سوعىمى مەن سورپاسى
«كەرجازىق» كولحوزىنىڭ «پىسىق» بەلسەندىلەرى سىپىرا سوعىم سويدى. «پىسىقتاردىڭ» ون ەكى قارىس قارا قازاندارىندا قۇلاش-قۇلاش تۇيرەلگەن سارى الا قازىلار سارق-سۇرق قاينادى. نازىكتەرى بەسبارماق قوماعايلارى قوسقولداپ سىلقىتا باستادى. ءبىرىنىڭ ۇرتى، ءبىرىنىڭ مۇرتى ماي بولدى. اۋزى ماي بولعان سوڭ، كوڭىلى سونداي جاي بولدى. جەكەلەپ ايتقاندا باستىقتىڭ سويعانى ايعىر، بەلسەندىلەرىنىكى كىشكەنە دەگەندە تاي بولدى. وسىدان بارىپ توعىز جىلقى كەم بولدى.
سوعىمدى جىعىپ العاننان كەيىن كورشىلەردى، اۋىل اقساقالدارىن سوعىم باسىنا شاقىرۋ «ەجەلگى ءداستۇر». مىنە بۇگىن كولحوز پرەدسەداتەلى مەسقارانىڭ ءۇيى دە قوناققا تولى. ءبىراق ولار كورشىلەر مەن اقساقالدار ەمەس. زاتى وزدەرى اششى سۋدان جۇتىپ العان بولۋلارى كەرەك، داۋىستارى كوتەرىڭكى شىعادى. دۋمان قىزىپ، دۇمبىرلەپ دومبىرا داۋىسى دا ەستىلىپ، ءۇي ءىشى يۋ-قيۋ بولىپ جاتىر.
— باسەكە، باسەكە! كومەكەيدى كوسىلتىپ شىرقايتىن، ءوزىڭىز شىعارعان ءاندى ايتىپ جىبەرىڭىزشى، — دەيدى ءبىرى.
— ءسوز مەسەكەڭە بەرىلدى، مۋزىكاسى دا، ءسوزى دە وزىنىكى، ۇقىپتى تىڭداڭىزدار، — دەدى وتىرعانداردىڭ ءبىرى.
مەسقارا اتى قارا مەستى انعارتقانىمەن ءوزى سارى، باسى ءتۇز تۇيگەن كەلساپتاي كىسى بولاتىن. ول ماستىقتان تالتىرەپ ارەڭ قيمىلداپ، ىشكەن اسى القىمىنا تىعىلىپ تۇرىپ، تولعانىپ، گۇرىلدەپ جۇرە بەردى:
اتىن. باردا جەر تانى، جەلىپ ءجۇرىپ.
اسىڭ باردا ەل تانى بەرىپ ءجۇرىپ.
ق ا ي ى ر م ا س ى:
سوعىم تەگىن، كوڭىلىم جاي،
سايرانداماي مەن قالاي
الەۋلەي-اۋ، الەۋلاي...
— وي مىڭ جاساپ، مىڭ بوتەلكە بوساتقىر! — دەدى ءبىر تىزەرلەپ اراق قۇيىپ وتىرعان جىگىت قولىن سەرمەپ، ايقاي سالىپ.
— مەسەكەڭ وسىلاي شالقىتادى! — دەدى ەكىنشىسى.
يا، راس ايتادى. مەسەكەڭ وسىلاي مىقتايدى. ارەكەتىنە ولەڭى ساي ايتىلعان. ياعني «اسى باردا ەل تانيدى، بەرىپ ءجۇرىپ». اتاپ ايتقاندا، جالى بەرىك جيرەن بيە مەن قازىسى قالىڭ قارا جورعا قاس پەن قاباقتىڭ اراسىندا جول تارتتى. اقتابان تورى بيەنى تەكسەرۋشى تەلىمسەك سويىپ تارتتى. اقشاسى بويىنا قۇت. اركىمدەر جاقسى اتتىڭ مايىن سۇراپ ءمىنىپ، قاڭقاسىن دا قايتارمايدى. جىلقى فەرماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جالتاڭبايدىڭ جاعىمپاز اعاسى ءبىر بيەنى مىنگەنىنە جىلدان استى. نە قۇلىن جوق نە تىنىم جوق. «بيە مىنسەڭ قۇلىن جوق، ساۋمال ىشسەڭ قىمىز جوق» دەگەن وسى داعى. كوبىرەك مىنگەن اتىن جەكە مەنشىك ەتىپ الۋ مۇندا ادەتكە اينالعان. جالتاڭبايدىڭ دا ارام ويىنىڭ ورىندالۋىنا مۇمكىندىك تۋىپ كەلەدى، يەمدەنەتىن كۇن جاقىن. كوپ ۇزاماي كولحوز پرەدسەداتەلىن دە كوندىرەتىن ءتۇرى بار.
قىس كۇنى سۋىق. تاماق تۇزىنىڭ تاتىمدىسى جاقسى. مەسقارا شوشقانىڭ ەتىن جەكجات-جۇراعاتىنا بەرىپ تۇزداتقاندا وسىنداي بىردەڭەنى سەزگەن بولار. تالپاق تاماۋدىڭ سۇبەسى قانداي، قابىرعا مايى قارىس كەلەدى. وسىدان ەكى كيلوگرامىن سوعىپ الىپ، كىلكىلدەپ تۇرعان جۇرەكتى باسۋ ءۇشىن «اقماعامبەتتەن» ەكى ءجۇز گرامدى تاستاپ السىنشى، قىز-قىز قايناپ، بەتىنە وتى شىعا كەلسىن. سودان سوڭ گيمالاي شىڭدارىنان كوتەرىلىپ، تيان-شان تاۋلارىنان اسىپ، ۇيتقي سوققان بوران بولسا دا بىلق ەتپەيدى.
ەتتى تۇزداپ قويا ما، بولماسا شيكى جەي مە، وندا ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز جوق. ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز سەگىز شوشقانىڭ كەم ەكەنى راس. ول مەسقارانىڭ جەكجات-جۇراتتارىنا جىتىرىلعان.
سىرباز ەت — سيىر ەتى. جىلقى ەتىنە قاراعاندا كوتلەت جاساۋعا بۇل الدەقايدا بەيىم. ءتورت سيىر وسىنداي كوتلەتكە، قۋىرداققا، قوناقاسىعا كەتتى. الگى سيىردىڭ ءبىرىن وسىنداعى مەكتەپ ديرەكتورى تۇرعانعا ساتتى. بۋاز ەكەن، سويعاندا بۇزاۋى تۋلاپ شىقتى. تۇرعان دا قودىعا باۋىزداعان قارابايشا ىشتەن شىققان بۇزاۋدى باس سالىپ باۋىزدادى. تاباقتاستار ىشتەن تۋلاپ شىققان بۇزاۋدى سىرنەلەپ اسقىزىپ، سىلىكپەلەپ جەدى. قوماعايلاردىڭ شايناماي قىلعي بەرەتىن ەجەلگى ادەتى عوي. بۇزاۋ ەتى تىلىنە ءتاتتى، تىسىنە جۇمساق ءتيدى.
قانشا ايتقانمەن سيىر سورپاسى سۇيىق، سىرداق كەلەدى. قوي سورپاسىنا نە جەتسىن. قوي سورپاسى قويمالجىڭ. ەتى قانداي كۇشتى. «قويدىڭ ەتى — قورعاسىن».
— ەتتىڭ ءبارى ءسۇر بولىپ كەتتى. ءسۇر سورپا كارى اۋرۋدى قوزدىرادى، — دەپ كەسىر سايلادى. مەسقارا مەن ونىڭ اينالاسىنداعىلار. ولاردىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز «ءسۇر سورپا، سارى الا سورپا، جاس سورپا» تۋرالى بولدى. اقىرى ولار «جاس سورپالاپ» ءجۇرىپ ءۇش ءجۇز ون التى قويدىڭ باسىن ءمۇجىپ، ونىڭ التى ءجۇز وتىز ەكى قۇلاعىن بالالارىنا ۇستاتتى. مۇنىڭ بارىنە مەسقارا باس بولىپ ءقازىر دوكۋمەنت ىزدەۋدە. ارينە، وتىرىك-راستى، جوقتان بار ەتىپ قۇراپ بىردەڭە تابار. ال ايقىن تۇرعان اراققا كەتكەن الپىس قويدىڭ... تويعانعا بەرگەن توعىز تايدىڭ، ساعىنايەۆقا بەرگەن سەگىز سيىردىڭ، تاعى باسقالاردىڭ ءىزىن قالاي جابار.
1951
You Might Also Like
-
و زاماننان بۋ زامان وتىرىككە جۇلدە بەرىلەدى دەگەندى ەستىگەنىمىز جوق. دەگەنمەن ونداي اتتى كۇن بولا قالسا، ءۇمىتسىز شايتان دەگەندەي، تۇيە باسى توعىزدى الىپ تارتىپ تۇرعىسى كەلەتىن كەيبىرەۋلەر دە تابىلى...
-
ءومىردى كورىپ ءجۇرىپ، ءومىردى سۋرەتتەگەن جازۋشىلاردى وقىپ ءجۇرىپ، مەن ەركەك اتاۋلىنى بەس توپقا بولەم:
