاندا ول ماعان تاڭدانا قاراپ جاتتى دا:
سەن بوتاسىڭ با؟ — دەدى. مەن نەسىنە تاڭداناسىڭ دەگەندەي ۇندەمەدىم.
سەنى كورەمىن دەپ ويلاپپىن با، نە حابارسىز كەتتىڭ؟
تىنىشتال، ساعان دەمالۋ كەرەك، — دەپ، ءوزىمسىنىپ ۇيپالانعان شاشىن تاراپ قويدىم.
بۇل جاققا قاشان كەلدىڭ؟ ەندى سەنى تاپپايتىن شىعارمىن دەگەن ەدىم. — ۇنىنەن وكىنىش لەبىن انىق اڭعاردىم.
ۇيلەندىڭ بە؟ — ول باسىن يزەدى. توبەمنەن بىرەۋ سۋىق سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي، بۇكىل تۇلا بويىم ءدۇر سىلكىنگەندەي. «كەش قالدىڭ... كەش قالدىڭ...»
...تاڭەرتەڭگىلىك كەلسەم، جىگىت توسەگىنىڭ باس جاعىندا وتىرعان جاس كەلىنشەك مەنى كورىپ، ورنىنان تۇرىپ، راقمەت ايتىپ جاتىر. جانبولات قولىنداعى وزىنە تارتقان سۇيكىمدى ءسابيدى الىپ ماڭدايىنان يىسكەدىم دە:
اتىڭ كىم، قالقام، — دەدىم، داۋسىم ءسال بۇزىلىپ شىقتى.
اك-بو-تا، — دەيدى بىلدىرلاعان تىلىمەن. مەنى ەندى ءبىر جالىن شارپىپ وتكەندەي بولدى. تاماعىما كولدەنەڭ كەسەك تۇرىپ قالعانداي، ءۇنىم شىقپايدى. كوزىمە ىركىلگەن تامشىنى بىلدىرگىم كەلمەي، تەرىس اينالىپ كەتتىم. جانبولات تاۋداعى قوي فەرمادا شوپان ەكەن. جاۋىندا ىعىپ كەتكەن وتاردى ىزدەپ ءجۇرىپ، جارتاستان قۇلاپ، جارالانعان كورىنەدى. اتتاسىمنىڭ اناسى — گۇلجانعا ۇيلەنگەلى دە ءبىرقىدىرۋ ۋاقىت بولىپتى.
وسى جاس وتباسىنىڭ مامىراجاي باقىتىن قىزعاناتىنىمدى ءوزىم دە سەزىپ ءجۇردىم. كەيىننەن «جانبولات كەلىنشەگىن تاستاپ، دارىگەر قىزعا ۇيلەنگەلى جاتىر ەكەن» دەگەن وسەك تە تاراپ كەتتى. وعان جەلەۋ بولعانى — ورتالىققا كەلگەن سايىن جانبولاتتىڭ ماعان سالەم بەرە سوعىپ-كەتىپ جۇرگەنى-اۋ دەيمىن. ول دا ءارى-سارى كۇيگە تۇسسە كەرەك...
ءبىر كۇنى گۇلجان كەلىپ:
بۇل قالاي قۇربىم؟ — دەدى. مەن ەش نارسە ايتا دا، اقتالا دا المادىم، — دەپ، كۇرسىنىپ بارىپ توقتادى. مەن ونىڭ تۇنىق قارا كوزىنەن ۇلكەن ءبىر تازالىقتى اڭعاردىم.
مىنە، ءسىڭلىم، — دەدى ول از-كەم ۇنسىزدىكتەن كەيىن. وسى نازىك جاندى ادامنىڭ باقىتى شىتىناماسىن دەپ الىسقا كەتىپ بارامىن. وبلىسقا بارىپ، شەت اۋدانداردىڭ بىرىنە سۇرانامىن. «قوش، مەنىڭ سۇيگەن جاندارىم. قوش، قوش، ىزدەپ كەلگەن ماحابباتىم!» دەپ ويلانىپ وتىرعانداي كورىندى. مەن دە ءبىر ءسات تولقىپ كەتتىم. جانىمدا وتىرعان جارالى جاندى قالاي جۇباتارىمدى، نە ايتارىمدى بىلمەدىم. بايقايمىن: مەن تۇسەتىن جەرگە دە تاياپ قالىپپىز. اقبوتامەن قوشتاسىپ، ەسىككە بەتتەگەن ادامداردىڭ سوڭىن الا مەن دە جىلجىدىم.
جاعادا شاشىراعان ويىمدى جيا الماي ءالى تۇرمىن. ءبىر اۋىز جىلى ءسوز تاۋىپ ايتا الماعانىما قاتتى وكىندىم...
باقىتتى بول، اقبوتا. قوش، جانى سۇلۋ دالا قىزى، — دەدىم ىشتەي تازا جۇرەك ۇنىمەن.
ارتىنا بۇيرا تولقىن قالدىرىپ، كاتەر بۇرىلىستان اينالىپ كەتتى. كۇن نۇرىنا ويناعان مايدا تولقىندارعا قاراعان مەن ونىڭ ءالى ءوز باقىتىن تابارىنا سەنگەندەي سەزىمدە ەدىم...
You Might Also Like
