InfoHub Logo

اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن جازا كودەكستىڭ ەرەكشە ءبولىمىنىڭ بابىندا كوزدەلگەن شەكتە، كودەكستىڭ ەرەجەلەرىنە ءدال سايكەستىكتە قولدانىلادى. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن جازا كودەكستىڭ ەرەكشە ءبولىمىنىڭ بابىندا كوزدەلگەن شەكتە، كودەكستىڭ ەرەجەلەرىنە ءدال سايكەستىكتە قولدانىلادى. زاڭمەن بەلگىلەنگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ۋاكىلەتتى ورگاندار كودەكستە بەلگىلەنگەن ءتارتىپتى ساقتاي وتىرىپ، اكىمشىلىك جازالاردى قولدانۋلارى قاجەت. اكىمشىلىك جازانى قولدانۋ، سونىمەن بىرگە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى زاڭدار ۇستانىمدارىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا ساي كەلۋ قاجەت.

زاڭدىلىق ۇستانىمى (9-باپ). اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعانى ءۇشىن قولدانىلاتىن ىقپال ەتۋ شارالارى تەك زاڭدا بەلگىلەنەدى جانە زاڭدا بەلگىلەنگەن نەگىزدەر مەن تارتىپتەن باسقا جاعدايلاردا، ەشكىم دە اكىمشىلىك جازاعا ۇشىراتۋعا ءتيىس ەمەس. ىزگىلىك ۇستانىمى (15-باپ). قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان ادامعا اكىمشىلىك جازا قولدانعاندا ادام جانىن كۇيزەلتۋدى نەمەسە ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىن قورلاۋدى جازالاۋ ماقساتى ەتىپ قويۋعا بولمايدى.

جەكە باسقا قول سۇقپاۋشىلىق (16-باپ). وزىنە قاتىستى اكىمشىلىك جازا شاراسى رەتىندە قاماۋعا الۋ تاعايىندالعان ادامدى ۇستاۋ ونىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاتەر توندىرمەيتىن جاعدايدا جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس. سونىمەن بىرگە، اكىمشىلىك جازا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان ادامعا ءتان ازابىن تارتتىرۋدى نەمەسە ونىڭ ادامگەرشىلىك قادىر-قاسيەتىن قورلاۋدى، سونداي-اڭ زاڭدى تۇلعانىڭ ىسكەرلىك بەدەلىنە زيان تيگىزۋدى ماقسات تۇتپايدى. اكىمشىلىك جازا ءادىل، قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سيپاتىنا، ونىڭ جاسالۋ ءمان-جايلارىنا، قۇقىق بۇزۋشىنىڭ باسىنا ساي كەلەتىن بولۋعا ءتيىس. جەكە تۇلعاعا اكىمشىلىك جازا قولدانۋ كەزىندە جاسالعان اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سيپاتى، كىنالىنىڭ جەكە باسى، سونىڭ ىشىندە ونىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعانعا دەيىنگى جانە ودان كەيىنگى مىنەز-قۇلقى، مۇلىكتىك جاعدايى، جاۋاپتىلىقتى جەڭىلدەتەتىن جانە اۋىرلاتاتىن ءمان-جايلار ەسكەرىلەدى.

زاڭدى تۇلعاعا اكىمشىلىك جازا قولدانعان كەزدە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سيپاتى، مۇلىكتىك جاعدايى، جاۋاپتىلىقتى جەڭىلدەتەتىن جانە اۋىرلاتاتىن ءمان-جايلار ەسكەرىلەدى. اكىمشىلىك جازا قولدانۋ تۇلعانى ورىندالماعانى ءۇشىن اتالعان جازا قولدانىلعان مىندەتتەردى اتقارۋدان، جول بەرىلگەن بۇزۋشىلىقتى جويۋدان جانە زياندى وتەۋدەن بوساتپايدى.

ءبىر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن ءبىر نەگىزگى، نە نەگىزگى جانە قوسىمشا اكىمشىلىك جازالاردىڭ قولدانىلۋى مۇمكىن. مىنالار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن جاۋاپتىلىقتى جەڭىلدەتەتىن ءمان-جايلار بولىپ تانىلادى:

— كىنالى ادامنىڭ وكىنۋى؛

— كىنالى ادامنىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ زياندى زارداپتارىن بولدىرماۋى، زالالدى ءوز ەركىمەن وتەۋى نەمەسە كەلتىرىلگەن زياندى جويۋى؛

— اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى كۇشتى جان تولقىنىسىنىڭ اسەرىمەن نە جەكە باسىنىڭ نەمەسە وتباسىنىڭ اۋىر جاعدايلارى سالدارىنان جاساۋ؛

— اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى كامەلەتكە تولماعان ادامنىڭ جاساۋى؛

— اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى جۇكتى ايەلدىڭ نەمەسە ءۇش جاسقا دەيىنگى بالاسى بار ايەلدىڭ جاساۋى؛

— اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى كۇش قولدانۋ نەمەسە پسيحيكالىق ماجبۇرلەۋ ناتيجەسىندە جاساۋ؛

— اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى قاجەتتى قورعانۋدىڭ زاڭدىلىعى شارتتارىن بۇزۋ، قۇقىققا قارسى قول سۇعۋشىلىق جاساعان ادامدى ۇستاۋ، — بۇيرىقتى نەمەسە وكىمدى ورىنداۋ كەزىندە جاساۋ.

اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ءىستى قارايتىن سۋديا، ورگان (لاۋازىمدى تۇلعا) باسقا اتالماعان ءمان-جايلاردى دا جەڭىلدەتەتىن ءمان-جايلار دەپ تانۋى مۇمكىن. مىنالار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن جاۋاپتىلىقتى اۋىرلاتاتىن ءمان-جايلار دەپ تانىلادى:

— ءتيىستى ۋاكىلەتتى تۇلعالاردىڭ قۇقىققا قارسى مىنەز-قۇلىقتى توقتاتۋدى تالاپ ەتكەنىنە قاراماستان ونى جالعاستىرا بەرۋ؛

— بۇرىن جاساعان اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىعى ءۇشىن اكىمشىلىك جازالاۋعا ۇشىراتىلعان، ول بويىنشا كودەكستىڭ 66-بابىندا كوزدەلگەن مەرزىمى بىتپەگەن ادامنىڭ بىرتەكتى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى ءبىر جىل ىشىندە قايتالاپ جاساۋى؛

— كامەلەتكە تولماعان ادامدى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىققا تارتۋ؛

— كىنالى ادامنىڭ بىلە ءتۇرا اۋىر پسيحيكالىق اۋرۋمەن اۋىراتىن ادامداردى، نە اكىمشىلىك جاۋاپتىلىعى تۋىندايتىن جاسقا جەتپەگەن ادامداردى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋعا تارتۋى؛

— ۇلتتىق، ناسىلدىك جانە ءدىني جەككورۋشىلىك نەمەسە جاۋلاسۋشىلىق سەبەبى بويىنشا، باسقا ادامداردىڭ زاڭدى ارەكەتى ءۇشىن كەك الۋ، سونداي-اق باسقا قۇقىق بۇزۋشىلىقتى جاسىرۋ نەمەسە ونىڭ جاسالۋىن جەڭىلدەتۋ ماقساتىندا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋ؛

— ادامعا نەمەسە ونىڭ جاقىندارىنا قاتىستى بەلگىلى ءبىر تۇلعانىڭ ءوزىنىڭ قىزمەتتىك، كاسىپتىك نەمەسە قوعام-دىڭ بورىشىن ورىنداۋىنا بايلانىستى اكىمشىلىك ءڭۇقىق ءبۇزۋشىلىڭ جاساۋ؛

— كىنالى ادامنىڭ بىلە تۇرا جۇكتى ايەلدەرگە ڭاتىستى، سونداي-اق جاس بالاعا، باسقا دا قورعانسىز نەمەسە دارمەنسىز ادامعا نە كىنالىگە، تاۋەلدى ادامعا ڭاتىستى اكىمشىلىك قۇقىق ءبۇزۋشىلىق جاساۋ؛

— ادامدار توبىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق ءبۇزۋشىلىق جاساۋى؛

— تابيعي اپات جاعدايىندا نەمەسە باسقا دا توتەنشە جاعدايلار كەزىندە اكىمشىلىك ڭۇقىڭ بۇزۋشىلىق جاساۋ؛

— ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق نەمەسە ۋىتقۇمارلىق ماسايۋ كۇيىندە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋ.

اكىمشىلىك جازا قولداناتىن سۋديا، ورگان (لاۋازىمدى تۇلعا) اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ سيپاتىنا قاراي ونى جاۋاپتىلىقتى اۋىرلاتاتىن ءمان-جاي دەپ تانىماۋى مۇمكىن.

ءبىر ادام ەكى نەمەسە ودان دا كوپ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساعان كەزدە ءاربىر قۇقىڭ ءبۇزۋشىلىق ءۇشىن جەكە-جەكە اكىمشىلىك جازا قولدانىلادى. ەگەر ادام بىرنەشە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساپ، ول ىستەردى ءبىر سۋديا، ورگان (لاۋازىمدى تۇلعا) قاراسا، بۇل ادامعا بەلگىلى ءبىر تۇردەگى جازالار قولدانىلعان جاعدايدا، جازانىڭ تۇپكىلىكتى مولشەرىن جازانىڭ وسى ءتۇرى ءۇشىن كودەكستە بەلگىلەنگەن ءۇش ەسەلەنگەن ەڭ جوعارعى شەگىنەن اسىرۋعا بولمايدى. اكىمشىلىك قاماۋعا الۋدىڭ ەڭ ۇزاق مەرزىمى مۇنداي جاعدايلاردا — وتىز تاۋلىكتەن، ال توتەنشە جاعداي رەجيمىنىڭ تالاپتارىن بۇزعانى ءۇشىن قولدانىلاتىن اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ قىرىق بەس تاۋلىكتەن اسپاۋعا ءتيىس.

ەگەر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋ ناتيجەسىندە ازاماتقا نەمەسە ۇيىمعا مۇلىكتىك زالال كەلتىرىلسە، سۋديا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ءىستى قاراي كەلىپ، داۋ بولماعان جاعدايدا جازا قولدانۋ تۋرالى ماسەلەنى شەشۋ كەزىندە ءبىر مەزگىلدە مۇلىكتىك زالالدى وتەۋ تۋرالى ماسەلەنى شەشۋگە قۇقىلى.

وزگە ۋاكىلەتتى ورگاندار (لاۋازىمدى تۇلعالار) قارايتىن اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ىستەر بويىنشا مۇلىكتىك زالالدى وتەۋ ازاماتتىڭ سوت ءىسىن جۇرگىزۋ تارتىبىمەن شەشىلەدى. اكىمشىلىك قاماۋعا الۋ مەرزىمى تاۋلىكتەرمەن، ال جەكە تۇلعاعا نەمەسە زاڭدى تۇلعاعا بەرىلگەن ارناۋلى قۇقىقتان ايىرۋ، سونداي-اق ليسەنزيادان (ارناۋلى رۇقساتتان، بىلىكتىلىك اتتەستاتىنان (كۋالىكتەن) ايىرۋ نەمەسە ونىڭ قولدانىلۋىن قىزمەتتىڭ بەلگىلى ءبىر تۇرىنە نە بەلگىلى ءبىر ىس-ارەكەتتەردى جاساۋعا توقتاتا تۇرۋ مەرزىمى -جىلدارمەن، ايلارمەن نەمەسە كۇنتىزبەلىك كۇندەرمەن ەسەپتەلەدى. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ءۇشىن اكىمشىلىك جازا قولدانىلعان ادام اكىمشىلىك جازا قولدانۋ تۋرالى قاۋلىنىڭ ورىندالۋى اياقتالعان كۇننەن باستاپ ءبىر جىلدىڭ ىشىندە وسى جازاعا ۇشىرادى دەپ ەسەپتەلەدى.

---