InfoHub Logo

باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ ۇعىمى جانە زاڭدىلىق ماعىناسى. مەملەكەتتىك باسقارۋ سۋبەكتىلەرى قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق نىسانىنىڭ وبەكتيۆتەندىرىلگەن كورىنىسى بولىپ باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىسى سانالادى. قۇقىقتىق اكتىنىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى مىنالار: — زاڭدىلىققا، مەملەكەتتىك بيلىكتىك سيپاتتاماعا يە جانە باعىتتالگانىنا بايلانىستى ورىنداۋ مىندەتتىلىگى بار. باسقارۋ اكتىسىن ورىنداۋ كەپىلدىلىگى مەملەكەتتىڭ ەرىكسىز كوندىرۋ كۇشىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اكتىلەرىنىڭ جالپى بەلگىسى — باسقارۋ اكتىسىنىڭ قۇقىقتىق سيپاتتامالىعىندا. باسقارۋ اكتىسىنىڭ زاڭدىلىق سيپاتتاماسى — ونىڭ باسقارۋ سۇراقتارىندا مەملەكەتتىك-بيلىكتىك قۇقىقتىق شەشىم بولادى.

— ءبىر جاقتى تارتىپتە قولدانىلادى؛
— قاجەتتى مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىن بەكىتەدى جانە ناقتى باسقارۋشىلىق قاتىناستاردى رەتتەيدى. سوڭىندا قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ باستالۋى، وزگەرۋى نەمەسە اياقتالۋى كورىنىس تابادى. دەمەك، باسقارۋ اكتىسى، باسقارۋ اياسىنداعى ابستراكتىلى جانە ناقتى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدى. بۇل ماعىنادا مەملەكەتتىك باسقارۋ اكتىسى رەتتەۋشى اكت بولىپ سانالادى؛
— شىعارماشىلىق سيپاتتاماعا يە، ويتكەنى ول باسقارۋشىلىق ىستەر مەن سۇراقتاردى ءتيىمدى شەشۋگە باعىتتالعان. ءىستى شەشەتىن باسقارۋ سۋبەكتىسىنەن شىعارماشىلىق جانە عىلىمي ءادىس-امال، فاكتىلىگى، مالىمەتتەردى ەسەپكە الۋ جانە تەرەڭ تالداۋ قاجەت ەتىلەدى.
— باسقارۋ سۋبەكتىسى باسقارۋ اكتىسىن تەك قانا قۇقىقتىق نورما بەلگىلەگەن تارتىپپەن ءوزىنىڭ وكىلەتتىك شەڭبەرىندە قابىلدايدى. مۇنداي ءتارتىپ نەگىزىنەن اكىمشىلىك-پروسەسسۋالدىق نورمالارمەن رەتتەلەدى، مىسالى، ۇكىمەت قاۋلىسى تەك القالى تارتىپتە جانە كۆورۋم بولعان جاعدايدا قابىلدانادى.

دەمەك، باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىسى — بۇل باسقارۋشىلىق قاتىناستى رەتتەيتىن نەمەسە ناقتى باسقارۋشىلىق ءىستى شەشەتىن، ادرەساتتىڭ جەكە مىنەز-قۇلقىن انىقتايتىن، مەملەكەتتىك بيلىكتىك شىعارماشىلىق سيپاتقا يە، بەلگىلەنگەن تورتىپپەن وكىلەتتى ورگان نەمەسە لاۋازىمدى تۇلعانىڭ ءبىر جاقتى تارتىپپەن شىعاراتىن زاڭدىلىق اكتى.

باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ زاڭدىلىق ماعىناسى كوپ جاقتى: ولار قۇقىق نورمالارىن بەلگىلەيدى، وزگەرتەدى نەمەسە كۇشىن جويادى (بۇل جەردە باسقارۋدىڭ نورماتيۆتىك اكتىلەرى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر)؛ باسقارۋ سۋبەكتىلەرىنە ناقتى مىندەتتەر جۇكتەيدى نەمەسە بەلگىلى قۇقىقتارعا يە ەتەدى (مىسالى، باسقارۋ اياسىندا قانداي دا بولماسىن ارەكەتتەردى جاساۋعا مىندەتتەيدى، ق ر ىشكى ىستەر ءمينيسترى رەسپۋبليكا اۋماعىندا ورىنداۋعا مىندەتتى اكتىلەر (بۇيرىق) شىعارادى). باسقارۋ اكتىلەرى زاڭدى فاكتىلەر رەتىندە، ياعني باسقارۋ اياسىندا قۇقىقتىق قاتىناستاردىڭ پايدا بولۋىنا، وزگەرۋىنە نەمەسە اياقتالۋىنا نەگىز بولادى (مىسالى، ق ر ازاماتىن ق ر ءىىم-نىڭ كادرلار قاتارىنا ەنگىزۋ، قىزمەتتىك قاتىناستاردى تۋعىزۋعا زاڭدى فاكت رەتىندە قابىلدانادى).

باسقارۋ اكتىلەرى مىنا جاعدايلارعا:

— باسقارۋدىڭ باسقا دا اكتىلەرىن شىعارۋعا نەگىز رەتىندە (مىسالى، جوعارى تۇرعان ورگان شىعارعان اكت نەگىزىندە تومەن تۇرعان ورگان اكت شىعارادى)؛
— سوتتا دالەلدەمە رەتىندە، سوتتىڭ ءىستى قورعاۋعا نەگىز رەتىندە (قىزمەتكەردى جۇمىستان شىعارۋ، جاۋاپتىلىق شارالارىن قولدانۋ)؛
— باسقا اكتىلەردىڭ جارامدىلىق جاعدايىنا (مىسالى، ءىيۋ-نىڭ قارۋ-جاراق ساتىپ الۋعا بەرگەن رۇقساتى جانە ت.ب.) قولدانىلۋى مۇمكىن.

باسقارۋ اكتىسىنىڭ زاڭنان ايىرماشىلىعى — ونىڭ زاڭعا تاۋەلدىلىگىندە، ياعني ول زاڭنىڭ نەگىزىندە جانە زاڭدى ورىنداۋعا بايلانىستى شىعارىلادى. زاڭ — قۇقىقتىق اكت جۇيەسىندە ەڭ جوعارى زاڭدىلىق كۇشى بار اكت.

قانداي دا بولماسىن مەملەكەتتىك باسقارۋ اكتىسى زاڭنىڭ قولدانىلۋىن توقتاتا جانە وزگەرتە المايدى. ەگەر باسقارۋ اكتىسى زاڭعا قايشى بولسا، زاڭنىڭ باسقارۋ اكتىسىن توقتاتۋعا جانە وزگەرتۋگە كۇشى بار. سوت ورگاندارىنىڭ اكتىلەرىنەن (ۇكىم، شەشىم، قاۋلى، ۇيعارىم) باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ ايىرماشىلىعى زاڭدىلىق قاسيەتتەرى، قابىلداۋ نەگىزى جانە ءتارتىبى ارقىلى كورىنەدى.

سوت اكتىسى — بۇل سوت ادىلدىگىنىڭ كورىنىسىن بىلدىرەتىن قۇقىقتىڭ نىسان، ول ازاماتتاردىڭ، ورگانداردىڭ، كاسىپ-ورىنداردىڭ، مەكەمەلەردىڭ قۇقىقتارى نەمەسە زاڭدى مۇددەلەرى بۇزىلعان جاعدايدا قولدانىلاتىن قۇقىق نورماسىنىڭ اكتىسى.

سوندىقتان، سوت اكتىسى — قۇقىق بۇزۋشىلىق ىستەرى تۋرالى نەمەسە قۇقىق تۋرالى داۋدى سوتتىڭ قاراۋى جانە شەشۋىمەن بايلانىستى قولدانىلاتىن جەكە اكت. باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ كوبى، باسقارۋدىڭ ايالارى مەن سالالارىندا باسشىلىقتى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا، باسقارۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ زاڭدى ارەكەتتەر جاساۋىمەن بايلانىستى شىعارىلادى. سوت اكتىلەرىن تەك سوتتار شىعارادى، ولار تاۋەلسىز جانە زاڭعا عانا باعىنادى. دەمەك، سوتقا قانداي دا بولماسىن ءىستى شەشۋ ءۇشىن ەشكىم دە نۇسقاۋ بەرە المايدى. ال باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى تەك زاڭنىڭ نەگىزى مەن ورىندالۋى عانا ەمەس، جوعارى تۇرعان باسقارۋ سۋبەكتىلەرى باسشىلىق جاساۋ پروسەسىندە ءوز وكىلەتتىكتەرىنىڭ شەڭبەرىندە باعىنىشتى ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالارعا ورىنداۋعا مىندەتتى نۇسقاۋلار مەن ۇيعارىمدار بەرە الادى.

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىسىنىڭ پروكۋرورلىق قاداعالاۋ (نارازىلىق، ۇسىنىس، قاۋلى) اكتىلەرىنەن ايىرماشىلىعى — ولاردى قابىلداۋدىڭ زاڭدىلىق قاسيەتتەرى مەن نەگىزدەرىندە. پروكۋراتۋرا ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن، زاڭدى تۇلعالاردىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەلەرىنىڭ ساقتالۋىنا قاداعالاۋ جۇرگىزەدى. قاداعالاۋ مىندەتتەرى تۇلعانىڭ جانە ازاماتتىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن، ورگانداردىڭ، ۇيىمداردىڭ، لاۋازىمدى تۇلعالار مەن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق اكتىلەر مەن ىس-ارەكەتتەرىنىڭ زاڭعا سايكەس كەلۋىن قامتاماسىز ەتۋ، زاڭدىلىقتىڭ كەز كەلگەن بۇزىلۋىن، سونداي-اق بۇزۋشىلىققا ىقپال ەتەتىن سەبەپتەر مەن جاعدايلاردى انىقتاپ، جويۋ، بۇزىلعان قۇقىقتاردى قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن قولدانۋ بولىپ تابىلادى. ياعني، بۇنداي قاداعالاۋ اكتىلەرى وزىندە جاڭا قۇقىق نورمالارىن، اتقارۋشى-وكىمدىك باسقارۋشىلىق سيپاتتاعى ۇيعارىمداردى كورسەتپەيدى.

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرىنىڭ ازاماتتىق-قۇقىقتىق اكتىلەردەن (كەلىسىمنەن) ايىرماشىلىعى -ولاردىڭ زاڭدىلىق تابيعاتى مەن قابىلداۋ نەگىزدەرىندە. ازاماتتىق-قۇقىقتىق اكتىلەرگە ەكى جاقتىڭ ءوزارا ەرىكتى كەلىسىمى قاجەت، ال باسقارۋ اكتىسى مۇددەلى جاقتىڭ كەلىسىمىنسىز قابىلدانۋى مۇمكىن.

باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ زاڭدى ماعىناسى بار جانە ولار قىزمەتتىك قۇجاتتاردان ەرەكشەلەنەدى. زاڭدىلىق ماعىناسى بار قۇجاتتار (قىزمەتتىك كۋالىك، ديپلوم، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى حاتتاما جانە ت.ب.) قۇقىقتىق قاتىناستاردى ورنىقتىرمايدى، وزگەرتپەيدى جانەاياقتامايدى. ولار بەلگىلەيگەن نىساندا تولتىرىلگان بولسا، بەلگىلى ءبىر فاكتىلەردى كۋالاندىرادى.

قىزمەتتىك قۇجاتتاردىڭ (انىقتاما، باياندامالىق حاتتار، ماجىلىستەردىڭ ستەنوگراممالارى جانە ت.ب.) زاڭدىلىق ماعىناسى جوق، ءبىراق ولار اقپارات دەرەككوزى بولىپ تابىلادى. قىزمەتتىك جانە زاڭدىلىق ماعىناسى بار قۇجاتتار نەگىزىندە باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى قابىلدانۋى مۇمكىن (مىسالى، قىزمەتكەردىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىن ورىنداعانى تۋرالى مالىمدەمە نەگىزىندە، اتقارۋشى بيلىك ورگانىنىڭ باسشىسى ونى ماداقتاۋ تۋرالى بۇيرىق شىعارۋى مۇمكىن).

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرىنىڭ مەملەكەتتىك ەمەس، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە باسقا دا بىرلەستىكتەردىڭ اكتىلەرىنەن ايىرماشىلىعى بار. تەك ۇيىمنىڭ جانە بىرلەستىكتىڭ اتىنان عانا شىعارىلعان اكتىلەر ۇيىمنىڭ (بىرلەستىكتىڭ) مۇشەلەرىنە عانا مىندەتتى بولادى، ونى جۇزەگە اسىرۋ وزدەرىنىڭ قۇرالدارى مەن تاسىلدەرى ارڭىلى قامتاماسىز ەتىلەدى. سونىمەن بىرگە، ولاردىڭ اكتىلەرى زاڭدىلىق مەملەكەتتىك بيلىكتىك سيپاتتاماعا يە ەمەس.

باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ قۇقىقتىق تۇرلەرى

اتقارۋشى بيلىكتىڭ ماقساتى، مىندەتتەرى، فۋنكسيالارى مەن تاسىلدەرى ءار ءتۇرلى باسقارۋشىلىق قۇقىقتىق اكتىلەردە جۇزەگە اسىرىلادى. دەمەك، ولاردىڭ زاڭدىلىق ەرەكشەلىكتەرىن دۇرىس تانۋ ءۇشىن باسقارۋدىڭ اكتىلەرىن بىرنەشە بەلگىلەر ارقىلى جىكتەۋگە بولادى.

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى مىنالارعا بولىنەدى: زاڭدىلىق قاسيەتتەرىنە قاراي؛ ارەكەت مەرزىمىنە قاراي؛ اۋماقتىق كۇشىنە قاراي؛ اكتىلەردى شىعاراتىن اتقارۋشى ورگانداردىڭ وكىلەتتىلىك سيپاتىنا قاراي؛ باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرىن شىعارۋ ورگانىنا قاراي؛ اكتىلەردىڭ كورىنىس نىسانىنا قاراي.

باسقارۋ اكتىلەرى زاڭدىلىق قاسيەتىنە قاراي نورماتيۆتىك، جەكە، ارالاس سيپاتتاعى اكت بولىپ بولىنەدى. وزىندە قۇقىق نورماسىن قامتيتىن اكت نورماتيۆتىك دەپ اتالادى. ولار ءبىر تەكتەس قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋگە، ۇزاق مەزگىلگە قولدانىلۋى بەلگىلەنگەن، ناقتى ادرەساتى جوق ماقساتتا بولادى (مىسالى، ق ر ۇكىمەتى قابىلدانعان «جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرى» جانە ت.ب.). باس-قارۋدىڭ نورماتيۆتىك اكتىلەرى اتقارۋشى بيلىك ورگاندارىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن انىقتايدى (مىسالى، ق ر ءىىم ەرەجەسى جانە ت.ب. ورگانداردىڭ ەرەجەلەرى).

اكىمشىلىك قۇقىقتىق دەرەككوزدەرىنىڭ ايرىقشا اۋقىمدى بولىگى رەتىندە، باسقارۋشىلىق نورماتيۆتىك اكتىلەر مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ بارلىق ايالارى مەن سالالارىندا بولاتىن قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدى. جەكە باسقارۋ اكتىلەرىندە قۇقىق نورمالارى قامتىلمايدى. ولار زاڭنىڭ جانە باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر نەگىزىندە ناقتى، جەكە باسقارۋ سۇراقتارىن (ءىسىن) شەشەدى، ياعني، ناقتى جاعدايلارعا قۇقىق نورمالارىن قولدانۋ اكتىلەرى بولىپ سانالادى. مۇنداي اكتىلەر بولىپ ق ر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسى نەگىزىندە ءمينيستردىڭ ورىنباسارلارىن تاعايىنداۋ، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق ىستەرى بويىنشا اكىمشىلىك جازا سالۋ قاۋلىسى جانە ت.ب. سانالادى.

جەكە اكتىلەر — بۇل مەملەكەتتىك باسقارۋ اكتىلەرىنىڭ ايرىقشا كەڭ تاراعان ءتۇرى. جەكە اكتىلەر كومەگىمەن باسقارۋ پروسەسىندە كوپتەگەن سۇراقتار تەز ارادا شەشىلەدى. ارالاس سيپاتتاعى باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى قۇقىق نورمالارى مەن جەكە باسقارۋشىلىق ىستەرى تۋرالى شەشىمدەردى قامتيدى. بۇل اكتىلەردە جالپى ەرەجەلەرمەن قاتار (قۇقىق نورمالارى)، ناقتى اتقارۋشى ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالارعا باعىتتالعان ۇيعارىمدار بولادى (مىسالى، ق ر اۋماعىندا توتەنشە جاعدايدىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى، بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردى ءوزارا ىس-ارەكەتتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە قولدانىلاتىن شارالار تۋرالى اكت).

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى ارەكەت مەرزىمى بويىنشا مەرزىمدىك ارەكەتى بەلگىسىز (مەرزىمسىز)، شۇعىل جانە ۋاقىتشا بولىپ بولىنەدى. ەگەر باسقارۋ اكتىسىندە ارەكەت مەرزىمى انىقتالماسا، ول وكىلەتتى ورگان شەشىمىمەن كۇشىن جويعانعا دەيىن ارەكەت ەتەدى، ياعني مەرزىمسىز. ەگەر باسقارۋ اكتىسىندە ارەكەت مەرزىمى كورسەتىلسە، وسى مەرزىمى اياقتالعاننان سوڭ اكت كۇشىن جويادى. ۋاقىتشا اكتىلەر ەرەجە بويىنشا بەلگىسىز جانە ۇزاققا سوزىلماعان مەرزىمدە ارەكەت ەتەدى، بۇل اكتىلەردىڭ اتاۋىندا ولاردىڭ ۋاقىتشا ەكەندىگى كورسەتىلەدى.

اۋماقتىق ارەكەتىنە قاراي باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى رەسپۋبليكا جانە اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىنىستە (وبلىس، قالا، اۋدان، كەنت) قولدانىلاتىن بولىپ بولىنەدى. رەسپۋبليكا اۋماعىندا ارەكەت ەتەتىن باسقارۋدىڭ اكتىلەرىن ورتالىق اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى شىعارادى، ال اكىمشىلىك-اۋماقتىق بولىنىستەردەگى اكتىلەردى جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك اتقارۋ ورگاندارى شىعارادى. باسقارۋدىڭ اكتىلەرىن شىعارعان اتقارۋشى ورگانداردىڭ قۇزىرەتىنە قاراي جالپى، سالاارالىق جانە سالالىق باسقارۋ اكتىسى بولىپ بولىنەدى. باسقارۋدىڭ جالپى اكتىسىن جالپى قۇزىرەتتەگى باسقارۋ ورگاندارى (ق ر ۇكىمەتى) شىعارادى جانە زاڭدىلىق كۇشىنە قاراي، سالاارالىق جانە سالالىق اكتىلەرگە قاراعاندا جوعارى كۇشى بار. سالاارالىق باسقارۋ اكتىسىن سالاارالىق مەملەكەتتىك باسقارۋدى جۇزەگە اسىراتىن ورگاندار قابىلدايدى (مىسالى، ق ر توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ قاۋلىسى). سالالىق باسقارۋ اكتىلەرى ناقتى باسقارۋ سالاسىندا بولاتىن قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدى جانە باسقارۋشىلىق ىستەردى شەپىەدى. بۇل اكتىلەردى مينيسترلىك، اگەنتتىك، ۆەدومستۆولار، باسقارمالاردىڭ باسشىلارى شىعارادى.

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرىن شىعاراتىن ورگاندارعا قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ نورماتيۆتىك قاۋلىلارى، ق ر مينيسترلەرى مەن وزگە دە ورتالىق مەملەكەتتىك باسشىلاردىڭ نورماتيۆتىك ءبۇيرىقتارى، اكىمدەردىڭ نورماتيۆتىك قۇقىقتىڭ شەشىمدەرى، سونىمەن قاتار ولاردىڭ تۋىندى تۇرلەرى: رەگلامەنت (قانداي دا ءبىر مەملەكەتتىك ورگان مەن ونىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرى قىزمەتىنىڭ ىشكى ءتارتىبىن رەتتەيتىن)، ەرەجە (قانداي دا بولماسىن مەملەكەتتىك ورگاننىڭ نەمەسە ونىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەسىنىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگىن بەلگىلەيتىن)، قاعيدا (قانداي دا ءبىر قىزمەت ءتۇرىن ۇيىمداستىرۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ ءتارتىبىن بەلگىلەيتىن)، نۇسقاۋلىق (زاڭداردىڭ ڭوعامدىق قاتىناستاردىڭ قانداي دا ءبىر سالاسىندا قولدانىلۋىن ەگجەي-تەگجەيلى كورسەتەتىن) نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر بولىپ بولىنەدى (ق ر «نورماتيۆتىك قۇقىقتىڭ اكتىلەر تۋرالى» 1998 ج. 24 ناۋرىزدا قابىلدانعان زاڭنىڭ 3-بابى).

باسقارۋدىڭ قۇقىقتىق اكتىلەرى كورىنىس نىسانىنا قاراي اۋىزشا (جازباشا جانە اۋىزشا) جانە كونكليۋدەنتتىك بولىپ بولىنەدى. باسقارۋدىڭ جازباشا اكتىسى قاجەتتى دەڭگەيدە بەلگىلەنگەن تارتىپپەن راسىمدەلۋى قاجەت، ويتكەنى ونىڭ ارەكەت كۇشى سودان كەيىن عانا بارىپ كۇشىنە ەنەدى. سونىمەن قاتار، اۋىزشا بەرىلەتىن اكتىلەر بار، ولار كوبىنە باسقارۋ سۇراقتارىن جەدەل شەشۋ پروسەسىندە قولدانىلادى. ولاردىڭ جازباشا اكتىلەرمەن قاتار زاڭدىلىق كۇشى بار. اۋىزشا بەرىلگەن باسقارۋدىڭ اكتىسىن ورىنداۋدان باس تارتۋ، ورىنداماۋ نەمەسە قاجەتتى دەڭگەيدە ورىنداماۋ زاڭدى جاۋاپتىلىققا اكەپ سوعادى.

باسقارۋ سۋبەكتىسىنىڭ ەركى جەكەلەگەن قول قيمىلىنىڭ (قول سىلتەۋ، قول بۇلعاۋ)، سيگنال بەرۋ سياقتى بەلگىلەردىڭ جانە باسقا دا كونكليۋدەنتتىك ارەكەتتەر ارقىلى كورىنۋى مۇمكىن (مىسالى، ق ر ءاقبت كودەكسىنىڭ 471-بابىندا بەلگىلەنگەن جاۋاپتىلىق تۋۋ ءۇشىن، ىشكى ىستەر ورگاندارى (پوليسيا) قىزمەتكەرىنىڭ كولىك قۇرالىن توقتاتۋ تالاپتارىن ورىنداماۋ ارەكەتى بولۋى قاجەت، قيمىلىمەن سيگنال بەرىپ نەمەسە تاياقشانى كوتەرۋمەن ءبىر مەزگىلدە ىسقىرىپ سيگنال بەرىپ نە دىبىس كۇشەيتكىش قۇرىلعىنىڭ كومەگىمەن ءبىلدىرىلۋى ءتيىس). كونكليۋدەنتتىك اكت ءوزىنىڭ ارەكەت ەتۋى ارقىلى زاڭدىلىق سالداردى، ياعني، اكىمشىلىك-قۇقىقتىق جانە باسقا دا قۇقىق قاتىناستارىنىڭ پايدا بولۋىن، وزگەرۋىن نەمەسە اياقتالۋىن تۋعىزادى.

---