اكەسىنىڭ وكىل بالاسى
— نە عىپ تۇرسىڭ؟
— وكىل اكە ىزدەپ ءجۇرمىن.
— ويباي-اۋ، زاگس بار ەمەس پە؟!
— زاگس-ىڭ كۋالىككە ەگىز بەن تەكەمەت قوسىپ بەرە المايدى عوي. وگىز بەن تەكەمەت كۋالىكپەن بىرگە كەلسە، نەكە دەگەنىڭىز تاس بولىپ، س دۇنيەگە دەيىن قاتىپ قالادى ەكەن.
— ياپىر-اي، ءا!؟
— ايتپەسە ايدابولوۆ نەگە وكىل اكەلى بولدى؟!
— ءيا، ايدابولوۆىڭ كىم؟ وكىل اكەسى نەسى؟
— كەرەك دەسەڭىز قايتەيىك، قينالساق تا سىزگە ايتىپ بەرەيىك. «ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق» دەيتىن ەستىگەن نارسە ەمەس. ەگەر كەرەك ەتە قالساڭىز، ايى، كۇنىن ايتىپ دوكۋمەنتپەن دالەلدەپ سويلەسەمىز.
سوناۋ الپىس التىنشى جىلدىڭ يۋل ايىندا ايدابولوۆ جۇدەگەن كوڭىلى جۇبانىپ ©كىل اكەلى بولدى. اۋەلى بۇعان سەنگەندەر دە، سەنبەگەندەر دە بار ەدى، فاكت دەگەن قۇرعىر موينىڭا قيىپ سالماي تۇرا ما، اقىرى امبەگە بەلگىلى بولىپ، مەنكى اۋدانىنىڭ ءار جەرىنەن-اق وكىل اكە ىزدەۋشىلەر كوبەيە باستادى. اۋدان باستىعىنىڭ ءبارى ءوزى وكىل اكەلى بولسا، ول زاگس-كە سەنبەي، نەكە كۋالىگىنە ساقالى ساپسيعان شال، اۋزى ومىرايعان كەمپىر ىزدەسە، پالەن جىل تۇرعان ايەلىنە سەنبەي، ەندى سارى اياقتان سۋ ءىشىپ، قايتا ساقينا الىسسا، باسقا قاراپايىم ادامدارعا نە جورىق.
سونىمەن مارتەبەلى وكىل بالا ءبىر كۇنى تەپەكبايەۆتار ۇيىنە كەلىپ، قونا-تۇستەنىپ، قوزىنىڭ جىلى-جۇمساعىن جەپ جاتىپ، الەمىشتەپ ويۋلاپ باسقان تەكەمەتتى ماشيناسىنا تيەدى دە، وگىزدى كەيىن الامىن دەپ ءجۇرىپ كەتتى. «تەكەمەت» دەگەن نەمەنە، ەكى-ۇش ءشيلى كيىز، ول ەر-ازاماتتىڭ ارىنان ساداعا دەپ تەپەكبايەۆتار كۇلىسىپ قويدى.
ءبارى ۇمىت بولعانداي ەدى، كەلەسى جىلدىڭ كۇزى تۇسە ايدابولوۆتىڭ ءسوزى شىنعا اينالىپ، قايتا-قايتا وگىزگە كىسى جىبەرىپ لاڭ سالدى. اراعا ەلشى-جاۋشى ءتۇسىپ، كوك وگىزدىڭ باسىنا ءقاۋىپ ءتوندى. اۋەلى قايكى توس قارپىقتى ماشينامەن جىبەرگەن ەكەن، وگىز دەگەن ءۇش-تورت جىلعى ەڭبەك. تەپەكبايەۆتار قيا المادى. قالاي قيسىن، تىرنەكتەپ جيناعان مال، تابان ەت، ماڭداي تەر دەگەن وسى، اقساق قىزدىڭ قايىر سالەمىنە قالاي جولداي سالماق. وكتەمدىك جاساعانىمەن وتە كەتكەنى جوق ادام ەدى عوي دەستى ەرلى-زايىپتىلار. اۋدان باستىعىنىڭ قىلقىلداعان سوزىنە قينالسا دا. مال اشۋى قيىن، قيا المادى.
كوك وگىزگە كەلگەن ءقاۋىپ ءۇش رەت كەيىن سەرپىلگەن سوڭ ەرلى-زايىپتىلار ەندى ەركىن دەم الا بەرگەندە قوڭىر كۇزدە قادالعان جەردەن قان الار قابدەن جەتىپ كەلدى. اناۋ-مىناۋ ادام ەمەس، اۋداندا اجەپتاۋىر مانسابى بار ادام. كەلە ول قاعاز ۇسىندى: «وگىزدەي وكىرەيىن دەمەسەڭدەر، تەز سيىر بەرىڭدەر. قابدەننەن قالدىرساڭدار قاھارىما ۇشىرايسىڭدار. اعاڭ ايدابولوۆ» دەپتى ءبىر جاپىراق، وگىزدى الىپ كەتپەك وكتەم قاعازدا.
— ويباي-اۋ، بۇل وكىل بالا دەگەن وكتەم پالە بولدى عوي،— دەپ وگىزىن قيماعان تەپەكبايەۆتار ساسىپ-سالبىراپ، ەتەگىن باستى. ءبارىن ءبىلىپ جۇرگەن جۇرت: «قوزى كورپەش قانداي جان دەپ ءجۇرۋشى ەدىم تالتايعان تاز ەكەنسىڭ وزىمدەي-اق-!» دەپ قوزىمەن وڭاشادا كەزدەسكەن تازشا ايتقانداي ايدابولوۆ دەگەنىمىز ايتۋلى قىزمەتكەر دەپ جۇرسەك، قۇدايدىڭ قازاق دالاسىنداعى وكىلى ەكەن عوي دەسىپ گۋ-گۋ ەگىستى.
— قيىن جەرى سول بولدى، قيماسا دا، قينالسا دا «ءتىپتى وسى وگىزدى بەرىپ قۇتىلالىق» دەستى تەپەكبايەۆتار. ەندى ءقايتسىن، «باسقا كەلگەن پالەدەن باستان قۇلاق ساداعا» دەگەن ەمەس پە! سونىمەن كوك وگىزدى كوك جازۋلى ءبىر جاپىراق قاعاز سۇيرەپ الا جونەلدى. قاعاز قۇدىرەتى دەگەن جامان ەكەن.
تەپەكبايەۆتارعا الپىس جەتىنشى جىل قاتال كەلدى. ولاردىڭ قىزىل ءيتى قىڭىر كەتىپ، دەكابردىڭ ون ءبىرى كۇنى اۋدانعا اياق استىنان شاقىرىلدى. ءبىر ءتاۋىر جەرى شاقىرعان ءوز اعاسى — اكەسىنىڭ وكىل بالاسى بولىپ شىقتى. ءبىراق بۇل كەزدە كوك وگىز «زاگوتسكوتقا» وتكىزىلىپ، اقشاسى بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ، ءمۇيىز تۇياعىنا دەيىن تۇيمە ءتۇيىلىپ، ىسكە جاراپ كەتكەندىكتەن اعاسى قاتتىراق كەلدى، سۋسامىردىڭ سۋىق جەلىندەي ىزعارلى وتىردى.
— ءسىزدى اۋىل اكتيۆتەرى جۇمىس ىستەمەيدى دەپ ءجۇر،— دەپ ءزىل تاستاپ جارىلار شيقانداي ءبىراز سىزداۋسىدى. ارادا ءۇنسىز مينۋتتار ءوتىپ، تەپەكبايەۆتاردىڭ كوز الدىنان كوك وگىزدىڭ قايقى ءمۇيىزى، سىرتىلداعان بۋىندارى، ايمىشتى تەكەمەتتىڭ ءتۇرى ەلەستەپ كەتتى. وسى ءبىر ساتتە اعاسىنىڭ دا ءتۇسى جىلىپ، دەمالىسقا شىعاتىنىن، كۋرورتقا باراتىنىن ەسكەرتىپ ءوتتى. اياق استىنان اسىعىس قارجىسىز شىعىپ بارا جاتقان اعاسىنا ولار ءۇنسىز ىرىم بىلدىرمەي ەرنىنىڭ ەمەۋرىنىن تۇسىنبەي كەتتى. «تۇلەيدى تۇرتپەسەڭ بىلمەيدى» دەگەن وسى دەپ ەرنىن تىستەپ، كىجىنە-كىجىنە اعاسى قالدى.
ءبىراق ولار كوپ ۇزاماي-اق اۋدانعا نەگە شاقىرىلعانىن ءتۇسىندى. اعاسى الىسقا اتتانىپ بارا جاتىپ ىنىسىنە وكتەمدىك جاساپ «جالاقىسى بەرىلمەسىن» دەپ كەتىپتى. زاڭعا شاعىنىپ كورگەن تەپەكبايەۆقا ەشكىم اعاسىنان باتىپ كومەك كورسەتپەدى. سەگىز ايدىڭ جالاقىسىن الا الماي سەندەلىپ ءجۇردى.
كورىڭدە وكىرگىر، ءمۇيىزىڭ بىرەۋدىڭ ءىشىن تەسكىر كوك وگىز تەپەكبايەۆتارعا پالە بولىپ جابىستى. الپىس سەگىزىنشى جىلدىڭ اۆگۋسىندا ايدابولوۆتى ارقالانعان سەلولىق سوۆەت پرەدسەداتەلى قاباتايەۆ كىتاپحانانىڭ قۇلپىن بۇزىپ كىرىپ، ەمەۋرىندى تۇسىنبەيتىن ەرلى-زايىپتىنى جۇمىستان سىپىرىپ شىقتى. ەرلى-زايىپتى ەكەۋى قول ۇستاسىپ قىزمەتسىز قالىپ، وگىز العان وكىل اعاسىنىن ارقاسىندا بوس ءجۇردى. ون سەگىز جىل ىستەگەن كىتاپحانا جۇمىسى، الدەنەشە گراموتا، قاپتاعان العىستان قايىر بولمادى. اعانىڭ تەگەۋىرىنى ولاردىڭ بارىنەن باسىمداۋ شىقتى. ەڭبەك مۇگەدەگى جالاقىسىنىڭ ازىراعىن ارىزدانىپ ءجۇرىپ العانىمەن، ءبىرازى بەرىلمەي ءسوزبۇيداعا ءتۇسىپ، اياعى سيىر قۇيىمشاقتانىپ جوق بولدى.
بىلتىر قارىزدانىپ-قاۋعالانىپ، الماتى، مەركە، جامبىل اراسىن شيىرلاپ ءجۇرىپ، قول جەتكەن جەرگە شاعىنىپ، كوك وگىزدىڭ يەلەرى وكىل ىنىلىك بورىشىن وتەي الماي، اقىرى ارىزقوي اتاندى. ونىڭ جان جاققا جولداعان ارىزىن تەكسەرۋگە كەلگەندە قاعىپ الىپ ايدابولوۆ اعاسى «قامقورلىق» جاسادى. وسى كەزدە تەپەكبايەۆتار دا قول ۇشىن بەرىپ ادىلەتتىك ايتقان ادامعا وكىل بالا بولا كەتكىسى كەلگەندەي جايى بار. ءبىراق قىزمەتىنە ورنالاسا الماي، جۇدەپ جۇرگەن ادامعا كىم جەڭ ۇشىنان جالعاسا قويسىن. ونىڭ ۇستىنە اۋدانداعىلاردا ايدابولوۆتىڭ اتىن اتاپ، ءجونىن جوندەپ جۇرگەن جەردەن كوش-قۇلاش قاشادى.
سونىمەن اكەسىنىڭ وكىل بالاسى كوك وگىزدىڭ ءمۇيىزى ءىشىمدى جارادى دەمەي-اق ەنبەك مۇگەدەگىنىڭ ارتىنا ءتۇسىپ الدى. بالاسىن قۋدالاعانىم وكىل اكەمنىڭ كوڭىلىنە كەلەر دەپ ويلامايدى دا. شاماسى ول جاقتا ەندى الاتىن تەكەمەت، «زاگوتسكوت» تارازىسىن قايىستىراتىن قىرىستاي كوك وگىز جوق ەكەنىن بىلەتىن بولسا كەرەك. شىركىن، پەرىشتەنى دە جولدان شىعارعان قۋ دۇنيە دەسەڭىزشى. ءبىراق، كىم بىلەدى، وكىل بالانىڭ وكتەمدىگىن دە، ءدىندارلىعىن دا قويعىزاتىن ۋاقىت بولار. ءتىپتى ول ۋاقىت جەتكەن دە شىعار!
1970
You Might Also Like
-
اڭگىمەنىڭ اراسىندا «بودەنەنىڭ ءۇيى جوق، قايدا بارسا بىتپىلدىق» دەگەن بىرەۋىنە تىڭداپ وتىرعان ەكىنشىسى تارپا باس سالىپ، تالاسا كەتتى:
-
اينالدىرعان اۋرۋ ۇرقيانى الماي قويمادى. وتكەن جىلى جالعىز ۇلى جاۋىز قولىنان قازا تاپقاننان بەرى جۇرەك اۋرۋى قاتتى بۋىپ، مەڭدەپ، اقىرى وسى جىلدىڭ كۇزىندە ول دۇنيە سالدى. الماتى قالاسىنداعى 5-ميكرو ا...
