InfoHub Logo

وقۋشىنىڭ بىلەتىن بىلمەيتىنىن كىم ءبىلسىن، قازاق حالقىندا ەرتەدەن كەلە جاتقان ءبىر اڭگىمە بار-دى. قىز، بوزبالا جينالعان شارشى توپتا اڭگىمە ايتىپ، كۇپىنىپ وتىرعان ءبىر جىگىت:

— مەرگەن ەدىم، قۇلاندى قۋىپ كەلە جاتىپ ساداعىمدى قولعا الىپ تارتىپ كەپ قالعانىمدا وق ارتقى وڭ اياعىن جۇلىپ كەتتى دە، وڭ قۇلاعىن جىرىپ كەتتى،— دەپتى. سول ارادا كوپتىڭ ىشىنەن وتىرىككە شىداي الماعان بىرەۋ قارعىپ تۇرىپ:

وي، ءيتتىڭ بالاسى، وتىرىك ايتساڭ دا جونىنە كەلتىرىپ ايتساڭ ەتتى، — دەگەن ەكەن. سوندا العاشقى اڭگىمە ايتىپ، ەسىپ وتىرعاننىڭ جانىنداعى بىرەۋى:

— ءوي، نەمەنەگە قىزىل وڭەشتەنە قالدىڭ، قۇلاننىڭ قاسىنۋىنا مىلتىقتىڭ باسىلۋى كەلگەن عوي، — دەپتى. سوندا الگى ءتۇپسىز وتىرىك جىپتىكتەي بولىپ بىلىنبەي ءسىڭىپ كەتكەن ەكەن. سودان بەرى حالىقتا «وتىرىكتى ايتسا جارار، قوشتاۋشىسى كەلىسسە» دەگەن ماتەل بولىپ كەتكەن دەسەدى.

ناق وسىعان ۇقسايتىن ءبىر جاي قوستاناي وبلىسىندا دا بولدى.

ەلۋ بەسىنشى جىلدىڭ وكتيابر ايىندا وركەن اۋدانىنىڭ پروكۋرورى ساتاي پروكۋراتۋرانىڭ ەكى اتىن كەنەت ساتىپ جىبەردى. ءسويتىپ ودان تۇسكەن ەكى مىڭ سوم اقشا پروكۋروردىڭ سەيفىندە كوزگە كۇيىك بولىپ جاتا تۇرسىن. پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرىنە قالعان ەكى ات جەتپەيتىن بولدى. ويتكەنى ءبىرى جەكسە ءبىرى تابانىن ساۋىپ قالا بەردى. پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى ساتايدىڭ مازاسىن الىپ، قايتا ات ساتىپ الۋ كەرەك دەپ قىڭقىلداپ جۇرگەندە ءبىر ات تاعى ساتىلىپ ەكى مىڭ سوم اقشا قولعا كەلدى. سونىمەن پروكۋراتۋرا كىزمەتكەرلەرى ءبىر جاققا شىقسا ءبىر اتتىڭ بىرەۋى قۇلاعىنا، بىرەۋى قۇيرىعىنا جارماستى. بۇعان شىداي .الماعان قىزمەتكەرلەر قايتا ات ساتىپ الۋ كەرەك دەپ پروكۋرورعا ءوتىنىش ايتقاندا ول «المايمىن» دەپ كەلتە قايىردى، اقىرى قىزمەتكەرلەر قىڭقىلداپ قويماعاندا:

— اتتىڭ اقشاسىن وبلىستىق باستىقتار كومانديروۆكاعا جۇمسا دەپ بۇيىردى،— دەپ تاعى ءبىر تۇلكى بۇلاڭعا سالىپ شىعا كەلدى: زاڭ كىزمەتكەرلەرى زاڭدى كىمنەن ۇيرەنسىن، ءبارى الاقاندارىندا ەمەس پە، مۇنداي ىسكە رەسپۋبليكا پروكۋرورى عانا رۇقسات بەرەتىنىن ءبىلىپ وبلىستىق پروكۋرورمەن حابارلاسا قويىسىپ ەدى، وتىرىك سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلدى.

بۇدان كەيىن ساتايدىڭ وتىرىگىنە قۇدايەكەڭنىڭ ءوزى بەرەكە بەرىپ، قىزىر دارىتىپ جىبەردى. ءتىپتى قۇداي قۇدىرەتىن تۇسىرمەگەن جەردە ساتايدىڭ ءوزى-اق رەتىن كەلتىرىپ، ميۋنحاۋزەن مەن الدار كوسەدەن ۇيرەنگەندەرىن ىسكە باتىل تىگىپ، قالعانىن ادام كومەگىمەن جىمداستىرىپ تاستادى.

ارادا از ۋاقىت وتكەندە وبلىستىق پروكۋرور جوعارىدان حابارلاسقان ەكەن، ساتاي ءۇش اتتىڭ قۇنىنا «گاز — 69» ماركالى ماشينا تۇرعىزىپ جاتىرمىن دەپ جاۋاپ بەردى. مۇنى ەستىگەن وبلپروكۋرور قاتتى قۋاندى. قۋانباعاندا ءقايتسىن، ەگەر ءۇش اتقا ءبىر «گاز-69» كەلە بەرسە، از-اق ۋاقىتتا قازاق دالاسىنا ماشينا دەگەن شىلدەدەگى قارا قوڭىزداي قاپتاي كەتپەي مە! ءتىپتى مۇنداي جاعدايدا الىس وتاردا قوي باعىپ جۇرگەن قويشىعا دا ءبىر-بىر ماشينا تيمەسە، ءوزى دە وڭباس! پا، شىركىن، ساتاي! ول تۇرعاندا ءتىپتى موسكۆاداعى ليحاچيەۆ اتىنداعى زاۆودتىڭ بىزگە كەرەگى بولا قويار ما ەكەن! توقسان توعىز اتتى ايداپ اپارساق ساتاي بىزگە شىعىس ەرتەگىلەرىندە كەزدەسەتىن ۇرىلاردىڭ سيقىرلى قاقپاسىنا ايتقانىنداي بىردەمەلەردى كۇبىرلەي سالىپ، وتىز ءۇش ماشينانى الدىمىزعا سالىپ بەرەدى عوي.

ساتايدىڭ تۇماندى دۇنيەسىنىڭ بۇلىڭعىر قۋانىشىنا ەسى كەتكەن وبلپروكۋرور بۇعان تاعى دا مىڭ جارىم سوم اقشا بوساتتى. وعان تاڭدانباي-اق قويىڭىزدار، ەگەر ءۇش ات ءبىر ماشينا بولا بەرسە، اركىم-اق ءۇش اتقا ءۇش مىڭ سوم قوسا بەرەر ەدى.

سونىمەن شىنىندا «گاز — 69» جەڭىل ماشينا ءتورت اياعىنان تىك تۇردى. اۋداندىق پروكۋراتۋرانىڭ قىزمەتكەرلەرى قاتتى قۋاندى.

ءبىراق قۋانىشتىڭ ارتىنان ىلە-شالا قاتتى رەنىش باستالدى. پروكۋرور سەيفىندە تۇرعان ءۇش اتتان تۇسكەن بەس مىڭ سوم، وبلپروكۋروردان الداپ العان ءبىر جارىم مىڭ سوم، اينالاسى التى جارىم مىڭ سوم ءبىر-اق كۇندە جوق بولدى دا شىقتى. «بۇل قايدا؟» دەسكەندەرگە ساتاي «گاز — 69» ساتىپ الدىق دەگەندى شىمىرىكپەستەن ايتىپ سالدى. شىنىندا پروكۋراتۋرانىڭ باسقا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۋانعانىنىڭ ءجونى بار ەدى، ويتكەنى تابانىنان تىك باسقان جەڭىل ماشينانىڭ موتورى قازىرگى قامىس اۋدانىنىڭ وسكەن سوۆحوزىنان، ال كۋزوۆى وركەن سوۆحوزىنان تەگىن الىنعان بولاتىن. سوندىقتان مۇنداي بەكەر دۇنيەگە قۋانباعاندا، ولار نەگە قۋانسىن. ال رەنىشى شە؟ رەنىش ماشينا تەگىن كەلگەندە سەيفتەگى اقشانىڭ جوق بولىپ كەتۋى قالاي؟ دەمەك رەنىش تە ورىندى.

زاڭ قىزمەتكەرى ساتايدىڭ زاڭدى ورەسكەل بۇزۋى ونىڭ كومەكشىسى جاكەننىڭ ازاماتتىق ارىن شىمشىلادى. ول مەملەكەتتىڭ اقشاسىن پروكۋرور ساتايدىڭ جەپ قويعانىن وبلىستىق پروكۋرورعا ءبىلدىردى. ارينە بۇل كولحوز، سوۆحوزدىڭ بىرىندە بولسا مولداجانوۆتىڭ ءوزى-اق ءىس قوزعار ەدى، ونىڭ ۇستىنە مولداجانوۆ ءىس قوزعاماسا، ساتاي قويار ما ەدى. امال نەشىك، التى جارىم مىڭدى اساپ قويعان پروكۋرور ساتايدىڭ ءوزى. باستىققا قانداي وكىم ءجۇرسىن. وبلىستىق پروكۋرور بۇل ىسكە كۇلە قارادى. «ساتاي جىلقى ەتىپ جەمەيدى»،— دەپ ول ءتىپتى قىپ-قىزىل قىلمىسقا كوڭىل اۋدارمادى. «ماي ساسىسا تۇز سەبەر، ءتۇز ساسىسا نە سەبەر!»

اقىرى مولداجانوۆتىڭ كوتەرگەن ءىسى ءوزىنىڭ باسىنا پولە بولىپ جابىستى. ساتاي مەن ونىڭ وبلىستىق باستىعى سوكول جوعارىدا ايتىلعان ەكى وتىرىكشىدەي ءبىرىن ءبىرى قوستاي ءتۇسىپ، مولداجانوۆتى قولدى-اياققا تۇرعىزباي قۋدالادى. اۋدانعا تەكسەرۋ كوميسسياسى جىبەرىلدى. وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ قىزمەتكەرى تيموفەيەۆ مولداجانوۆتىڭ قىزمەتىن اۋدارا قاراپ، اقتارا توڭكەرىپ ەشتەمە تابا المادى. ونىڭ قىزمەتىن قاناعاتتانارلىق دەپ تاپتى. دەگەنمەن دە مولداجانوۆ بۇدان كەيىن قوستاناي وبلىسىنىڭ اۋداندارىنا دوپشا دومالادى، كادردان قاڭباققا اينالدى، وركەن اۋدانىنان قارابالىق اۋدانىنا، قارابالىق اۋدانىنان قوستانايعا، قوستانايدان قامىس اۋدانىنا، ءتىپتى بۇدان كەيىن شىندىقتى ايتامىن دەپ ول وتىرىكشىنىڭ قوستاۋشىسى سوكولعا دا جاقپاي قالىپ، قۇلدىراپ، فەدوروۆ اۋدانىنا سىن مەرزىمىن وتەۋگە جىبەرىلدى.

اشىق قۋدالاۋعا شىداي الماعان مولداجانوۆ الماتىعا كەتتى، ءتىپتى ول قىزمەتكە دە تۇرىپ الدى. ال بۇل كەزدە التى جارىم مىڭدى اساعان ساتايدىڭ قىلمىسى اشىلىپ، مولداجانوۆتىڭ ايتقانى انىقتالىپ، وعان سوكول ەسكەرتۋ بەرىپ قانا تىندى. بۇل كەزدە قوستانايلىقتار «التى جارىم مىڭ سوم اقشا بەرسە، ەسكەرتۋدى كوپسىنبەي-اق كوتەرىپ الار ەدىك» دەپ كۇلىسىپ ءجۇردى.

الماتىعا كەڭەسكە كەلگەن سوكول مەن ساتاي كىزمەت ىستەگەن جەرىنەن مولداجانوۆتى ىزدەپ كەلدى: «تۇسىنىسپەگەن ەكەنبىز، ءتۇسىنىسىپ ىستەلىك، ءجۇر قوستانايعا» دەستى ولار. ءتىپتى ونىڭ كىم بولاتىنىن الماتىدا-اق شەشىپ تاستادى. قىس كوزى قىراۋدا سەمياسى قوستانايدا قالعان مولداجانوۆ بۇعان كەلىستى. ءارى سوكول مەن ساتايدىڭ ادال جۇرەگىنە ريزا بولدى، ناعىز كوممۋنيستەر وسىلار شىعار دەپ ويلادى.

قوستانايعا كەلگەن سوڭ ول وبلىستىق پروكۋراتۋرانىڭ اعا تەرگەۋشىسى بولىپ تاۋداي جۇمىستى باستادى دا، ارادا ءۇش اي وتكەن سوڭ قىلداي جىڭىشكەرىپ، قولىنان ءىس كەلمەدى دەگەن سىنىقتان تابىلعان سىلتاۋمەن قىزمەتتەن بوساتىلادى. كەرەك دەسە وسى ۋاقىتقا دەيىن سوندا ىستەگەن جالاقىسىن دا الا الماي-اق قويدى. سونىمەن التى جارىم مىڭ سومدى پروكۋرور ساتاي جەدى، ال مەملەكەت مۇددەسىن قورعاعان وتان سوعىسىنىڭ مۇگەدەگى مولداجانوۆ قىزمەتتەن قۋىلىپ، توتاناققا قالدى. ءسويتىپ قوستاۋشىسى وبلىستىق پروكۋرور سوكول بولىپ وتىرعان پروكۋرور ساتاي ازىرگە ميۋنحاۋزەن مەن الدار كوسەنىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەۋمەن شۇعىلدانىپ ءجۇر. پروكۋرور ازىرگە الدار كوسەنىڭ تۋعان ىنىسىندەي. وتىرىكشى دە كەلىسكەن، قوستاۋشى دا بار، مىنەكيىڭىز، الدامشى پروكۋرورمەن تانىس بولىڭىز.

1959

---