بودەنەنىڭ ءۇيى جوق...
اڭگىمەنىڭ اراسىندا «بودەنەنىڭ ءۇيى جوق، قايدا بارسا بىتپىلدىق» دەگەن بىرەۋىنە تىڭداپ وتىرعان ەكىنشىسى تارپا باس سالىپ، تالاسا كەتتى:
— اپىراي، سەن دە ويلاماي ايتادى ەكەنسىڭ، بودەنەنىڭ دە ءۇيى بولادى، بۇتانىڭ ءتۇبى سايىن بودەنەنىڭ ءۇيى ەمەس پە؟
— جوق، ولاي ەمەس. بودەنەدە ءۇي بولسا، شاپەيدە كۇي بولماي ما؟
وسىنى ءبىرىنشى ادام ايتا بەرگەندە ەكىنشىسى باستىرمالاتىپ كەپ جونەلدى:
— بودەنەنىڭ بۇتا سايىن ۇياسى بار، ال شاپەي رىسقۇلوۆتىڭ سەلو سايىن ءۇيى بار.
— قوي، مەن ولاي دەي المايمىن.
— دەي الماساڭ وندا مىنە، تىڭداي بەر،— دەپ اناۋ ءتىپتى اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي شۇبىرتىپ جونەلدى.
— الدىمەن، ول اۋىلداعى ادەمى جىگىتتەردىڭ ءبىرى بولىپ ءجۇردى. ارىمىز التى باتپان، ۇياتتىڭ ۇيتقىسىن ىشكەن، دارەتسىز جەر باسپايتىن پاقىرىڭىز مىنا ءبىز بولامىز، دەپ ءجۇردى،— دەدى الگى سويلەي ءتۇسىپ.—ءبىراق قىزى قۇرعىرلار حالىق اراسىنداعى قاراپايىم ادامدارعا قاراي قويا ما، تاقيامدى تىقىرايتىپ، قىرىق قۇبىلىپ، توقسان وزگەرتىپ قاي شەكەمە كيسەم دە كوز قىرىن سالماي-اق قويدى.
ءسويتىپ قاپالىقتان قان جۇتىپ، سانامەن سارعايىپ جۇرگەندە تاستاعان تۇزاعىنا ءبىر قىز ءىلىنىپتى. العانى ادالىنان جولىعىپتى. قىزدىڭ اتى ءتالىماي ەكەن، ول شاپەيدىڭ ىعىنا جۇگىرە بەرىپتى. قىز الدىنا مەنىڭ دە بەدەلىم بار ەكەن عوي دەپ شاپەي ءبىر جەلپىنىپ الىپتى. سودان كەيىن وسى ءتالىمايعا ۇيلەنىپ، ونى ۇيىنە اكەلگەن سوڭ: ايەل دەگەن ارتىڭىزدان ەرىپ جۇرەدى ەكەن، ءبىز دە ءۇيلى-جايلى بولدىق دەپ ءبىر ماقتانىپ قويىپتى. ءسويتىپ ماقتانىشپەن ءبىراز ۋاقىتى ءوتىپ جۇرگەندە ۇيىندە قۋانىش پايدا بولىپ ۇل تۋىپتى. اتىن ادەمىلەپ-اق تىلەۋ دەپ قويعان ەكەن. وسى كەزدە شاپەي ماقتانۋدان بوسپە سوزگە كوشىپ، كەۋىپ-باسىلىپ وتىراتىندى شىعارىپتى:
— قىز دەگەن قىزىق قوي، قوساقتاستىرىپ قولتىقتاپ جۇرەمىز،— دەپ كەۋىپتى.
— اپىراي،— دەپتى ءتالىماي،— سەنىڭ كەۋىپ-باسىلۋىن كوبەيىپ كەتتى، جارىلىپ كەتپەگەي ەدىڭ.
اقىرى ونىڭ جارىلار كۇنى دە جاقىنداپ، جار كوڭىلىن قالدىرىپتى. وتكەن-كەتكەندى، ارتىق-اۋىستىڭ ءبارىن ەسىنە الىپتى، اۋەلگى كورگەن شىراعىم دەگەن تىلەۋدى دە ۇمىتىپ، بip كەزدەگى ءتاتتى بولعان ءتالىماي، ەندى وعان كەسپەككە تۇز سالىپ اشىتقان بۇرىشتاي ءتيىپتى. ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى اجىراسۋ بولىپتى. ازدان كەيىن ءۇي ىشىندە ۇرىس-كەرىس ورىن الىپ، ءتالىمايعا كۇن كورسەتەر بولماپتى. اقىرى بالانى الىپ قالىپ، ءتالىمايدى قۋىپ جىبەرىپتى.
شاپەي ايەلىن قۋعان سوڭ بويداق اتقا قونۋى ونشا قيىن بولماپتى. كوكتۇقىل يەگىن كۇندە قىرىپتى. ول ساقالى قۇرعىر دا قاس قىلعانداي كەشكە قىرسا تاڭەرتەڭ، تاڭەرتەڭ قىرسا كەشكە قاۋديىپ شىعا بەرەتىندى شىعارىپتى. ءبىراز كۇن بويداق بولىپ بۇلىقسىپ ءجۇرىپ كورگەن ەكەن، اقىرى جىلى توسەكتى اڭساي بەرىپتى.
ءوستىپ جۇرگەندە «مال كەلدىگە ءدال كەلدى» بولىپ جىگىت ىزدەپ قىلاڭ قاققان بىرەۋگە كەز بولا كەتىپتى. ونىڭ اتى قۇرباناي ەكەن. قوسىلا سالىسىمەن-اق شاپەي قۇربانايدان قۇتىلۋعا اسىعىپتى. قۇرباناي دەگەن قۇرىعان ەكەن، قۇردان قۇيىسقان تىگە المايدى ەكەن دەپ وسەككە قوندىرىپتى، قۋ باستان قۋىرداق الا المايدى ەكەن دەپتى. Tءوpiنە ءتورت كىسى، ەسىگىنە ەكى كىسى وتىرا الاتىن دارەجەگە جەتىپ، تۇرمىسى تۇگەندەلە باستاعاندا قۇربانايدى دا قۋىپ ۇلگىرىپتى. تاعى قانداي «قۇرباناي» كەزدەسەدى، دەپ تىلەك تىلەگەن بولىپتى.
— Miنe، كوردىڭ بە، شاپەيدىڭ ەكى ءۇيى بولدى،— دەسىپتى كورگەندەر.
شاپەيدىڭ مازاسى تاعى كەتكەندە تۇيعىن توياليسۆانى تاۋىپتى. اتى تۇيعىن ەكەن، تۇيعىنداي جاقسى شىعار دەپ جابىستى وعان شاپەي. ءبىراق باسقانى قانشا تاڭداپ، جاقسىنى ىزدەگەندە ءوزىنىڭ قانشالىقتى جاقسى-جاماندىعىن ەسكە الا قويماپتى. جانىمداي سۇيەمىن دەپ جاتا جابىسىپ ۇيلەنىپتى دە، باس-اياعى ەكى اي وتاسىپ، ەكى رەت سويىلعا جىعىپ شىعارىپ سالىپتى. شىعارىپ سالۋ سونشا قيىن دەيسىڭ بە، ەكى اي تۇرعان ول تۇگىل، ەكى بەس جىل تۇرعان ءتالىمايدى دا تايعىزىپ جىبەرمەپ پە ەدى؟!
مۇنىمەن شاپەي ءۇش ءۇيلى دەڭىز. ءۇيلى بولۋدى، كوبەيۋدى كىم جەك كورەدى دەيسىڭ. سوندا دا بۇل جاعىنا كەلگەندە شاپەيگە ەشكىم جەتە الار ما ەكەن؟ ونىڭ ۇستىنە ونىڭ ءۇيلى بولۋى باسقالاردان وزگەشە ەمەس پە؟ مىنە كەيبىرەۋلەر ءبىر رەت باس قۋسىرىپ ۇلگىرگەنشە بۇل ءۇش رەت ۇيلەنەدى. ءبىراق ويىڭىزعا كەلمەسىن، ول وسى قالپىمەن دۇنيەدەن وتكەن جوق.
ارادا از ۋاقىت وتپەي جاتىپ-اق ول ۇلايىمعا قول ارتىپ، قولقا سالدى. «قالقام، قورىقپا» دەدى ول، مەن جۇرت ايتقانداي تۇراقسىز ەمەسپىن، شىنداپ كەتسە، تاپ قوزعالمايتىننىڭ ءوزى مەنمىن.. ارىممەن الدىڭدا انت بەرە الامىن دەپتى. ۇلايىم كەلەبايەۆا دا كوسىلتە كوپىرگەندى ءتاۋىر كورەدى ەكەن، ەكەۋى قوسىلىپ تا قالىپتى. بۇل جولعى تاتۋلىق ەكى اپتاعا عانا بارىپتى. اردى بىلاي قويىپ، اجىراسۋ باستالدى. ودان «ەيىن باياعى بۇلدىر جولىنا تاعى ءتۇسىپ، ەسكى سۇرلەۋىمەن كەتە بەرىپتى.
تاعى بىردە، شاپەي ۇيلەندى دەگەن حابار تاعى دۇڭك ەتە ءتۇسىپتى.
— ە، سول دا جاڭالىق پا، كۇندە توسەك جاڭعىرتاتىن شاپەي ەمەس پە؟— دەسىپتى ەستىگەندەر.
— جوق بۇل جولى، شاپەي ۋادەسى بەرىك كورىنەدى. ويتكەنى بۇل جولى اراعا كىسى سالىپتى.
ءبىر كۇنى ەرقايىمدى اپاسى مىرزايىم شاقىرتتى. ول باسىن مايدالاپ باستاپ، اياعىن قاتال اياقتاپتى.
— وسى ەتى ءتىرى جىگىتكە قوسىلماساڭ، قونىسىڭدى اۋلاق سال، تۋىسقان بولمايمىن،— دەپتى.
مىرزايىمدى ۋلاعان شاپەيدىڭ شەشەندىك سوزدەرى ەرقايىمنىڭ دا بويىن بيلەپتى. كوپتەن كەلگىشتەپ جۇرەتىن كۇيەۋدىڭ كوڭىلىن تىندىرۋدى ويلاپتى. وسىمەن شاپەي رىسقۇلوۆ بەسىنشى رەت نەكەلەنىپ، ەرقايىم وتپەن كىرىپ، كۇلمەن شىعىپتى. ءتىپتى قاسقا بيەنى ارباعا جەگىپ، ورىسكە تۇسايتىن دا سول بولدى. بەلشەسىنەن بالشىق ايداپ، ءۇي دە سالىپ بەرىپتى. ءسويتىپ جۇرگەندە ارادا التى جىل ءوتىپ تە كەتىپتى. بۇل جولعى كەرىس شاپەيدىڭ شەشەسى حانىمقىزدان باستالىپتى. كەلىندى جاقتىرمايتىن كەمپىرلەر دە بولا بەرەدى ەمەس پە، حانىمقىز ونى ۇناتىڭقىراماپتى. مۇنداي پىكىردى ەستىگەن شاپەي جولعا شىعارىپ سالىپتى.
ەندى ايەل ىزدەگەن شاپەيگە ەشكىم جولاماپتى. اينالاداعىنىڭ ءبارى سىرىن الىپ، ول تاقياسىن قاي شەكەسىنە سالسا دا قاراي قويماپتى. ونىڭ ۇستىنە ساقالى قۇرعىردىڭ ءۇش كۇن قىرماسا قاۋديىپ شىعا كەلەتىنىن بىلاي قويعاندا، ەڭبەگىنىڭ شاشى دا ءتۇسىپ، قاسقالانىپ ءجۇرىپ بەرىپتى.
امال نە، بۇل اينالادان امالدايتىن ەشكىم تابىلماعان سوڭ شاپەي اقسايدان مانكەنتكە سىرعىپ كەتىپتى. ايداعانى اربا بولىپ ءجۇرىپ تالبيكەمەن تانىسقان ەكەن، ەكىنشى كۇنى ايەلدى بوپ شىعا كەلىپتى. از تۇرعان سوڭ ايەلدەرىن ساعىناتىن بولىپتى. اراق ءىشىپ ءىشىنىڭ كۇيىگىن باسىپتى. ال كەيىن اراق اۋرۋعا اينالىپ، ول جوق بولسا اۋىراتىندى شىعارىپتى. اراق جۇرگەن جەردە شاتاق جۇرەدى. ۇيدە كۇندە قىپ-قىزىل توبەلەس، ساپ-سارى جاعالاس بولاتىن بولىپتى. ءسويتىپ تۇلكىباسقا كوشە جونەلىپتى. مۇندا كەلگەن سوڭ ەسكى قويانشىعى كەۋدەسىن قىسىپ كەتىپ «كەشە قوسىلىپ ەدىك وسى ۋاقتا، بۇگىن ايرىلعالى وتىرمىز كۇن شۋاقتا» دەپ، تالبيكەنى دە قۋىپتى. ول گەورگييەۆ اۋدانىنداعى حالىق سوتىنا ارىز بەرگەن ەكەن، ارىزى اياقسىز قالا بەرىپتى. ويتكەنى وندا وتىرعان جيەنى جاڭابايەۆ ناعاشىسىن قاناتىنىڭ استىنا الىپ، قورعاي ءتۇسىپتى.
اقىرى وكتيابر ايىندا قىزىلجالاۋدا تۇراتىن قۇربانكۇل اسانبايەۆاعا ۇيلەنىپ، بۇل زاڭدى نەكەسىن ساناعاندا جەتىنشى ايەلى ەكەن. ونىمەن دە تايىنشاسى جاراسپاي، ءى،ءۇر قۇيىسقانى بوساپ، قىرقىلجىڭى، كيكىلجىڭى بىلىنە باستاپتى. مۇنىڭ ءبارىن حالىق سوتى كارىموۆ ءبىلىپتى دە، بودەنەنىڭ ءۇيى جوق، قايدا بارسا بىتپىلدىق» دەگەن ماقال ويىنا ءتۇسىپ، اياپ كەتىپتى. «بودەنەنىڭ ءۇيى جوق، شاپەيدىڭ كۇيى جوق، قايتەمىز» دەگەن ەكەن، «قايتكەنى نەسى، سوتتاڭىز» دەپ جۇرت ءبىر اۋىزدان شۋ ەتە ءتۇسىپتى. «بۇعان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق پروكۋرورى فەدورەنكو، وبلىستىق سوتتىڭ پرەدسەداتەلى جاڭابايەۆ جولداستار دا ارالاسسىن» دەگەن داۋىستار دا ەستىلىپتى.،
1955
You Might Also Like
