قاس قاعىم ساتتىك سەزىم
مولتەك اڭگىمەلەر
قۇلىپ كىلتىنەن — قۇلىق كىلتىن تابۋ قيىن...
حالىق دانالىعى
قايران كوڭىل...
ءبىر جيىندا جازيرا وزىنەن بىر-ەكى قاتار ىلگەرىرەك كەلىپ وتىرىپ جاتقان، جاستايىنان كۇيەۋىمەن بىرگە ءوسىپ، بىتە قايناسىپ دەگەندەي، كوڭىلدەرى ەجەلدەن جاراسقان جەكسەنالىنى كورىپ قالعانى. جۇرەگى قۇرعىر قۋانىشتان لۇپىلدەي جونەلگەنى. ەسكى دوستان ءقادىرلى كىم بار؟! كورىسپەگەلى كوپ بولىپ ەدى. وسى جىلدار اراسىندا ول ەش وزگەرمەگەندەي، سول ماڭعاز قالپى، شاشىن دا ەش سەلكەۋسىز ءبىر جاعىنا جىعا تاراعان، سۇلۋ، سىپايى قالپى. جيىن الدىنداعى ابىر-دابىر شاق. سونى پايدالانىپ بۇل «جەكسەش» دەپ قالدى جايىمەن باياۋ. ءبىراق داۋىسى ەستىلەردەي انىق ايتتى. ءۇنى دە ەركەلەي شىقتى. ءوز اتىن ەستىگەن بويدا ول ارتىنا كەربەز بۇرىلىپ، اينالا شولا قاراعان. اۋەلى، مۇنىمەن ءبىر قاتاردا ءوزارا كۇلىسىپ وتىرعان ءبىر توپ جاس قىزدارعا كوز تاستاپ ءوتتى. نازارى تاعى ءبىراز قىدىرىستادى. ءبىراق بۇنى بايقاماعانداي. ەندى تۇزەلىپ وتىرا بەرگەندە بۇل شىداماي، ءارى ءوزىن تانىماعانىنا بالاداي ءماز بولىپ، سىڭعىرلاي كۇلىپ الىپ، تاعى دا «جەكسەن» دەدى جىپ-جىلى ۇنمەن. بۇل جولى دا ارتىنا بۇرىلىپ قاراعان ونىڭ جانارى بۇنىڭ باسىنان اسىپ، ارتقى قاتارلاردى قىدىرىستاپ، قىز-كەلىنشەكتەردى تەگىس سۇزە قاراپ شىقتى. وسىنى كەرگەندە جازيرانىڭ كوڭىلى دەمدە سۋ سەپكەندەي باسىلىپ سالا بەردى. «شىنىمەن-اق كورمەگەنى مە، الدە، تانىماعانى ما؟ تانىمايتىنداي نە كورىنىپتى؟ اتىن بەكەر-اق اتاعان ەكەنمىن». ءسويتىپ وتىرعاندا ەكەۋىنىڭ كوزدەرى ءتۇيىسىپ قالعانى. كەلىنشەك ونىڭ جۇزىنەن ءدال وزىندەگىدەي قۋانىش نىشانىن دا، تىم بولماسا، تاڭدانىستى دا اڭعارمادى. كۇندە كورىپ جۇرگەندەي-اق سونشالىقتى سامارقاۋ، سالقىنقاندىلىقتى سەزدى. سۋىڭ جىميىسىنان-اق: «ءا، سەن بە ەدىڭ؟ قايدان ءجۇرسىڭ؟ قاشان كەلدىڭ؟» — دەگەندەي جاتتاندى سۇراقتى عانا وقىعانداي.
كەشەگى دوسپەن ارادا تەرەڭ شىڭىراۋ جاتقانداي. ودان وتەتىن وتكەل جوعىن ۇقتى. سونى قاپىسىز تۇسىنگەندە بويىن دا، ويىن دا تەز جيىپ الدى. ول وتىرعان جاققا قايتىپ قاراماۋعا تىرىستى. ول الدەنە دەپ سويلەۋگە وقتالعاندا بايقاماعان ءتۇر تانىتىپ، وتىرا بەردى. جۇرەگىن نازىك مۇڭ تورلادى...
كوڭىل شىركىن وسىلاي قالادى ەكەن...
الداعان ءۇمىت
شارشى توپ جينالعان ءبىر ۇلكەن جيىن ەدى. بۇل ەرتەرەك بارىپ وتىرعان. الدىڭعى ەسىكتەن ادامدار لەك-لەگىمەن ەنە باستادى. سولاردىڭ اراسىندا كىرگەن ەسكى دوسىن كوردى. «وھو، ءبىزدىڭ باكەڭ دە كەلگەن ەكەن عوي»، — دەپ قاسىنداعىلارعا ەستىرتە، ونىڭ اتىن ماقتانىشپەن ايتىپ، كوتەرىلىپ قالدى. الىستا جۇرگەندە جاقىنىڭدى ءبىر كورگەن دە قۋانىش ەكەن عوي.
ول كەلگەن بويدا از-كەم توقتالىپ، زالداعىلاردى كوزبەن ءبىر شولىپ الىپ، تۋرا بۇل وتىرعان جاققا قاراي ءجۇردى. بۇعان ول وزىنە سالەمدەسۋگە كەلە جاتقانداي كورىنىپ، كوڭىلى ودان سايىن مارقايىپ قالدى.
الايدا، ول بۇل وتىرعان قاتارعا تاقالا بەرە بەرى ەمەس، ارى قاراي كىلت بۇرىلىپ، بيىك لاۋازىم يەسىنىڭ جانىنداعى بوس ورىنعا جايعاستى. ەكەۋى دەمدە شۇيىركەلەسىپ، اڭگىمەلەسىپ كەتتى. بۇل بولسا، اڭگىمەسى بىتكەن سوڭ كەلىپ سالەمدەسەر دەگەن ۇمىتپەن وتىرا بەردى.
كەش تە اياقتالدى. جۇرت جاپاتارماعاي تاراي باستادى. دوسى لاۋازىم يەسىمەن بىرگە اڭگىمەلەسىپ، الشاڭ باسىپ بارا جاتتى. ايتسە دە، شىعار ەسىكتە ەكەۋى توقايلاسىپ قالدى. مۇنى كورگەندە دوسى: «سەن دە وسىندا ما ەدىڭ؟» — دەگەنى تاڭدانىسپەن. بۇل نە دەرىن بىلمەدى. دوسى ءاۋ باستا بۇنى ەمەس، لاۋازىم يەسىن كورىپ، بۇلار جاق قاناتقا سودان بۇرىلعان ەكەن عوي. باعانادان ونىمەن كەزدەسۋگە الىپ-ۇشقان كوڭىلى ناۋمەز بولىپ، جاسي قالدى.
قاسىنداعىلارعا «باكەڭ كەلەدى»، — دەپ بەكەر ماقتانعانى- اي! لاۋازىمنىڭ قاسىندا بۇل كىم، ارينە؟ لاۋازىمنىڭ اتى — لاۋازىم.
الدانعان ءۇمىت-اي!
بيلەسە، بيلىك بيلەسىن
تويدىڭ قىزعان شاعى ەدى. ءوزى قۇرالپى كەلىنشەكتەردىڭ اراسىندا تىم ءتاۋىر بيلەيتىن ونەرى بار ايساۋلە جادىراي كۇلىپ، جارقىلداي سويلەپ، كوڭىلدى بيلەپ جۇرگەن. قۇيقىلجىعان ساز اۋەنى بىرىنەن سوڭ بىرىنە جەدەل اۋىسىپ، شارشى توپتى بي ىرعاعىمەن شىرق ۇيىرۋدە.
ءبىر كەزدە ويىن باسقارۋشى جۇرتتى ءبىر ءسات توقتاتىپ، حانىمداردى بيگە شاقىرۋ تاڭداۋىن جىگىتتەرگە ۇسىناتىنىن ايتتى. سول ۋاقىتتا تويدىڭ كوركى بولىپ بيلەپ جۇرگەن اق كوستيۋمدى سۇرشا جىگىت تۋرا بۇل وتىرعان جاققا قاراي تارتتى. ول تاقالعان شاقتا ايساۋلە ءوزىن شاقىراتىنىنا سەنىمدى تۇردە ورنىنان تۇرۋعا ىڭعايلانا بەرگەن. ءبىراق جىگىت مۇنى اينالىپ ءوتىپ، ونىڭ تۋ سىرت جاعىندا اڭگىمە سوعىپ وتىرعان، بۇگىنگى جينالعان قاۋىم اراسىنداعى لاۋازىمى ەڭ بيىك بيلىك يەسىنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەيگە بارىپ، ءوتىنىش ءبىلدىردى. از-كەم قارسىلىعىنا قاراماستان ۇيرەكتەي بالپاڭداتىپ ورتاعا ەرتىپ شىقتى. ەكەۋى ال كەپ بيلەسىن! ءبيدىڭ باس جۇلدەسىن الىپ، ءبىر-اق توقتادى. جەڭگەي دە ءماز، جەڭگەسىنىڭ كوڭىل قىبىن تابۋ ارقىلى اعاسىنا جاققان جىگىت تە ءماز. كىممەن بيلەۋدە دە ساياسات بار-اۋ! بيلەسە، بيلىك بيلەسىن!
ايساۋلەنىڭ وسىدان كەيىن بيگە زاۋقى سوقپاي قالدى.
قۇلىقسىزدىق
شىعارماشىلىق بايگەنىڭ جەڭىمپازدارىن ماراپاتتاعان كەش. اراسىندا نۇرساۋلە دە بار. ول تاجىريبەسى ءبىرشاما قالىپتاسقان كاسىبي اۋدارماشى ەدى. بۇل بايگەگە بىرنەشە عىلىمي اۋدارمالارىمەن قاتىناسىپ، ۇزدىك ديپلومعا يە بولعان. مىنە، سول جۇلدەنى تاپسىرۋ سالتاناتى ءوتىپ جاتىر.
نۇرساۋلەگە ديپلوم مەن ارنايى جۇلدەنى تابىس ەتۋ ءۇشىن اتاق-دارەجەسىنەن ات ۇركەتىن ساليقالى اعا قالامگەر ساحناعا كوتەرىلدى. مۇنداي دا ءداستۇر بويىنشا، جاس تالانتقا اقجول تىلەپ، بىر-ەكى اۋىز جۇرەكجاردى تىلەك ءبىلدىرۋ — پارىز ءىس قوي.
ديپلومدى قولىنا ۇستاعان بويى نۇرساۋلەنى قاسىنا تۇرعىزىپ قويىپ، جازۋشى اعاسى سويلەپ ءبىر كەتسىن!
...تالانتتاردى قولداۋ كەرەكتىگىنەن باستاپ، مۇنداي بايقاۋلاردىڭ ءجيى-جيى وتكىزىلىپ تۇرعانىنان ەشكىم ۇتپاسا، ۇتىلمايتىنىن دالەلدەپ، ءبىراز جالپىلاما سويلەپ الىپ: «مەن بۇل اقىن قارىنداستى كوپتەن بەرى بىلەمىن. ولەڭدەرىن وڭىپ جۇرەمىن، ماعان ۇنايدى»، — دەگەنى.
مۇنى ەستىگەن نۇرساۋلە ۇيالعانىنان جەرگە كىرىپ كەتە جازدادى. «اعاي، مەن اقىن ەمەسپىن»، — دەيدى اقىرىن سىبىرلاي. ونى شەشەن ەستيتىن ەمەس، سوزگە قىزۋ بەرىلگەن. مۇنىڭ اتىنا تاعى ءبىراز قۇرعاق ماقتاۋلاردى ۇيىپ-توگىپ تاستادى. نۇرساۋلە ەندى قارسىلاسۋدى قويدى. تەك، «ياپىر-اي، وسىنشاما بوس سوزدەردىڭ ورنىنا انا ديپلومداعى جازىلعان جازۋدى وقىپ بەرگەندە عوي، الدەقايدا ابىرويلى بولار ەدى-اۋ» دەپ ويلادى ىشتەي. ال، ول وي جازۋشى اعاسىنىڭ ەسىنە كەلەر ەمەس.
اقىرى ديپلوم مەن جۇلدەسىن بۇعان ۇستاتىپ، ەكەۋى دە ساحنادان ءتۇستى-اۋ. بۇل ونىڭ ءبىراز جىلعى كوز مايىن تاۋىسقان ەڭبەگىنىڭ مەرەيلى ءبىر جەڭىسى ەدى. الايدا، ونىڭ قۋانىشىنان گورى ءبىر قولايسىزدىقتى سەزىندى. وزىنە ارنالعان نەسىبەسىن الدەكىم توگىپ-شاشىپ جىبەرگەندەي مە قالاي؟ كوڭىلىندە قىنجىلىس ارالاس وكىنىش قانا قالعانداي... قۇلىقسىزدىق-اي!..
شىركىن-اي، ادامداردىڭ شىنايى ىقىلاس-پەيىلىنە نە جەتسىن! سول قۇرعىر ءوزى بار ما ەكەن؟!
«دەفيسيت» ءبولىم
ونىڭ ءبىر مينيسترلىكتىڭ ۇلكەن دەپارتامەنتىنە قىزمەتكە تۇرعانىنا كوپ بولماعان. تۇسكى ۇزىلىستەن ورالعان بەتى. ءبىرىنشى قاباتتاعى كوريدورمەن ءوتىپ بارا جاتىپ، اشىق تۇرعان ەسىككە كەزدەيسوق كوزى ءتۇسىپ ەدى. ستول باسىندا وتىرعان ەسكى تانىسى جىلى ۇشىراي كەتكەنى. الماتىدان استاناعا جاققا كەلىپ جاتقان كەز. ءجۇزى تانىستىڭ ۇشىراسۋى دا زور قۋانىش. ونىڭ قاسىندا بۇل دامدەس بولعان جان ەمەس پە؟ كورە تۇرىپ، وتە شىعۋعا ءداتى بارماعان ول ىشكە كىرىپ، سالەمدەسىپ ارقا-جارقا شۇرقىراسا كەتتى.
قايدان ءجۇرسىز ؟ قاشان كەلدىڭىز ؟ — دەگەن سەكىلدى سۇراقتاردى ەكەۋى دە بىر-بىرىنە جاۋدىرىپ جاتىر.
بۇل ءوزى وسى قالاعا تاياۋدا كوشىپ كەلگەنىن ايتتى. ەسكى تانىسىمەن ەندى ءبىر مەكەمەدە قىزمەت ىستەيتىنىنە دە ءىشى جىلىپ تۇر. ونىڭ وتىرعان ءبولىمىنىڭ جاي-جاپسارىن سۇراعان. سول، سول-اق ەكەن، ونىڭ زارلاي جونەلگەنى.
ءبىزدىڭ ءبولىم ەڭ نەگىزگى — پرەستيجنىي، وڭايلىقپەن قولعا تۇسە بەرمەيتىن — دەفيسيت ءبولىم عوي. بۇل اراعا قىزمەتكە تۇرۋ وتە قيىن ەكەن. اتاماڭىز. قۇرىققا سىرىق جالعاپ، ارەڭ دەگەندە وتتىك قوي. جۇمىسى دا اۋىر كورىنەدى. كادردى تەك ءبىرىنشىنىڭ ءوزى تاڭداپ الادى...
ا-ا؟!
ايتا كورمەڭىز، ماشاقاتى كوپ... جوعارى جاقتان تەلەفون شالدىرىپ دەگەندەي... — دەپ، بەزىلدەي جىلانىپ قويا بەردى.
تۇككە تۇسىنبەگەن بۇل ءۇنسىز تىڭداپ وتىرىپ-وتىرىپ، ونىڭ قارا اسپاندى نەگە مۇنشا ءتوندىرىپ جىبەرگەنىن انىق ۇعىنباعان بويى:
ا-ا! سولاي دە... دەفيسيت ءبولىم دە... مەن دە وسى مەكەمەگە قىزمەتكە ورنالاسىپ ەدىم. ءبىراق ونداي اتاۋدى ءالى ەستىمەپپىن. ەكىنشى قاباتتا وتىرمىن. قولىڭ قالت ەتكەندە كەلىپ تۇر... ادەمىلەپ شاي ىشەمىز، — دەدى ورنىنان تۇرا بەرىپ.
ا-ا-ا؟! سولاي ما ەدى؟ مەن ءسىزدى جۇمىس سۇراپ كەلگەن شىعار دەسەم...
«ۇيالعان تەك تۇرماس» دەگەن-اۋ. قىزمەتتەن دە گورى ادامداردىڭ كوڭىلى «دەفيسيت» بولعان زامان-اي!
تۇلكىبۇلاق
جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى فويەدە وتىرعان بۇنى انگە ءماتىن جازۋىمەن اتى شىققان اقىن زامانداسى كورىپ قالعانى. انادايدان ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتە، تاپ ءبىر ەڭ قيماس ەت جاقىنىن كورگەندەي-اق، ەلپىلدەي كەلىپ، قولىن الدى، شۇرقىراي امانداستى.
وسى ءىلتيپاتىنا شىنىمەن-اق ريزا بولىپ، «كوزكورگەن دەگەن وسى-اۋ!» دەپ ويلاعان بۇنىڭ كوڭىلى ءوسىپ قالدى.
مەن، مەن وتكەندە، الپىس جىلدىق كەشىمدە «مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن جاقىن دوسىم — ساكەڭ ەدى عوي»، — دەپ ايتتىم... شىركىن، ساكەڭ ەكەۋمىز ويتكەندە-بۇيتكەدە دەپ، ەكپىنىن باسا الماي، اتىنىڭ باسىن ءبىراز جەرگە دەيىن جىبەرىپ بارىپ، ارەڭ قايىردى.
بۇل ەستىگەندەرىن سارالاپ، ونىڭ كەشىن ەسىنە تۇسىرگەنشە، «اپىر-اۋ، ول كەشكە ءوزىم دە قاتىناستىم ەمەس پە؟ ساكەڭنىڭ اتىن اتاعانىن ەستىمەگەن سياقتى ەدىم عوي» دەپ ويلاپ ۇلگەرگەنشە، قالاي تەز كەلسە، سولاي تەز تايىپ تۇردى.
باسپالداقپەن تومەن قاراي ءتۇسىپ بارا جاتقان ونىڭ تۋ سىرتىنان قاراعاندا بۇعان جاۋرىنىنا دەيىن بۇلكىلدەپ:
الدادىم، بالەم، الدادىم، — دەپ كۇلەتىندەي بولىپ كورىندى...
ونىڭ بىلاي شىعا بەرە، الدىنان ۇشىراسقان جانعا ساكەڭدى ءقازىر قالاي اعىل-تەگىل ماقتاسا، سوندايلىق قۇلشىنىسپەن جاماندارىنا دا ەش كۇمانى بولمادى.
«قۇداي سەنسە، ءبىز سەندىك»
كوشەدە ەگدە قالامگەر مەن جاسامىس ارىپتەسى ۇشىراسا كەتتى. جاس ارىپتەسى ەلپىلدەي سالەم بەردى. سالەمىن العان ەگدە قالامگەر ريزاشىلىقپەن اڭقىلداپ، جاي-كۇيىن سۇراپ جاتىر.
وسى تاياۋدا سەنىڭ جۇرگىزگەن ءبىر حابارىڭدى تەلەديداردان كوردىم-اۋ. ماعان ۇنادى، — دەدى اق كوڭىلىمەن اقتارىلا.
راقمەت، اعا! مەن سول حاباردا ءسىزدى دە ايتىپ ەدىم، قىسقارتىپ تاستاپتى، — دەدى وزىنەن-وزى اقتالىپ.
وقاسى جوق...
راس ايتامىن... «بىزدەگى جاستارعا قامقورشى، ەڭ كوشەلى قالامگەر» — دەپ ءسىزدى اتاعانمىن...
قارت قالامگەر ونىڭ جۇزىنە كوز توقتاتىپ، ۇزاعىراق قاراپ ەدى، ارىپتەس ءىنىسى قىبىجىقتاپ، جانارىن الىپ قاشا بەردى.
ءجا... قۇداي سەنسە، ءبىز سەندىك، — دەپ، ەگدە قالامگەر باسىن شالقاق ۇستاعان بويى، اياعىن نىق باسىپ، ءجۇرىپ كەتتى...
ءازىلىڭ جاراسسا...
عىلىمي جۇمىسىنا قاجەتتى دەرەكتەر الۋعا كەلگەن الدە اسپيرانت، الدە ىزدەنۋشى كەلىنشەكپەن اڭگىمەسى بىتكەن سوڭ شىعارىپ سالۋعا كابينەتىنەن ىلەسە شىققان قارتاڭ عالىم ونىڭ سۋلىعىن الىپ بەرىپ، كيىنۋىنە كومەكتەسىپ ىجداعاتتى-اق بولىپ تۇر. انشەيىندە بىرەۋدىڭ جاردەمىنسىز ءوز كيىمىن ءوزى كيمەيتىن، باتەڭكەسىنىڭ باۋىنا دەيىن بىرەۋگە بايلاتاتىن وتاعاسىنىڭ ەلپەڭدەگەن ءتۇرىن اس ءۇيدىڭ اشىق ەسىگىنەن كورىپ وتىرعان بايبىشەسى جاقتىرماي، كەلىن-بالالارىنا قاراتا:
اكەلەرىڭنىڭ دجەنتەلمەن بولا قالۋىن قاراڭدارشى. ءاي، ءوزىنىڭ ءالى ءبىر شابارى بار ەكەن... توقالدان دامەسى بولماسا، نەعىلسىن؟ — دەدى ەستىلەر-ەستىلمەس كۇڭكىلدەپ. ونداي ءسوز ەستىلمەۋشى مە ەدى؟ كەلىندەرى تەرىس بۇرىلىپ، تۇنشىعا كۇلىستى.
ءاي، وسى سەنىڭ ۋ-سويقى ءتىلىڭ-اي! كەلىندەردەن ۇيالسايشى... — دەپ، قارت عالىم كابينەتىنە قاراي تۇقشىڭداپ ءوتىپ بارا جاتتى...
سوڭعى بوتەلكەنىڭ ءتۇبىن شايىپ ءىشىپ...
قوناققا كەتكەن بالاسىن توسىپ ول كوپ وتىردى. ءبىر ۋاقىتتاردا اياعىن تالتىرەكتەي باسىپ، شارشاڭقىراپ كەلگەن ءتۇرىن كەرىپ:
ە-ە! ادەتتەگىدەي سوڭعى بوتەلكەنىڭ ءتۇبىن شايىپ ءىشىپ، ءبىر-اق كەلدىڭ بە؟ — دەدى اۋزىنا باسقا ءسوز تۇسپەي.
جو-و-عا، اپا-اسى! ءالى ءبىرتالاي بوتەلكە اشىلماي قالدى... ى-ىح!
قاپ، اتتەگەن-اي!.. سونىڭ ءبارىن تاۋىسىپ، ەرتەڭ ءبىراق كەلمەدىڭ بە؟
تىشقان جىلعى وقيعالار
جۋىناتىن بولمەگە كىرىپ كەتكەن عايني: «اتا!» — دەپ، شار ەتە قالدى. داۋسى سونشالىقتى قاتتى شىقتى. كابينەتىندە قاعاز قاراپ وتىرعان اتاسى جاس كەلىنىنىڭ وقىس داۋسىنا ەلەڭدەپ، سوڭىنان ىشە-شالا جەتكەن. بۇرىشتا ءبۇرىسىپ وتىرعان تىشقاندى، وعان اربالعانداي ءتىلسىز قالشيىپ تۇرعان كەلىنىن كورىپ، قولىنا ىلىنگەن زاتپەن تىشقاندى ۇرۋعا ۇمتىلدى.
عايني، ەسىكتى جاپ...
عايني، قىشقاش اكەل...
«عايني، ءويت»، «عايني، ءبۇيت»، — دەپ تاعى ءبىرتالاي قىسقا بۇيرىقتار بەرۋدە.
ەتجەڭدى كىسى تار جەردە تىشقاندى ارى-بەرى قۋامىن دەپ، جولىنداعىلاردى قاعىپ قۇلاتىپ، ءوزى الدەنەلەرگە سوعىلىپ، اپ-ساتتە اياداي جەردى استى-ۇستىنە كەلتىرىپ، قاڭعىر-كۇڭگىر دىبىسقا تولتىرىپ-اق جىبەردى.
ونىڭ ۇستىنە: «اتا، تىشقان — انە، اندا كەتتى، م كەتتى»، — دەپ كەلىنى شىر-پىر.
ءولدىم-تالدىم دەگەندە اتاسى تىشقاندى ۇستادى-اۋ. دالاعا اپارىپ تاستايىن دەپ كىلتتەرىن سالدىرلاتىپ، سىرتقى ەسىكتى اشىپ اۋرە.
«باسىمنىڭ ساقيناسى ۇستاپ تۇر»، — دەپ، باعانا جاتىپ قالعان بايبىشە مىنا سالدىر-كۇلدىرگە بولمەسىنەن شىققان. ۋاقسىز ۋاقىتتا دالاعا كەتىپ بارا جاتقان وتاعاسىن كورىپ اڭ-تاڭ.
اپا، تىشقان! اتام ەكەۋمىز تىشقان ۇستادىق، — دەيدى كەلىنى اپتىعىن باسا الماي.
اپىراي، ءا..! تىشقان با ەدى؟ مەن اتاڭ ەكەۋىڭدى ارىستان ۇستاعان ەكەن دەسەم... — دەدى، ەنەسى بۇرىلىپ بولمەسىنە كىرىپ بارا جاتىپ، ەزۋىنە مىسقىل كۇلكى ءۇيىرىلىپ.
* * *
اسەلدىڭ اكە ۇيىنە كەلگەن كۇنىنىڭ ەرتەڭى ەدى. اكە ۇيىنە جىلىنا ءبىر سوعاتىن ادەتى. ءۇي ءىشىنىڭ بار مۇلكى مۇنىڭ بالا كەزىندەگىدەي، ەش وزگەرمەگەن ءتارىزدى. ويتكەنى، قارا شاڭىراقتىڭ التىن قازىعى — اناسى وتىر. اناسى وتىرعاندا ودان اسىپ، ۇيگە جاڭاشا ءسان بەرۋگە كەلىندەرى باتپايتىنداي...
ول قونالقاعا اۋاسى كەڭدەۋ ورتاڭعى بولمەنى تاڭدايتىن. تاڭعى ۇيقىلى-وياۋ شاق. ول اناسىنىڭ ەرتە تۇرىپ، تىقىرلاپ جۇرگەنىن ەستىپ جاتىر. ۇنەمى وسىلاي. جازدا ەرتە تۇرىپ، سيىر ساۋاتىن. بۇلار ويانعانشا جاڭا ساۋعان ءسۇتىن تارتىپ ۇلگەرەتىن. جاڭا اعىزعان جاس قايماعى مەن گۇجىلدەپ قايناعان سارى ساماۋرىنى ۇنەمى داستارحاننىڭ شەتىندە ءازىر تۇراتىن...
ءقازىر قىس. اناسى پەشتىڭ كۇلىن الىپ، وت جاعۋعا وقتالعانىن انىق ءبىلىپ جاتىر. ول اناسىنىڭ بار تىرشىلىگىنە، قيمىل-قوزعالىسىنا سىرتتاي قاراپ وتىرۋدان ەش جالىققان ەمەس. اناسى ونى: «اندا-ساندا ءبىر كەلگەندە ارالاسىپ قايتەسىڭ، كەلىن بار عوي»، — دەپ، ءۇي تىرلىگىنە قوسپايتىن. قايران، انا كوڭىلى-اي! ءار كەلگەن سايىن اناسىنىڭ قارتايا تۇسكەنىن كورىپ، جۇرەگى شىمىرلايدى...
اس ءۇي جاقتان الدەنە تاسىر-تۇسىر ەتە قالدى. اناسىنىڭ ارى-بەرى تىرپىلداعان ءجۇرىسى كوبەيگەن ءتارىزدى. تاعى دا تاسىر-تۇسىر. سارت-سۇرت. تاڭ اتپاي بۇل نە بولدى ەكەن؟ ىلە-شالا:
اقجىگىت، ا، اقجىگىت، كيس-كيس-كيس، — دەگەن اناسىنىڭ داۋسى ەستىلدى.
تۇپكى بولمەدە پىرداي بولىپ ۇيىقتاپ جاتقان اناسىنىڭ نەمەرەلەرىنىڭ قاسىنان كەرىلىپ-سوزىلىپ اقجىگىت ارەڭ شىقتى. اقجىگىت دەسە اق جىگىت، كەربەز-اق. اناسى تاعى ەكى-ۇش رەت شاقىرعاندا، «ەندى بارماسام بولماس» دەگەندەي ەرىنە باسىپ، اس ۇيگە قاراي بۇلكىلدەي جونەلدى.
وسى سەنىڭ جالعاۋلىعىڭنان-اق ءبىزدى تىشقان دەگەندەر باسىنىپ كەتتى. قايدا ءجۇرسىڭ؟
اناسى نەمەرەلەرىنە ۇرىسقانداي-اق مىسىعىنا بۇرقىلداپ ءجۇر.
بۇل ەندى ءوستىپ، جەمەي كەرگيدى عوي...
اسەل ودان ءارى جاتا بەرۋگە شىداماي، تۇرىپ اناسىنىڭ قاسىنا كەلگەن. ءىستىڭ ءمانىسىن ۇعىن، اناسىنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى:
اپا-اي! مىسىعىڭا ءوزىڭ تىشقان ۇستاپ بەرەتىن بولعانسىڭ با؟
سۋىق تۇسكەن سوڭ با، ۇيگە تىشقان ءۇيىر بولىپ كەتتى. تۇندە كىرگىزىپ قويعان كومىردىڭ ۇستىندە قونجيىپ وتىر. ادىرا قالعىر، تاپ مەن ءبىر قوناققا شاقىرعانداي-اق. ارەڭ ۇستادىم ەمەس پە؟
ال، اقجىگىت بولسا، شالا-جانسار تىشقاندى باس سالۋدىڭ ورنىنا يىسكەپ-يىسكەپ، قاقپاقىلداپ ويناي باستادى.
وسى كۇننىڭ مىسىعى تىشقان اۋلاۋدان دا قالىپ بارادى... دۇكەننىڭ دايىن تاماعىن الىپ بەرىپ، ابدەن جامان ۇيرەتتى... «اپەرمەڭدەر، دالادان تىشقان ۇستاپ جەسىن»، — دەپ قاشاندا قاقسايمىن وسىلارعا...
اناسى ەندى مىسىعىمەن قوسىپ نەمەرەلەرىنە ۇرسا باستادى.
ويپىرىم-اي، حايۋاننىڭ دا تابيعي قاسيەتىنىڭ جويىلىپ بارا جاتقانى ما؟ مىنا جاڭالىققا اسەل تاڭ-تاماشا. ونى بۇرىننان دا كەيبىر جانداردىڭ و باستاعى قابىلەت پەن ەرەكشەلىكتەرىنەن تازا ادا بولا باستاعاندارى قايران قالدىرۋشى ەدى... مىسىق ەكەش مىسىق تا ادەتىنەن جاڭىلىپتى... تابيعات بۇلىنبەسە، نەعىلسىن...
You Might Also Like
-
تۇندە تۋعان اق سارباس ساۋلىقتىڭ قوزىسىن ەنەسىنە تەلىپ، ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى، شاركۇلدىڭ وڭ قاباعى بۇلك-بۇلك تارتقانى. كەيدە ادام دەگەن ءوزى قىزىق قوي، وڭ قاباعىنىڭ تارتۋىن جاقسىلىققا جورىپ، الدەنەگ...
