الاياق
ەكى قولىن قالتاسىنا سالىپ، قالپاعىن شالقايتا كيگەن ءبىر جىگىت جاقىندا ۇزىناعاش بازارىنىڭ ورتاسىندا «مەنى كەردىڭ بە» دەگەندەي وزىنە ءوزى سۇقتانىپ تۇرا قالدى. جانىنان وتكەن بىرەۋلەردى توقتاتىپ الىپ، «مەن جازۋشىمىن» دەپ تانىستىردى ءوزىن.
— بولساڭ بول!
وسى كەزدە جازۋشىمىز سويلەپ كەتتى:
— كىتاپ جازىن 15 مىڭ سوم الىپ ەدىم، سىزدەي جولداستاردىڭ بەدەلىنەن ساداعا دەپ ورتاققا سالىپ جىبەرىپ، ەندى مىنە قالتانىڭ بوساپ تۇرعانى. سودان مىنە «كوكمويىنداردى» كورىپ مۇرىننىڭ قىشىپ تۇرعانىن كوردىڭ بە؟
— ولاي بولسا ءجۇر ەندەشە!..
ءتۇس قايتا بۇل جىگىتتىڭ قوشامەتشىسى كوبەيدى. «ۇزىناعاشتا «كوپ ءجۇرىپ قالدىق، بۇل جەردىڭ ءدامى كەتىپ بارادى. ال ەندى ءبىر جەرگە بارىپ قوناقتايىق!» دەدى جاڭاعى «جازۋشىمىز». سونىمەن ول باستاعان ءبىر توعىز، ماشيناعا وتىرىپ الىپ، قاراقىستاق قايداسىڭ دەپ تارتىپ كەتتى.
قاراقىستاققا كەلگەن سوڭ، «جازۋشىمىزدىڭ» لاۋازىمى ۇلكەيىپ، وزگەرىپ كەتتى. اينالدىرعان جارىم ساعاتتىڭ ىشىندە ءقازىر عانا قاستارىندا تۇرعان جولداسىنىڭ تەز ءوسىپ كەتكەندىگىنە اينالاسىنداعىلار تاڭدانىپ قالدى. بۇل جولى ول ءوزىن رەسپۋبليكالىق گازەتتىڭ ءتىلشىسىمىن دەپ تانىستىردى.
— اپىراي، مىنا جىگىتىمىز بارا-بارا كىم بولىپ كەتەر ەكەن؟— دەدى ءبىرى. شىنىندا دا سولاي-اۋ، ەگەر «ءتىلشىمىز» مىنا شوقىراقتان تانباسا، ەندى ءبىرازدان كەيىن مينيستر بولىپ الماسا قايتەرسىڭ. يا، مىنا شابىتىنا قاراعاندا مينيستر دە بولىپ الاتىنداي ءتۇرى بار.
«بۇل تەگىن ادام ەمەس» دەگەندەر دە بولدى بۇل جەردە. نەسىن ايتاسىز، «اقماعامبەتتەر» تاعى كەلتىرىلىپ، ريۋمكالار سەندەي سوعىلدى.
— مىنا شاش بوسقا ءتۇسىپ، بوسقا قاسقاباس بولدى دەپ وتىرسىڭدار ما؟ ۇلكەن گازەتتى وتىز جىل شىعارىسامىن، دەپ سويلەپ كەتتى جىگىت.
كەشە دە سول گازەتتىڭ ءبىر قىزمەتكەرى بولىپ ەدى،— دەدى وتىرعانداردىڭ بىرەۋى.
ەي، قوي، «بۇرىنعى تۋعان قۇلاقتان سوڭعى شىققان ءمۇيىز وزىپتى» دەپ، نەمەنە ايتىپ وتىرسىڭ؟!—دەپ زەكىپ تاستادى ول تاعى دا.
وسى قاراقىستاقتا تۇراتىن مۇسانىڭ ۇيىنە كەلگەندە الگى ءتىلشىسىماعىمىز تاعى ءبىر سەكىرىپ ءتۇستى. بۇل سەكىرىمپاز جىگىتىمىز كادىمگى سۋقىلداقوۆ ەدى.
— قۇتتى قوناق كەلسە، قوي ەگىز تابادى دەگەن. مەن ءبىر جۇرگەن قىزىرمىن، شال. بارىڭ بولسا اكەل. مەن ۇلكەن گازەتتىڭ اعا رەداكتورىمىن، الماتىعا بارعان سوڭ جازۋدى تۋرا سىزدەن باستايمىن،— دەدى سۋقىلداقوۆ قاسىنداعى كارياعا. ارينە ول بوسقا ءتىلشى بولعىسى كەلگەن جوق. ءجونى كەلسە، بىردەمە جىمقىرا كەتكىسى كەلدى.
گازەتكە جازامىن دەگەندى كەرى تۇسىنگەن شالدىڭ ەسى كەتتى:
— نە الساڭ دا جازا كورمە، اينالايىن،— دەپ جالىندى.
سۋقىلداقوۆ، ەرتەدە باسپا توڭىرەگىندە ادەبي قىزمەتكەر بولىپ ىستەگەن. سودان ول ءبىر كۇنى كومانديروۆكاعا بارعاندا ءوزىن «رەداكتوردىڭ ورىنباسارىمىن»،— دەپ تانىستىرعان.
سۋقىلداقوۆ باسپادان شىعارىلىپ جىبەرىلگەننەن كەيىن دە وتىرىك ءتىلشى بولۋدى قويعان جوق. قايتا ول وتىرىگىن ۇدەتكەن ۇستىنە ۇدەتە ءتۇستى. ول تالاي قۇبىلىپ، تالاي تۇرلەندى. ءبىر كۇنى ول اياق استىنان زىم-زيا جوق بولدى دا كەتتى. ونى جوعالىپ كەتتى دەپ جوقتاي قويعان دا ەشكىم بولعان جوق.
ارادا اي ءوتىپ، اپتا ەتىپ كەتكەن سوڭ سول الاياق ونتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ كەلەس اۋدانىنان قاراسىن ءبىر كورسەتتى. كۇزدىگۇنى جەل اۋدارعان قاڭباقتاي تالاي اشىق-اۋىزداردى الداپ-ارباپ، دۇنيەنى شارلاپ ءجۇرىپ وسىندا كەلگەن ەكەن. كەلە سالىپ كاسىبىنە شۇعىل كىرىسىپ كەپ كەتتى.
بۇل الاياق اۋدان باسشىلارىنىڭ بىرىنە كەلىپ: «مەن رەسپۋبليكالىق قىزمەتكەرمىن، ماعان ماشيناڭدى بەرەسىڭ، كولحوزداردى ارالايمىن» دەپ كەۋدەسىن كەرە ءتۇستى. ول مۇنىڭ ءسوزىنىڭ توركىنىن كورىپ، ودان كۋالىگىن سۇرادى. كۋالىك سۇراعان سوڭ سۋقىلداقوۆ كەنەت اشۋ شاقىرىپ، سەنىن كولحوزدارىڭدى ارالاپ، ءوزىڭدى ورنىڭنان الدىرامىن دەپ قورقىتتى. سودان بۇل ءار مەكەمەنىڭ اتىن جامىلعان وكىلسىماق «ىنتىماك» كولحوزىنا كەلدى. كولحوزدا جىلدىق ەسەپ بەرۋ جينالىسى وتكەلى جاتىر ەدى.
جينالىس باستالعانشا، سۋقىلداقوۆ كولحوز پرەدسەداتەلى وڭالبايەۆتىڭ اشىقاۋىزدىعىن پايدالانىپ، «ۇستىڭنەن مىناداي ارىز ءتۇستى» دەپ قىسىپ تا الدى. الاياق ارتىنان جۇمسارىپتى دا، «مەن سەنى كادىر بىلەر، ادامگەرشىلىگى مول ادام دەپ كەلدىم، ونى ءوزىڭىز بىلەسىز» دەپ قۇلقىنىن ەسكەرتىپ، كومەكەيى بوساپتى. ءسويتىپ، كولحوز پرەدسەداتەلى وعان ارناپ اۋدانعا، از دا بولسا بىردەمە جەتكىزىپ بەرمەك بولدى.
جينالىستا ەسەپتى بايانداما ءبىتىپ، ەكى-ۇش كىسى جارىسسوزگە شىعىپ، سويلەگەننەن كەيىن الاياق ءسوز الدى. ول: «مەنى نەگە تانىمايسىزدار، مەن — قازاقستانداعى قازاق اتاۋلىعا بەلگىلى سۋقىلداقوۆپىن. مەن قازاقستاننىڭ توبەسىنەن قارايمىن» دەپ ول دەمىن ءبىر الىپ، ءسوزىن قايتا سوزا بەردى. بۇدان كەيىن ول وسىندا ءبىراز جۇمىستاردى «تەكسەرۋگە كەلگەندىگىن»، ونى ءوزى تەكسەرىپ، شەشىپ قويعاندىعىن، قورىتىندىسىن كەيىن حابارلايتىنىن ايتتى. ءسوز اراسىندا ارىزدارىڭ بولسا ءقازىر تاپسىرىڭدار دەپ تە جىبەردى. ەڭ سوڭىندا ولشەسە بويىنا سىيمايتىن ءبىر ءسوزدى ايتىپ سالدى: «سىزدەر كەلەشەكتە جۇمىستى جاقسى ىستەيدى دەپ رەسپۋبليكانىڭ باسشى مەكەمەلەرىنىڭ اتىنان سەنىم بىلدىرەمىن» دەدى. شىركىننىڭ بەتى بۇلك ەتپەدى-اۋ.
وسىنى ايتتى دا، ول جينالىستىڭ اياعىنا قاراماي «جوتالى» كولحوزىنا ءجۇرىپ كەتتى. كولحوز پرەدسەداتەلىنە قاعاز جازىپ، «ەندىگى ءسوزدى اۋداندا سويلەسەرمىز، تاپسىرمانى ورىنداپ بارعىن» دەپ حات جازىپ قالدىرىپتى.
بۇل الاياق ءار كولحوزعا، مەكەمەگە كەلگەندە كۋالىك سۇراعاندارعا «نادانسىڭ» دەپ ۇرسىپ، ودان ءارى تارتىپ وتىردى. ءار جەردە اركىمدەرمەن بوتەلكەلەس تە بولا كەتتى. ولارعا ماقتانىپ، ءبوسىپ «مەن ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسورمىن، كەنەسارى قاسىموۆتىڭ قاتەسىن تاپقان دا مەن، اسپان الەمىنە دە قاتىسىم بار. وقتا-تەكتە تەمىرقازىقتان دا حابار الىپ تۇرامىن» دەپ كۇپىندى.
سۋقىلداقوۆتىڭ الاياقتىعى كەلەستە عانا بىلىنگەن جوق، وتكەن جىلى ەسىكتى دە، بۇرناعى جىلى بۇعىلىدا دا ءبىلىنىپ قالعان. سۋقىلداقوۆ ءالى جاس جىگىت، جاسىنا كەلە سۋايتتىعى حلەستاكوۆتاي بولماسا دا، قورابايمەن بارا-بار تۇسەدى.
مىنەكەيىڭىز، سۋقىلداقوۆپەن تانىس بولىڭىزدار!
1952
You Might Also Like
-
ەركىن اۋىلدان قالاعا ەت ماگازينىنىڭ ديرەكتورى بولىپ اۋىستى. «بىرەۋدىڭ اسىق جىلىگىن جەسەڭ، ءوزىڭنىڭ جامباسىڭدى ساقتا» دەگەن ەمەس پە، ەركىننىڭ ءۇيى دە «ەرۋلىككە قارۋلىق» دەپ ءوزد...
-
كورىپ قويعانداي قاپ-قارا قاستى، قالىڭ قاباعى تۇكسيگەن، كوزى ءسال شادىرلاۋ بىتكەن، بۇيرەك بەتتى، قارا كىسى رەزينا كاسىپشىلىك ارتەلىنىڭ كلۋبىنا كىرگەندە وتىرعاندار وعان ىعىسىڭقىراپ جول بەردى دە، ول جي...
