قارا مىسىق قايدا؟
تورعىن ەگىننەن بەسىندە قايتتى. قايتاردا دەنەسى تىتىركەنىپ ەدى، ەندى ۇيگە كەلىسىمەن ءىشى-باۋىرىن ءبۇرىستىرىپ، الدەنە ءبۇرىپ بارادى. ءتىپتى اياق-قولىن جازۋدان قالىپ، توسەكتە ارى-بەرى دومالاي بەرەدى. تورعىن قاراقۇرت تيگەن تۇيەنىڭ وسىلاي دومالاعانىن تالاي كورگەن ەدى، ەندى ول دومالاۋ الىس ەمەس، ءوزى دە شىتىر جەگەن وگىزدەي اۋناقشىپ جاتىر.
— و، توبا! مۇنداي دا دەرت بولادى ەكەن! ەندى ءقايتتىم. كۇلكىرنە جاساپ باسايىن،— دەپ تورعىن تۇرا جۇگىرىپ، قوز ارالاسقان قولامتانى ەسكى تەمىر تاباققا سالىپ، قولدىڭ مايى سۇرتىلە-سۇرتىلە ساۋىس بولىپ، مۇڭكىپ كەتكەن ەسكى ورامالعا وراپ اكەلىپ، ىشىنە باسىپ كوردى. ونىڭ داۋاسى تۇسپەدى. ءىش قويار ەمەس، ءبۇرىپ بارادى. ورمەكشى تورىنا تۇسكەن شىبىننىڭ شىعامىن دەپ تىربانعانىنان ورمەكشى تورى جيىرىلىپ، شىبىندى بۇرىستىرە ءتۇسۋشى ەدى، ناق سول سياقتى تورعىندى دا ءبىر كورىنبەس الىپ ءبۇيىنىڭ قۇرعان تورى وتكەن مينۋت سايىن كىندىگىنىڭ تۇبىنەن الىپ، جيىرىپ بارادى. تورعىن دومالاپ جاتىر...
ول ساسايىن دەدى. ەڭ بولماسا جالعىزى ەركىندى دە كورمەي قالا ما؟ ناق وسى كەزدە ەكى قابات ايەلدەردىڭ «قالاي تۋاتىنىن ايىرعىش» كومەسكى كەمپىر ۇيگە جەتىپ كەلدى دە، زارلاي جونەلدى:
— قۇداي بىلەدى، سونان سوڭ مەن بىلەم، اۋىرىپ جاتىرسىڭ ءا؟!
— يا، يا، قاسيەتىڭنەن اينالايىن، ابىسىن-اۋ، ءدال ءتۇستىڭ توبەسىنەن. ەندى ءقايتتىم؟ وي-با-اي!..
— باسە، باسە ءۇش كۇننەن بەرى اينالدىرىپ جۇرگەنىن كورىپ ەدىم وسى ءۇيدى، تۇندە سونى قۋالاپ تۇنىمەن ۇيىقتاي المادىم. جار جاعالاپ، كەتىپ ەدى. اقىرى تاپقان ەكەن، ءجۇزىڭ قۇرعىر...
— ابىسىن-اۋ، تاپتىڭ، تاپتىڭ! اۋىرىپ جاتىرمىن.
كومەسكى عايىپتان بىردەمە ەستىگەندەي اقيلانا اسپانعا
ءبىر قاراپ الدى دا، شۇعىل بۇرىلىپ:
— ە، ول كاپىرگە مەنىڭ ءالىم كەلمەيدى. اناۋ قۇمتوعاننان پەرى ءتۇسىرىپ وقيتىن شاحان مولدا كەلگەن. سوعان شاپ. ءتىپتى كىتاپ اشسا، ءوزى دە كەلىپ قالار!
— ويباي-اۋ، ابىسىن-اۋ، وزىڭنەن باسقا جان جوق قوي.
— جارايدى، قاراعىم، جارايدى!
ارادا جارتى ساعات ەتپەي-اق جىن ءتۇسىرىپ وقيتىن عۇلاما مولدا قۇداي ايداپ وسىندا ءوزى كەلدى. مولدانىڭ باسىندا سالدەسى بولماعانىمەن جاز كۇنىندە قالپاق ىشىنەن كيگەن تاقياسى بار. انىقتاپ قاراعان كىسىگە ءبىر كەزدە ونىڭ قارا-الا بولعانى بايقالادى. ەندى تاقيانىڭ اعى شايىرمەن باتتاسىپ، ونىڭ اعى قايسى، قاراسى قايسى، ايىرىپ بولمايتىنداي كۇيگە كەلىپتى. مولدا اياعىن سيپاي باسىپ كەلىپ، كەبىسىن تاستاپ، شارتا جۇگىنىپ اعاش ءۇيدىڭ تورىنە وتىردى. «مۇرتتىڭ قۇتسىز بولعانى اقىنعا سىن» دەگەندەي شوشاق يەگىندەگى ون تال ساقال مولدەكەڭنىڭ بەت ءپىشىنىن بەرەكەسىزدەندىرىپ تۇر. سوپاق سارى ءوڭى قانسىز، ءسولسىز، تىم قۋارىڭقى كورىنەدى.
بۇل كەزدە اۋىلدىڭ ەستيار ادامدارى جۇمىستان قايتپاعانىمەن بىردى-ەكىلى جەلاياق ايەلدەر جەتىپ، ءتىپتى ساققۇلاقتارى تورعىن حابارىن ەستىپ، وسى ۇيگە كەلدى. ويدا جوقتا ساۋ ادامعا جابىسقان بۇل كەنەت كەسەل تەگىن ەمەستىگىن كومەسكى كەمپىر كەلىن-كەپشىكتەرگە ءتۇسىندىرىپ، ساپىلداپ جاتىر.
— كۇن قايتا جابىسۋىن كوردىڭ بە، كۇن قايتا. ەگەر مولدا مىقتى بولماسا، مۇنىڭ ايىعۋى قيىن،— دەپ تە جىبەردى ول. ونىڭ توندىرە سويلەگەن سوزىنەن وزىمىزگە دە بىردەمە جابىسا تۇسپەسىن دەگەندەي انالار ۇرپيىسە، دۇرديىسە قاراسادى. ەندىگى ءسوز مولدادا قالدى. ءبارى دە سونىڭ اۋزىنا قارادى.
شارتا جۇگىنىپ وتىرعان مولدا اپ-ساتتە باتىس جاقتاعى تەرەزەدەن ءتۇسىپ تۇرعان، ەڭكەيىپ ۇياسىنا جاقىنداعان اششى كۇنگە ءبىر قاراپ الدى دا، شىڭكىلدەك داۋسىن سوزىپ باستاپ، بىرەۋ تەز ءبىتىر دەپ جەلكەسىندە جۇدىرىق ءتۇيىپ تۇرعانداي ارتىپ جىلدامداتا جونەلدى:
— ارىق جاعاسىندا جاتقان جىننىڭ جانىنان ءجۇرىپ كەتكەن ەكەنسىز. ەگەر ۇستىنەن جۇرگەنىڭىزدە جانىڭىز قالمايدى ەكەن. ءقازىر قارا ەشكى تاۋىپ سويىڭىز، وكپەسىمەن قاعامىن. سونان سوڭ ەشكىنىڭ ەتى بۇل اۋىلعا حارام. جىندى قارا مىسىققا اۋدارىپ وقيمىن. توسىندە اعى بار قارا مىسىق تاۋىپ كەلىڭىزدەر. اللا تاعالا داۋاسىن سالسا، ەرتەڭ-اق جازىلىپ كەتەسىز.
تورعىن ءۇيىنىڭ اق ەشكىسى قايسار ءۇيىنىڭ قارا ەشكىسىنە ايىرباستالدى. قايقى ءمۇيىز قارا ەشكى كوزى جاۋتاڭداپ، جازىقسىز سۇيرەلىپ كەلگەنىنە نارازىلىق بىلدىرگەندەي ماڭىراپ-ماڭىراپ قويدى. سالدەن كەيىن ءبىر جىگىت قارا ەشكىنى الىپ ۇرىپ، جاۋكەمدەي باستادى. قارا ەشكىنىڭ تەرىسى سىپىرىلىسىمەن وكپە-باۋىر كەڭىردەگىمەن سۋىرىپ الىندى. اۋرۋى باعاناعىدان دا اسقىنىپ، ءبۇرىسىپ قالعان تورعىن زورلاپ تۇرعىزىلدى. دالاعا شىعارىلدى. وكپەنى قولىنا العان شاحان مولدا قارا ەشكى ەتىنەن الاستالعان سەن بولدىڭ-اۋ، دەگەندەي وكپەنى قولىنا الىپ اشقاراقتانا قاراپ قويدى. سونان سوڭ قولقادان ۇستاپ باۋىرىن جازا الماي تۇرعان تورعىندى وكپەمەن ءۇش رەت سالىپ جىبەردى. ىشتەن جاڭا شىققان قاندى وكپە تورعىننىڭ جازعى اق كويلەگىنە قىزىل ءمورىن ءۇش رەت باسقاندا، اق كويلەك قىزىل الا كويلەككە اينالعاندا تورعىن مولدانىڭ «ءۇيدى ءۇش رەت اينالىپ كولىنە» شىداماي قالبالاقتاپ بارىپ، قالپاقتاي ءتۇستى. مولدا وكپەنى قيماسا دا لاقتىرىپ جىبەردى. ول اناداي جەرگە بارىپ سىلق ەتە ءتۇستى. وعان ەشكى سويىلعان جەرگە جيىلعان يتتەر تالاسىپ، ىرىلداسىپ-كەرىلدەسىپ مازانى الدى.
تۇرعاندار تورعىندى كوتەرىپ بارىپ توسەگىنە جاتقىزدى، مولدا ەكىنشى بولمەگە الدەكىمنىڭ الىپ كەلگەن قارا مىسىعىن ۇستاپ كىرىپ، ازدان كەيىن شىقتى. ودان مۇلگىپ تورعىن جاتقان ءۇيدىڭ تور الدىنا بارىپ وتىردى.
— قاراعىم، اللا ءساتىن سالدى. قارا مىسىق قارا جىندى قابىلداماي كوپ قارىستى. دەگەنمەن قارا مىسىققا اۋرۋدى اۋدارىپ وقىدىم. ەندى مەن جۇرەيىن، اللا تاعالا ءساتىن سالدى... ەندى...
كومەسكى تورعىنعا ىم قاقتى. تورعىن توسەكتىڭ باس جاعىنان ەكى قىزىل قاعازدى الىپ مولدەكەڭە ۇسىنا بەردى. قاعازدى قاعىپ العان مولدا «قارا مىسىق ماۋىلدەمەي ەسىكتى اشپاڭدار، ماۋىلدەگەن سوڭ ناۋقاس جازىلادى» — دەپ ەكى قىزىل قاعازدى شاپانىنىڭ الدىڭعى بويىنا سۇڭگىتە سالىپ، قارا ەشكىنىڭ ەتىن كوتەرىپ ۇيدەن شىقتى...
قارا مىسىق قامالعالى قاشان، ەكى-ۇش ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. ناۋقاس ۇدەي ءتۇستى. ۇيگە كەلگەندەر قارا مىسىقتىڭ مياۋىن ەستۋگە اسىعىپ، قۇلاعىن سول قامالعان بولمەنىڭ ەسىگىنە توستى. دىبىس جوق. تورعىن دوڭگەلەپ جاتىر. كۇن باتۋعا تايادى. جۇرت جينالىپ قالدى. تورعىن ءال ۇستىندە. ناق وسى ءبىر ساتتە كولحوز پرەدسەداتەلى ورەن، تورعىننىڭ بالاسى ەركىن ماشينادان ءتۇستى. بولعان جاعدايدى سۇراپ ءبىلدى. ادام اۋرۋىن وزىنە قابىلداعان قامقور قارا مىسىق نە حالدە ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ورەن ەسىكتى اشىپ جىبەردى. مىسىق تۇگىل سىمبىلباي دا جوق.
— مىسىق جوق!
— وي، تاۋبا!
— قارا مىسىق قايدا؟
— استاعيپراللا!
— مەنىڭ كوزىمشە قالعان...
جۇرت تاڭدانىسىپ، جاعاسىن ۇستاستى. وسى كەزدە قارا مىسىقتى بالالار كوشەدەن ۇستاپ اكەلدى. ناق باعاناعى قارا مىسىق. بۇرناعى جىلى قايساردىڭ بالاسىمىن قۇلاعىنا ەن تۇسكەندە كومەسكى كەمپىر وسى قارا مىسىقتىڭ قۇلاعىن ءتىلىپ، قانىن جاققان ەدى. ناق سول قۇلاعى تىلىك قارا مىسىق. «قامبالارىڭا تۇسكەن تىشقاندى قىردىم، قۇلاعىمدى ءتىلىپ، قانىمدى بەردىم، ەندى نە جازىعىم بار ەدى» دەگەندەي قارا مىسىق ۇستاپ تۇرعان بالانىڭ قولىن تىرناپ الىپ، جەرگە ءتۇسىپ كەتتى. سويتسە، قارا مىسىق مولدا قاماسىمەن-اق اشىق تۇرعان جەلدەتكىشتەن قارعىپ شىعىپ، جايىنا كەتكەن ەكەن. قارا مىسىقتان قايىر كەتكەنىن كوز كوردى. كولحوز پرەدسەداتەلىنىڭ ماشيناسىمەن ەركىن شەشەسىن اۋرۋحاناعا اكەتتى. ەرتەڭىنە قارا ەشكىنىڭ ەتى كومەسكى كەمپىردىڭ ەسىگى الدىندا قايىسىپ جايۋلى تۇرعانىن جۇرت كوردى. بەس-التى كۇن وتكەن سوڭ سوقىر ىشەگىن العىزىپ، تورعىن شەشەي ۇيىنە قايتتى. جۇرت اراسىندا كوڭىل سۇراي كەلگەن كومەسكى:
— تىشقانشىعىڭدى سالا كەلىپ، ءبىزدىڭ ۇيدەن تاماق جەپ كەت،— دەپ تورعىندى قارا ەشكىنىڭ ەتىنە شاقىردى...
1962
You Might Also Like
-
جەڭگەسىنىڭ سىرىن كوبىنە قاينىسى بىلەدى. مەن دە ءوز جەڭگەم زاعيپانى جاقسى بىلەمىن. ءتىپتى ونى جاقسى بىلمەۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى ول ۇمىت قالاتىن كوزگە كورىنبەيتىن شۇيكەدەي بىرەۋ ەمەس. وتىرىك ايتقان كىس...
-
وقۋدىڭ دا وقۋى بار، ءبارى دە ون بەس جىل وقىعانىمەن، مەنىڭ وقۋىما جەتەتىن ەشتەمە جوق دەگەن وي كوڭىلىمدى كوككە كوتەرىپ جىبەرگەن جايى بار. «دۇنيەدەگى جۋرناليست تە،، جازۋشى دا ءوزىم عانا!»&md...
