قيسىق تاباندار
ناقىپتىڭ العاشقى اتاعى باسبايمەن شىقتى. وسەكتىڭ قىزىل ءتىلى ءورت جالىنىنداي جالاڭداپ، ونىڭ الىستا جاتقان ەرى تورەڭدى دە ءبىر شارپىپ ءوتىپ ەدى. ىشىندە كۇزدىڭ قارا داۋىلى سوعىپ، قىزعانىش وتى الەپ-جالاپ بارا جاتقانىمەن ءبارىن اقىلعا جەڭگىزگەن جىگىت بۇعاپ كوتەرىلە قويمادى. كىم بىلەدى، «سۇيرەڭدەگەن جامان ءتىل سۇيگەنىڭنەن ايىرار» دەگەندەي الدە بىرەۋلەر وسەككە قولدان تەلىپ، سۇتتەي ۇيىپ وتىرعان سەميانى ىركىتتەي ءىرىتىپ جىبەرگىسى كەلمەيتىنىن كىم ءبىلسىن... ءبىراق قۇرىعىر الگى «ءشوپتىڭ باسى جەل سوقسا عانا قيمىلدايدى» دەگەن دە بار. وسىلاردى ويلاپ قانشا تولقىعانىمەن جىگىت وقۋىن ءبىتىرىپ الماتىعا ءبىر-اق قايتتى. دەگەنمەن ءسوز قۇرىعىر بەكەر شىعۋشى ما ەدى، الدەكىمدەردىڭ ءولىپ بارامىن دەگەن حاتتارىن دا تاۋىپ الدى. ءبىراق ايەلى و دۇنيە، بۇ دۇنيەدەگى قارعىسپەن قارۋلانىپ، ءتىشاتانعان سوڭ، سوزىنە سەنىپ مۇمكىن مەنىكى دۇرىس ەمەس شىعار دەپ قويا سالىپ ەدى.
ەلۋ سەگىزىنشى، ەلۋ توعىزىنشى جىل وسىلاي ءوتىپ، الپىسىنشى جىلى سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن تورەن «تاشقاراسۋ» سوۆحوزىندا ديرەكتور بولىپ ءجۇرىپ جاتتى. ءتىپتى جاقىن جەر بولعاندىقتان دەمالىس قۇرعاتپاي كەلىپ تە تۇردى. ءبىراق وسى كەزدە ناقىپقا ەكىنشى ءبىر وسەك قوسا جابىسىپ، بوراق دەگەن بىرەۋدىڭ اتى قوسامجارلاي ەستىلىپ قالىپ وتىردى. جىگىت قانشا قينالعانىمەن ناقىپ ەكەۋىن ايىرماس دانەكەردەي الدى ونعا، ارتى ءبىر جاسقا كەلگەن ءۇش بالانىڭ تاعدىرىن ويلاعاندا ىشتەگى جالىن جالپ ەتىپ ءسونىپ، قاپى سالقىنداپ، جانىپ كەشىرىمدىلىك پەن قايىرىمدىلىق تورلاپ، سوعان بۇرىلىپ سالا بەردى.
قالاشىل ناقىپ اۋىل دەسە ۇستىڭگى ەرنى كوك، استىڭعى ەرنى جەر تىرەپ، قاباعى قارس جابىلىپ، «تاشقاراسۋعا» بارسا اجالىنان بۇرىن ولەتىندەي بولىپ جۇرگەندە ارادا ەكى جىل ءوتىپ تە كەتتى. «يت كوزى ءتۇتىن تانىماسپەن» وتكەن بۇل جىلدار تورەننىڭ قاپ-قارا شاشىن اپپاق، ەتتى. ناق وسىنداي ىشتەگى رەنىشتى سىرتقا شىعارا الماي قۇسا بولىپ ءجۇرىپ جاتقان كەزدە الماتىدان تەلەگرامما سارت ەتە ءتۇستى. تەلەگرامماعا بەيتانىس ايەل قول قويعان. «ءسىزدىڭ ايەلىڭىزدىڭ ءتارتىبى تۋرالى» دەپتى. شىنىندا ناقىپ بۇل كەزدە ءۇش بالانى ۇيگە قاماپ تاستاپ، جالعىز باستى ءجامي سياقتى جەڭگەتايلاردىڭ ۇيىندە بولۋشى ەدى. تەلەگرامماعا قول قويعان باسبايدىڭ جۇبايى ناقىپقا ناق سول نەكە بۇزارلىق جاعدايدا كەزدەسكەن ەكەن.
اقىرى ايەلى سوۆحوزعا كوشۋگە ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق بىلدىرگەن سوڭ تورەن قيماسا دا سوۆحوز باسشىلىعىن تاستاپ، الپىس ەكىنشى جىلدىڭ نويابرىندە الماتىعا قايتتى. ءوز ۇيىنە قاراماعاننىڭ قولى قارىنان كەسىلەدى دەيدى عوي، تورەن ءوز ءۇيىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقتى. ايتەۋىر ءۇش بالاسى ءۇشىن كورگەنگە سوقىر، ەستىلگەنگە كەرەڭ بولىپ جۇرە بەردى. بىرەۋ ىنجىق دەپ، بىرەۋ قىلجىق دەپ، بىرەۋ ءتىرى ولىك دەپ ەستىمەگەن قاڭقۋى بولماسا دا، تۋىسقاندارى تابالاپ جاتسا دا بىلق ەتپەدى. مۇندايدا تابانىڭ باسى تۋىسقانداردان كەلەدى عوي.
ناقىپتىڭ قىزمەتتەن ۋاقىتىسىمەن قايتۋى ۇزاققا بارمادى. از كۇنگى كوز الداۋ ءبىتىپ، قيسىق باسىپ ۇيرەنگەن تابان ىلگەرىندى-كەيىندى كەتە باردى. كەي كۇنى كەشتەتىپ، كەيدە اندەتىپ، كەيدە ءيىس مايى بۇرقىلداپ ساندەتىپ كەلەتىندى شىعاردى. بىردە كەش قايتقان ناقىپ ىرجالاقتاپ كۇلىپ، اۋزىنىڭ قيۋى قاشىپ، زورعا سويلەپ، تالتىرەكتەي كىردى. اشەيىندەگى ويىن ماستىقپەن سىرتقا شىعارىپ تا قويدى: «سۋدان قۇرعاق شىعۋ ايەلدىڭ ءىسى، حا-حا-حا... مەن دە قۇرعاق شىعىپ ءجۇرمىن، مەن دە... حا-حا...»
ايەلىنىڭ بۇل ءىسى ەرىنىن ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ جىبەردى. شەشەسى ەسىكتەن ىرجالاقتاپ كىرىسىمەن-اق بالالار اكەسىنىڭ قوينىنا تىعىلدى، ءۇن جوق. تەك ۇلكەن قىزى: «كوكە، ال ەندى جامان سوزدەر باستالادى» دەپ سوستيىپ، ەسى كەتىپ تۇرىپ قالدى.
— مىنە، سەن الىپ بەرمەگەن التىن جۇزىك،— دەدى ول اۋزىن وڭ قۇلاعىنىڭ استىنا قاراي قيسايتىپ. مەن سەنسىز دە... ءيتتىڭ بالالارى...
شىنىمەن ناقىپ مال تاپقىش بولىپ الدى. ءبىر كۇنى التىن جۇزىك، ءبىر كۇنى ءدۇمبىر سىرعا، تاعى بىردە ءتىپتى التىن ساعات تا قولىنا سالىپ كەلدى. جىلان تەرىسىندەي قارا شۇبار، جىلتىر كويلەك، ءسۇيىر تۇمسىق، بيىك وكشە تۋفلي. يا، ايەلى دۇنيەنى ناق وسىلاي جيناي بەرسە، تورەن كوپ ۇزاماي-اق باياعى الماتىنىڭ بايلارى عابدۋالييەۆ، پۋگاسوۆ سياقتى كوشە الماي قالار. ناقىپتىڭ قالتاسىنان اقشا بوراپ شىعىپ، ۇزىن-ۇزىن «جامبىل»، «قازبەك» شىلىمدارىن ءبىر-بىر قارىس ەتىپ بۋداقتاتىپ سورىپ وتىرادى. كوكالا ءتۇتىن، بۋالدىر دۇنيە بۇعان قاتتى ۇنايتىنداي. ءۇيىم، بالالارىم، ەرىم بار ەدى دەۋ، سەميا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك — ءبارى دە الماتى وزەنى جۇلىپ اعىزىپ كەتكەن كۇزگى جاپىراقتاي زىم-زيا. بەتتەگى بوياۋ قالىڭداپ، بۇرىنعى بەينە وزگەرىپ كەتكەن.
ناق وسىنىڭ ەرتەڭىنە الدەقالاي كوشەگە شىققان تورەن ءبىر ايەلگە كەزدەسىپ قالدى. ايەل:
— ءسىز ايەلىڭىزدى ىزدەپ ءجۇرسىز بە، مەن ەرىمدى ىزدەپ ءجۇرمىن. ەكەۋى ءبىر جەردەن تابىلماسا نە ايتارسىڭ!— دەپ ىزالى كۇلكىمەن بۋلىعىپ تۇر. بۇل ەل اراسىنداعى ءبىر ەرتەگىنى ەسكە ءتۇسىردى: تۇلكى مەن تىرنا دوستاسىپ، بالالارىن ءبىر جەرگە باعىپتى. تىرنا جوقتا ونىڭ بالاپانىنىڭ ءبىرىن قىلعىتىپ قويعان تۇلكى تىرنانى كورە سالىپ: «سەنىكى، مەنىكى دەيتىن نە بەت بار، ۇزىن مويىن بالانىڭ بىرەۋى جوق» دەگەن ەكەن. سونداي-اق كىمدى كىم سۇيرەگەنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر قۋعا قۋ قىزىل ىڭىردە تاپ بولعان عوي. تورەن اششى دا بولسا، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
ازدان كەيىن بۇلار ىزدەگەندەرىن تاپتى دا. ايەلى الدەبىرەۋدىڭ ۇيىندە بوراقتىڭ قولتىعىندا وتىر. ءىشتى بۇعان ىزا باسقا شىعىپ، ول كورىنە كوزگە ايەلىن يەمدەنگەن باتىردى ۇرىپ جىققىسى دا كەلدى. بىلعانىشقا قول بىلعاعىسى كەلمەي، ساباسىنا قايتا ءتۇستى. «قارتايعاندا كارى بوز جورعا شىعارادى» دەگەندەي ىلگەرىلەگەن جاسقا، اعارعان باسقا قاراماي، ساقالدى قىرىپ تاستاپ، تەرەك ءتۇبىن كۇزەتىپ جۇرگەن بوراق تا ءوز توسەگىنەن بەزگەن ءبىز اياق ەكەن. ءبىز اياقتىڭ ءبارى ايەلدەن شىعادى دەيمىسىز، ولاردىڭ apاسىندا ءبىر ەركەك تە جۇرمەسىن بە؟ ۇيىندەگى ءۇش بالاسى، ايەلى جەل وباتىنداي تاپقانىن اراققا سالىپ قيسىق جولعا تۇسكەن ەكەن، پاقىرىڭ. اراق دەگەنگە اقشا شاق كەلە مە، سوندىقتان مەملەكەت قالتاسىنا دا ءتۇسىپ شىعادى ەكەن. ونىسى ءبىلىنىپ قالىپ، ۇرلىعى دا اشىلعان.
كورىپ وتىرسىزدار، قيسىق تابانداردىڭ قيسىق جۇرىستەرى التى بالانى جىلاتىپ، ارادان اتتاپ ءوتتى. ءىس ناسىرعا شاۋىپ ءبىراق ىستەيتىن جول قۇرىلىسى ترەسىنىڭ پارتيا ۇيىمى سوۆەت سەمياسىن بۇزعان نەكەبۇزاردىڭ ماسەلەسىن قارادى. ناق وسى جەردە بۇل قۇبىلمالى تۇلكى بۇلاڭ ەتىپ وزگەرىپ ءتۇسىپ، «ءبارىن قويدىم، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كەتەم» دەدى. مۇنداعى جۇمساق جۇرەكتىلەر بۇرىن مەملەكەت قالتاسىن اڭدىعان نەكە بۇزۋشىنىڭ ەندى وزدەرىنەن كەتەتىن بولعانىنا قۋانىپ، امان شىعارىپ سالدى.
ءقازىر نەكە بۇزار قالپە ستانسياسىنان ناقىپقا حاتتى قارشا بوراتاتىن كورىنەدى. باياعىسىنشا ءولىپ، ءوشىپ جازادى. ءۇش بالاسى ويىندا جوق... ءبىر كۇنى ول سوۆحوزدىڭ دا قارجىسىن ساقينا-بىلەزىككە سالىپ جۇرمەسىن كىم بىلەدى؟ التى بالانىڭ كوز جاسىن كىم كوتەرەدى. جالپى مۇنداي قيسىق تاباندىلاردىڭ بالالارعا اتا-انا بولۋعا قاقى بار ما! تايعاناق تاباندارعا تاعا قاعۋ كەرەك بولماس پا ەكەن؟
1976
You Might Also Like
-
جانسۇلۋ قاراقويشينا مۇعالىمدىك ۋچيليششەنى ءبىتىردى. وندا بالا تاربيەلەۋ تۋرالى الۋان ءتۇرلى ساباق ءوتتى. ودان كەيىن پەداگوگيكالىق ينستيتۋت ءبىتىردى. كەيىنگى كەزدە قاراقويشينا ۇزىناعاشتاعى مەكتەپتە ءتىل م...
-
ءا. موسكۆاعا ءبىر جىلدىق كۋرسقا جۇرمەك بولدى. ينەش ەرىنىڭ سونشا ۇزاق ۋاقىتقا كەتكەنىن ەسكە الىپ، قاتتى قامىقتى. ۆوكزالعا كەلىپ، ەرىن جىلاپ-سىقتاپ شىعارىپ سالدى...
