مۇزداعان ەت
ەركىن اۋىلدان قالاعا ەت ماگازينىنىڭ ديرەكتورى بولىپ اۋىستى. «بىرەۋدىڭ اسىق جىلىگىن جەسەڭ، ءوزىڭنىڭ جامباسىڭدى ساقتا» دەگەن ەمەس پە، ەركىننىڭ ءۇيى دە «ەرۋلىككە قارۋلىق» دەپ وزدەرىن شاقىرىپ ازدى-كوپتى سىي كورسەتكەن توكەن ءۇيىپ قوناققا شاقىردى. جاڭا عانا «جۇمىستان شىعا سالىپ كەلىپ ەدىم» دەگەن توكەڭ ەركىن ءۇيىنىڭ تاباعىنا شانىشقىسىن ءبىر قاداپ، ءبىر ءتۇيىر ەتتى اۋزىنا سالدى دا، سونى ۇزاق، مالجاڭداي شايناپ، قايتىپ بەتتەمەي بەدىرەيىپ وتىرىپ قالدى. «الىڭىز-الىڭىز» دەپ قۋ جانى قالماعان ەركىن ءسوزىن ەستىسە دە ەستىمەگەندەي سۇلىق، قارش ەتكىزىپ تىسىمەن تاس شايناپ العانداي سىلەيىپ وتىر. ءۇن جوق. ءتىپتى ەركىن جانىن قويماعان سوڭ سالقىن عانا «راحمەتىن» ايتتى. ولار شايدى شالا ءىشىپ ۇيىنە قايتقان سوڭ ەركىن مەن گۇلدان كوزدەرى الارىپ، بىرىنە-بىرى شاپىراشتانا قاراستى. ماڭدايلارىنان بۇرق-بۇرق تەر دە شىقتى. «ەتتى ساسىتىپ» دەگەندى ەستىگەندە گۇلدان دا ەركىنگە شاپ ەتە ءتۇستى:
— جۇرت سياقتى مەنىڭ توڭازىتقىشىم بار ما؟ قالاعا كەلگەن سوڭ ءبارى ساي بولۋى ءتيىس. اۋىلدا ول وپ-وڭاي. ىڭىردە ەتتى تۇزداپ جايا سالساڭ، تاڭەرتەڭگە دەيىن قاندى سۋى سورعىپ، قوڭىر جەل كەپتىرىپ قويۋشى ەدى. ەندى مىنە، ۇيىمىزدەن قوناعىمىز قاشتى.
«تاتۋ كىسى ۇرىسا المايدى» دەگەندەي اقىرى ەرلى-زايىپتى ەكەۋى جەلىنبەگەن ساسىعان ەت كىناسىن ءبولىسىپ الىپ، ەرتەڭىنە-اق ماگازيننەن توڭازىتقىش ىزدەمەك بولىپ جاتتى.
كوپ ساندالىستان سوڭ ءبىر ماگازيننەن توڭازىتقىش تابىلماعانىمەن، ۇزىننان-ۇزاق جاسالعان ءبىر ءتىزىم كەزدەستى. كوپ ۋماجدان كەدەيدىڭ تۇتەلەنگەن كيىز بايپاعىنداي بولعان قاعازعا گۇلدان سەكسەن توعىزىنشى بولىپ تىركەلدى.
— ەرتەڭ-بۇرسىكۇنى توڭازىتقىشتى الا الامىن با؟— دەپ سۇرادى گۇلدان، جازىپ جاتقان ادامنان. اناۋ «سارى مايدان دامەتكەن كەۋدەڭ قۇرىسىن» دەگەندەي الارا قاراپ الدى دا، «ەكى-ۇش اي كۇتەسىز» دەپ سالعانى.
— ەكى-ۇش اي!
— سوندا ەكى-ۇش ايعا دەيىن ۇيىنە كەلۋشىلەردى ساسىعان ەتپەن سىيلاۋى ءتيىس، نە اش اتتاندىرۋى كەرەك. ودان سوڭ قار دا جاۋادى. مىنە ساعان، توڭازىتقىش كەرەك بولسا!
— ەركىن-اۋ، ەندى قايتتىك؟— دەگەن گۇلدان داۋسى قاتتى شىقتى. بۇل تۇرعانداردىڭ ءبىرازىنا-اق ەستىلدى.
— امال نەشىك!— دەدى ەركىن ەسىككە بەتتەپ. ولار ەسىككە جاقىنداي. بەرگەندە اقىرىن عانا «ازامات» دەگەن ءسوز ەستىلدى دە، ەركىندى بىرەۋ جەڭىنەن تارتىپ قالدى. ەركىن سەسكەنىڭكىرەپ، ەجىرەيە قارادى. جاڭاعى ءتىزىم جازىپ تۇرعان پىستە مۇرىن سارى ايەل. قاباعى تۇنجىراڭقى، ءىشى بۇران اۋىرىپ تۇرعانداي كەيىپ، تىجىرىنا سويلەدى:
— ءسىز قينالدىڭىز عوي. بىلەم-بىلەم. ەت ساقتاي الماي، قورلىق كورىپ جۇرسىزدەر عوي،— ول جان-جاعىنا قاراپ، يتتەن قاشقان ەلىكتەي ەلەڭ-ەلەڭ ەتتى. بەت-اۋزى دا قايتا قۇبىلدى:
— ويباي-ay، الەك بولعاندا ايتپاڭىز ەتىمىز يىستەنىپ، ۇيىمىزدەن قوناعىمىز قاشتى،— دەپ، گۇلدان سەكسەۋىل وتىنا قايناعان قازانداي لاقىلداپ بار سىرىن اقتارا سالدى.
— ەندەشە مەنىڭ جازدىرىپ العان تالونىم بار، سىزدەرگە-اق بەرەيىن، كەزەگىم كەلىپ، الىپ ەدىم. ءزارۋ ەكەنسىزدەر اقشام دا جەتەتىن ەمەس.— ايەل ءبىر جاپىراق قاعازدى قوينىنان شىعارا قويدى. بۇل قورمال ايەلگە ەكەۋى دە قاتتى ريزا بولىپ، قولىنداعى قاعازعا جارماسا كەتتى.
— وي بالا-شاعاڭنىڭ يگىلىگىن كور، اينالايىن،— دەپ ەرلى-زايىپتى ەكەۋى باتانى باسىنان جاۋدىردى. ال ەركىن ايەل قولىنداعى تالوندى الا جونەلدى. ناق وسى كەزدە جاڭاعى پىستە مۇرىن سارى ۇرى ۇستاعانداي ەركىنگە شاپ بەردى. كوزى شاقىرايىپ، تاس توبەسىنە ءبىتىپ، جاڭا عانا قىزىلى-قىزىل، اعى-اق بولىپ قارعا اۋناعان تۇلكىدەي جايناي قالعان كەلىنشەك، يت كەمىرگەن قۋ اسىقتاي بولىپ شىعا كەلدى. ول جانا عانا. ەركىن قولىنان گۇلدانعا جەتكەن تالوندى جىرتا-مىرتا جۇلىپ الدى.
— نەمەنە، ءۇش اي بوسقا ءجۇردى دەپ پە ەڭ؟ بەرمەيمىن!—دەپ شاڭق-شاڭق ەتتى.
— ويباي-اۋ، شىراعىم، ءوزىڭ بەرگەن سوڭ...
— تاپقان ەكەنسىڭ نان جەمەستى!
گۇلدان پىستە مۇرىنعا جالىنىپ، ايرىلماي قالدى.
— وتىز سوم بەر.
— ءما!
ءسويتىپ قۇر تالوننىڭ ءوزىن عانا وتىز سومعا ءتۇسىرىپ، ودان توڭازتقىشتىڭ باعاسىن تولەپ ەرلى-زايىپتى ەكەۋى ماگازين قوراسىنان توڭازىتقىشتى ۇيگە الىپ قايتتى. نەدە بولسا تاۋىپ العاندارىنا قۋاندى. سول كۇنى-اق گۇلدان ءۇش ءتورت كيلوگرامم ەت ءپىسىرىپ، توڭازىتقىشتىڭ ءىشىن تولتىردى. ءبىر جاعىنا شيكى ەتتى دە ورنالاستىردى. «ەرتەڭ مەن جۇمىستا جۇرگەندە كەلسەڭ جەرسىن» دەپ ەركىنگە ەركەلەي كۇلىمدەپ تە قويدى.
ەرەكەڭنىڭ دە وزىنشە ماقتانى بار. ول ەرتەڭىنە-اق تۇستە ءبىر جولداسىن ەرتىپ، جەتىپ كەلدى.
— ءقازىر ءبىر توڭازىعان ەت جەپ تويالىقشى،— دەپ لەپىرىپ تە قويدى. ءبىراق توڭازىتقىشتان شىققان ەت جولداسى ەكەۋىن قاتتى جۇتقىندىرىپ، قۇر تامسانتقانى بولماسا اۋىزعا تۇسپەدى. ويتكەنى پىسكەن ءتىل، جاۋ بۇيرەك، قۇيرىق-باۋىر ءبارىن دە قىستا دالاعا تۇنەگەن توقتىداي قىراۋ باسىپتى، تىستەۋگە كەلمەي، مۇز بولىپ قالىپتى. تۇسكى ۇزىلىستە ونى جىلىتىپ وتىرۋعا ۋاقىت جوق، ەكەۋى قۇر شاي ءىشىپ، جولداسى ەركىننىڭ سوزىنە تويىپ قايتتى. دەگەنمەن ەركىن مال يەسى بولعان سوڭ «ولسەم دە» دەپ قىراۋلى، قاتقان ءتىلدىڭ ءبىرىن تۇيىلە-قابىنا جەپ جىبەردى. سۋىققا باتىرلىق جۇرە مە، كەشكە قاراي ەركىن تاماق اۋرۋى ۇستاپ، كۇندىز دەنەسى ءمۇزداپ، كەشكە قاراي قىزۋى كوتەرىلىپ قايتتى.
— مەن سەنى سورپا ىشكىزىپ جازامىن،— دەدى گۇلدان. ەت استى. ءبىراق بۇل ەت تە بوزارىپ ءۇسىپ، ءدامى قاشىپ كەتىپتى... ءسويتىپ توڭازىتقىش ءتىلىن ەرلى-زايىپتى ەكەۋى جاڭا ۇيرەنىپ كەلە جاتقاندا ءبىر كۇنى اسىعىستا ونىڭ قاقپاعى اشىق قالىپ، بۇزىلىپ قالدى. تەحنيكانىڭ ءتىلىن ءبىلۋ وڭاي ما، شىركىن!
ەركىن شەبەرحانالارعا تەلەفون سوعىپ، ەشكىمدى تاقىرا المادى. ءبارى دە «توڭازىتقىشتى اكەلىڭىز» دەگەندى ايتادى. ءبىر كيلوگرامم ەمەس، ون كيلوگرامم ەمەس، ءبىر سەنتنەرگە جۋىق تەمىردى ءقايتىپ ارقالاپ ءجۇرسىن! قيىن-اق بولدى. دەگەنمەن ادال ەڭبەگىمەن تاپقان توڭازىتقىشتى پايدالانباي سوقايتىپ قويعىسى كەلمەي، اۋىر بولسا دا ولار ارقالاپ ءجۇرىپ جوندەتتى. مۇنىڭ ءوزى ءبىر اقىل جەتپەيتىن قيىن ءىس بولدى. تەليەۆيزور بۇزىلسا ۇيگە كەلىپ جوندەيدى، ال توڭازىتقىشتى، راديوقابىلداعىشتى جوندەۋ ودان قيىن با ەكەن. ايتەۋىر الىپ كەلىندەر دەيدى دە وتىرادى. بۇعان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ەسى كەتتى. تاڭداندى دا، تامساندى دا. ال كۇندە توڭازىتقىش الۋ اۋرەسى دە، ونداعى ۇسىگەن ەت تە ەستەن شىعا باستادى...
قىس ءتۇسىپ، قىراۋ باسقان شاقتا ءبىر كۇنى ەركىن ۇيىنە زۋىلداپ گۇلداننىڭ اكەسى كەلدى. ويدا جوقتا كەلگەن سىيلى قوناققا گۇلدان جۇگىرگەن بويى ەركىن ديرەكتور بولىپ ىستەيتىن ماگازيننەن ەت اكەلىپ، بىلقىتىپ اسا باستادى. جىلقىنىڭ سىرباز ەتى قارتتىڭ مۇرنىن قىتىقتاپ، تامساندىرا ءتۇستى. مۇنى بايقاعان ەركىن اتاسىنا قاراپ ءسوز باستاپ ەدى:
— پا، پا، ءبىر مىنسەڭ دە جورعا ءمىن،
بۇلكىلدەسىن بۇيرەگىڭ،
ءبىر جەسەڭ دە ماي شاينا،
كىلكىلدەسىن جۇرەگىڭ،—
دەگەندەي، اتا، قىزىڭ جىلقى ەتىن اسىپ جاتىر بىلەم، جەيتىن شىركىن جىلقى ەتى عوي، اسىلعانى جۇرتقا جاريا.
يا، راس، بالام، ءبىراق جىلقى ەتىنىڭ ءدامدى بولۋى ۇناۋىنا بايلانىستى. «الاتاۋ جازى بەيىش، جىلقىنىڭ ەتى جەمىس» دەپ بەكەر ايتىلماعان بولار،— دەپ قارت جۇتىنىپ-جۇتىنىپ قويدى.
ناق وسى كەزدە ەت كەلىپ، قول جۋۋ سۇرالدى. جۋعان قولىن ورامالعا ءسۇرتىپ بولىپ قارت ورنىنا وتىردى. سونان سوڭ قالتاسىنان العان كوزدىگىمەن ەتتىڭ ءبىر كەسىمىن اۋزىنا سالدى. قارت تاتىعان ايران ۇرتتاعانداي تىرجيىپ، ناق جازعى كۇنگى توكەنشە وتىرىپ قالدى.
— ەت ءۇسىپ كەتكەن، دەدى قاريا تۇك تە جاسىرا الماي. شاماسى، پىسكەن ەتتىڭ كۇيىگى جامان» دەگەندەي، ونىڭ ۇستىنە قارنى اشىپ وتىرعاندا كەزىككەن ەتتى ءبىر قارپىتا الا الماعانىنا كۇيىپ كەتسە كەرەك. ەركىن الايا گۇلدانعا قاراپ ەدى، گۇلدان:
— نەسىنە قارايسىڭ، سەنىڭ ماگازينىڭنەن ءقازىر اكەلدىم، دەپ وزىنە باس سالدى. جاڭا عانا كەۋىپ-باسىلىپ وتىرعان ەركىن نە دەرىن بىلمەي، جەر شۇقىپ وتىرىپ قالدى...
توڭازىتقىشتاردىڭ قورلىعى-اي!
ەركىندى جەرگە قاراتىپ كەتكەن جوق پا، ول بار بولعىرلارىڭ. ءسىزدىڭ ۇيدەگى ەتتىڭ ءدامى قالاي، وقۋشى. ءۇسىپ كەتكەننەن امان با، ايتەۋىر. لايىم ءدامدى بولعاي.
1962
You Might Also Like
-
العاشقى كەزدە اقشانىڭ ءقادىرىن اعاڭىز بىلگەنىمەن جەڭگەڭىز بىلە الماي ءجۇردى. ەركەك قانشا اقشا تاپقانىمەن ونىڭ قۇنىن ءبىلىپ، قۇراپ وتىرار ايەل بولماعان سوڭ بولمايدى ەكەن. تۇرمىس ءبىرقالىپتان وزگەرمەي بۇ...
-
ەكى قولىن قالتاسىنا سالىپ، قالپاعىن شالقايتا كيگەن ءبىر جىگىت جاقىندا ۇزىناعاش بازارىنىڭ ورتاسىندا «مەنى كەردىڭ بە» دەگەندەي وزىنە ءوزى سۇقتانىپ تۇرا قالدى. جانىنان وتكەن بىرەۋلەردى توقتا...
