InfoHub Logo

قۇقىقتىق رەجيم — اسەر ەتۋ نىساندارىنىڭ الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جاعدايىن بەكىتۋگە پايدالاناتىن جانە ولاردىڭ تۇراقتى قىزمەت ەتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالاتىن رەسمي تۇردە بەلگىلەنگەن زاڭدىلىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق قۇرالداردىڭ جيىنتىعىن كورسەتەتىن قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ ەرەكشە ءتارتىبى. سونىمەن، قۇقىقتىق رەجيمگە كەلەسىدەي بەلگىلەر ءتان:

— قۇقىقتىق رەتتەۋ ماقساتتى تۇردە بەلگىلى ءبىر نىساننىڭ، زاتتىڭ نەمەسە پروسەستىڭ، ياعني قۇقىقتىق رەجيمدى الىپ ءجۇرۋشىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇزەگە اسىرىلادى؛
— قولدانىلاتىن قۇقىقتىق قۇرالداردىڭ جيىنتىعىن رەسمي بەلگىلەنگەن جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق-قۇقىقتىق شارالار جۇيەسىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن ارناۋلى مىنەز-قۇلىق، قىزمەت، تىرشىلىك ارەكەتتەرىن قامتيتىن ەرەجەلەر قۇرايدى؛
— قۇقىقتىق اكتىلەردە نىسان نەمەسە پروسەستىڭ بەلگىلەنگەن ءقۇقىقتىق جاعدايى بەكىتىلەدى؛
— ارناۋلى بەلگىلەنگەن ەرەجەلەر رەجيمدى الىپ ءجۇرۋشىنىڭ جاعدايىنىڭ بۇزىلۋىنا كەدەرگى جاساۋعا جانە ونىڭ قىزمەت ەتۋىنىڭ پارامەترىن ساقتاۋعا باعىتتالعان؛
— رەجيمدىك ەرەجەنى بىركەلكى قۇقىقتىق ۇستانىمدار، بىركەلكى قۇقىقتىق نىساندار جانە قۇقىقتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ الدىن الا بەلگىلەنگەن مەحانيزمىنە قاتاڭ سايكەستىكتە ىسكە اسىراتىن سۋبەكتىلەر قىزمەتى (ارەكەتى).

رەجيمدىك رەتتەۋدىڭ نورماتيۆتىك قۇىقتىق نەگىزى قۇىقتىق رەجيمنىڭ سيپاتى مەن تۇرىنە (توتەنشە، ەرەكشە، سوعىس جاعدايى جانە شەكارا رەجيمى جانە ت.ب.) بايلانىستى بولادى. تۇعانىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇىقتارى مەن بوستاندىقتارى كونستيتۋسيالىق قۇىلىستى قورعاۋ، قوعامدىق ءتارتىپتى، تۇعانىڭ قۇىقتارى مەن بوستاندىقتارىن، حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن يماندىلىعىن ساقتاۋ ماقساتىنا قاجەتتى شامادا عانا جانە تەك زاڭمەن شەكتەلۋى مۇمكىن (قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنىڭ 39-بابى).

قۇقىقتىق رەجيمنىڭ قۇرىلىمىنا مىنا ەلەمەنتتەر: رەجيمنىڭ باعىتتالۋ نىسانى، رەجيمدىك قۇقىقتىق قۇرالدار، رەجيمدىك رەتتەۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى، ۇيىمداستىرۋشىلىق-قۇقىقتىق كەپىلدىكتەر جۇيەسى كىرەدى.

رەجيمنىڭ باعىتتالۋ نىسانى رەتىندە بەلگىلەنگەن اۋماقتار (جابىق اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىنىستەر رەجيمى، ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماق رەجيمى)، ڭۇقىڭتىق قۇرىلىمدار مەن ينستيتۋتتار (سالا رەجيمى)، ۇيىمدار (اتوم ەنەرگياسىنىڭ، اسكەري، قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسى رەجيمى)، الەۋمەتتىك جانە تابيعي تەحنوگەندىك پروسەستەر (ەڭبەك جانە دەمالىس، توتەنشە جاعدايلار رەجيمى)، ماتەريالدىڭ قۇندىلىق زاتتارى (مۇلىك، تابيعي رەسۋرستار قۇجاتتار رەجيمى)، اكىمشىلىك ڭىزمەت (كەدەن رەجيمى، شەكارا رەجيمى جانە ت.ب.) سانالادى.

رەجيمدىك بولىپ نورماتيۆتىك ۇيعارىمدار، سۋبەكتىلەردىڭ قۇقىڭتارى مەن مىندەتتەرىن ىسكە اسىرۋ اكتىلەرى، ماداقتاۋ جانە ماجبۇرلەۋ شارالارى، زاڭدى سانكسيالار، اكىمشىلىك قىزمەتتىڭ ادىستەرى مەن تاسىلدەرى سانالادى.

رەجيمدىك ەرەجەلەر مىنەز-قۇلىقتىڭ نورماتيۆتىك مودەلىن جاسايتىن جانە سۋبەكتيۆتىك قۇقىقتار، وكىلەتتىلىكتەر، شەك قويۋلاردى پايدالانۋدىڭ ءتارتىبىن رەتتەيتىن قۇقىقتىق قۇرالداردىڭ ەرەكشە ۇيلەسىمدىلىگىن كورسەتەدى.

رەجيمنىڭ سۋبەكتىلەرى نەمەسە قاتىسۋشىلارى بولىپ رەجيمدى الىپ جۇرۋمەن بايلانىستى جانە بەلگىلەنگەن ەرەجەلەردى ساقتاۋعا مىندەتتى جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار سانالادى. ارناۋلى سۋبەكتىلەر رەتىندە بەلگىلەنگەن ەرەجەلەردىڭ ساڭتالۋىن قامتاماسىز ەتەتىن مەملەكەتتىك ورگاندار (لاۋازىمدى تۇلعالار) سانالادى.

ۇيىمداستىرۋشىلىق — قۇقىقتىق كەپىلدىكتەر — قۇقىقتىق رەجيمنىڭ قۇرامداس بولىگى. ونىمەن رەجيمنىڭ تۇراقتىلىعى، ونىڭ ورىندالۋى، بولۋى مۇمكىن بۇزۋشىلىقتاردى جويۋ قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇل جۇيەگە قۇقىقتىق رەجيم ءتۇرىنىڭ تاۋەلدىلىگىنە قاراي اكىمشىلىك جۇيەگە قامتىلاتىن، ياعني رەجيمدى قامتاماسىز ەتۋ مەن ۇستاپ ءتۇرۋشى وكىلەتتىكتەرگە يەلەنگەن مەملەكەتتىك ورگاندار (لاۋازىمدى تۇلعالار)، رەجيم تالاپتارىن ءبۇزعانى ءۇشىن قولدانىلاتىن زاڭدىلىق سانكسيالار جيىنتىعى، رەجيمدى ورناتۋمەن بايلانىستى ۇيىمداستىرۋ شارالارى، اقپاراتتىق تەحنيكالىق قۇرالدار كىرەدى.

اكىمشىلىك قۇقىققا ءوزىنىڭ سالالىق رەجيمى ءتان، ونىڭ نەگىزىن اكىمشىلىك-قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ ۇستانىمدارى، اكىمشىلىك قۇقىقتىق اسەر ەتۋدىڭ ادىستەرى مەن امالدارى، اكىمشىلىك-قۇقىقتىق قاتىناسقا قاتىسۋشىلاردىڭ قۇقىقتىڭ مارتەبەسى ءقۇرايدى.

اكىمشىلىك قۇقىقتىق رەجيم اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى مەن لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارمەن ءوزارا قاتىناستا نەمەسە بىر-بىرىمەن لاۋازىمدىق مىندەتتەرىن ىسكە اسىرۋدا، ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك نىساندار مەن پروسەستەردى رەتتەۋ كەزىندە بولادى. ارناۋلى اكىمشىلىك-قۇقىقتىق رەجيم ەرەكشە قۇقىقتىق رەجيمنىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە بولادى. ارناۋلى اكىمشىلىك قۇقىقتىق رەجيم ەنگىزۋدىڭ نەگىزى الەۋمەتتىك جانە تابيعي-تەحنوگەندىك سيپاتتاعى ادەتتەگىدەن تىسقارىلىق جاعدايلار، ارناۋلى اكىمشىلىك قۇقىقتىق رەجيم نىساندارىن قۇرۋ؛ رەجيمدىك رەتتەۋدى قاجەت ەتەتىن باسقا دا فاكتورلاردىڭ پايدا بولۋى سانالادى.

باسقا دا اكىمشىلىك-قۇقىقتىق رەتتەۋ شارالارى قاجەتتى دەڭگەيدە قۇقىقتىق ءتارتىپتى ورناتۋدى قامتاماسىز ەتە الماسا، ارناۋلى اكىمشىلىك قۇقىقتىڭ رەجيمدەر ورناتىلادى. بۇل مىنا قۇرالداردىڭ كومەگىمەن ىسكە اسادى.قوسىمشا تىيىم سالۋ مەن مىندەتتەۋ، ونىڭ ۇستىنە رەجيم قانداي دا بولسىن مىنەز قۇلىقتى شەكتەپ قانا قويمايدى، وسى تالاپتىڭ ورىندالۋىنا الدىن الا باقىلاۋدى ورنىقتىرادى رەجيمدىك ەرەجەلەردى ورناتۋ مەن ۇستاپ تۇرۋعا باعىتتالعان ارناۋلى اكىمشىلىك شارالار (مەملەكەتتىك ساراپتاما، مەملەكەتتىك مونيتورينگ، مەملەكەتتىك تىركەۋ، ليسەنزيالاۋ)؛ قانداي دا بولماسىن قۇقىقتاردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋگە الدىن الا ۇسىنىس جاسايتىن رۇقساتتامالىق ودىستەر جانە قۇقىقتار مەن بوستاندىڭتاردى جۇزەگە اسىرۋ، شارۋاشىلىق قىزمەتتى اتقارۋ. مۇنداي ءتارتىپ كوبىنەسە لاۋازىمدىق تۇلعانىڭ قاراپ شەشۋىنە بايلانىستى، ول رۇقسات بەرۋ زاڭدىلىق ماقساتقا ساي ەمەس دەپ تاپسا، رۇقسات بەرۋدەن باس تارتادى؛ جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار، لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ رەجيمدىك تالاپتاردى ورىنداۋىنا باقىلاۋ مەن قاداعالاۋ جۇيەسى.ورناتىلعان رەجيمدىك ەرەجەلەردى بۇزۋدىڭ الدىن الۋ، اشۋ جانە جولىن كەسۋگە باعىتتالعان ءۇيىمداستىرۋشىلىق تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ جانە ت.ب.

ارناۋلى اكىمشىلىك-قۇقىقتىق رەجيمدەردىڭ بەلگىلەرىنە مىنالار جاتادى: ونى قولدانۋ اياسى — ول مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ (لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ) قىزمەتىندە قاۋىپسىزدىكتى، قورعاۋدى، كۇزەتۋدى قامتاماسىز ەتەتىن مىندەتتەرىن ورىنداۋمەن بايلانىستى قىزمەت ايالارىندا بەلگىلەنەدى؛رەجيمدىك ەرەجەلەردى قۇرايتىن ۇيعارىمدار، ولار جەكە جانە زاڭدى ءتۇلعالاردىڭ جالپى قۇقىق سۋبەكتىلىگىن شەكتەيتىن، تىيىم سالاتىن جانە مىندەتتەيتىن اكىمشىلىك قۇقىقتىق نورمالاردان تۇرادى؛ايرىقشا قۇقىقتىق رەجيمنىڭ مىندەتتى سۋبەكتىسى بولىپ اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى سانالادى.تۇرعىندار مەن اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى اراسىنداعى رەجيمدىك ەرەجەلەردى ساقتاۋمەن بايلانىستى قۇقىقتىق قاتىناستى رەتتەۋدە اسەر ەتۋدىڭ اكىمشىلىك قۇقىقتىق ادىستەرى؛رەجيم ەرەجەلەرىن بۇزعاندىق ءۇشىن تارتىپتىك جانە اكىمشىلىك ماجبۇرلەۋ شارالارى قولدانىلادى.

ارناۋلى اكىمشىلىك قۇقىقتىق رەجيمدەردىڭ قۇقى رەتتىلىگىنە بايلانىستى مىناداي ەكى توپقا ءبولىنۋى مۇمكىن: مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى ورناتاتىن جانە رەتتەيتىن مەملەكەتتىك رەجيم؛ اكىمشىلىك اۋماقتىق بولىنىستەردە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار ورناتاتىن جانە رەتتەيتىن جەرگىلىكتى رەجيمدەر.

ەگەر سارالاۋ بەلگىسىنە قاراي رەجيمنىڭ باعىتتالۋ نىسانىن الاتىن بولساق، ول مىنالارعا بولىنەدى اۋماقتىق رەجيم — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسى رەجيمىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جانە كەدەن شەكارالارى ارقىلى وتكىزۋ بەكەتتەرىندەگى رەجيمدى جابىق اكىمشىلىك اۋماقتىق بولىنىستەر، سوعىس جاعدايى، كارانتين، كونتينەنتتىك قايراڭ جانە ايرىقشا ەكونوميكالىق ايماق، ەمدەلۋ ساۋىقتىرۋ ورىندارىنىڭ رەجيمى. كولىكتىك جانە باسقا اۆاريالار، ورتتەر (جارىلىستار)، كۇشتى اسەر ەتەتىن ۋلى، راديو بەلسەندى جانە بيولوگيالىق ءقاۋىپتى زاتتار اۋاعا جايىلاتىن (جايىلۋ ءقاۋپى بار) اۆاريالار، ۇيلەر مەن عيماراتتاردىڭ كەنەتتەن قۇلاۋى، سۋ بوگەتتەرىنىڭ بۇزىلۋى، تىنىس تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ەلەكترەنەرگەتيكالىق جانە كوممۋنيكاسيالىق جۇيەلەردەگى، تازارتۋ قۇرىلعىلارىنداعى اۆاريالار سەبەپ بولعان جانە جاعدايدى دەرەۋ تۇراقتاندىرۋدى، قۇقىق ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋدى، قاجەتتى جانە اۆاريالىق قالپىنا كەلتىرۋ ءجۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋدى تالاپ ەتەتىن تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعدايلار پايدا بولعاندا ەنگىزىلەدى.

ادەتتەگىدەن تىس رەجيمدەردىڭ ەرەكشەلىكتىك بەلگىلەرى بولىپ:

— جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن شەكتەيتىن شارالاردى قولدانۋ؛
— قوسىمشا اكىمشىلىك قۇقىقتىق مىندەتتەر مەن تىيىم سالۋلاردى ەنگىزۋ؛
— رەجيمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بيلىك ورگاندارىنا توتەنشە وكىلەتتىكتەر بەرۋ؛
— توتەنشە جاعدايدى ەنگىزۋگە نەگىز بولگان ءمان جايلاردى جويۋ جونىندەگى ماسەلەلەردى شۇعىل شەشۋ جانە ءىس-شارالاردى جۇرگىزۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ توتەنشە جاعداي رەجيمىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ارنايى ورگاندارىن قۇرۋ سانالادى.

---