وتىرىككە جۇلدە جوق
و زاماننان بۋ زامان وتىرىككە جۇلدە بەرىلەدى دەگەندى ەستىگەنىمىز جوق. دەگەنمەن ونداي اتتى كۇن بولا قالسا، ءۇمىتسىز شايتان دەگەندەي، تۇيە باسى توعىزدى الىپ تارتىپ تۇرعىسى كەلەتىن كەيبىرەۋلەر دە تابىلىپ قالادى. ونى الىستان ىزدەپ اۋرە دە بولمايمىز. وسى الماتى قالالىق سوۆەتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى مامونوۆ پەن قالاداعى كورشىلەس اۋداندىق سوۆەتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى يۆاندوۆتاردى-اق الا قويىڭىز. تاماعىن كەنەپ، مۇرتىن سيپاپ وتىرىكشىلەر بايگەسىنە تۇسكەندە بۇل ەكەۋى قىرىق وتىرىگىن ولەڭمەن، قىرىق وتىرىگىن قاراسوزبەن تەبىرەنتە تولعاپ بەرگەن جەتىم بالادان عانا قالماسا باسقالارعا سورە بەرىسە قوياتىن ءتۇرى جوق. بۇل جارىس بىلاي باستالعان ەدى:
ەرلى-زايىپتى مالىك، ماليكە قاراعۇلوۆتار العاش الماتىعا كەلگەندە بەس بالاسى بار بولاتىن. بالالاردىڭ ءبارى دە سارىاۋىز، ۇرپەكباس بالاپان سياقتى، انا ءسۇتى اۋزىنان كەتپەگەن، بويى بەكىپ، بۇعاناسى قاتپاعان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ەدى. ونىڭ ۇستىنە شەشەسى بار، بارلىعى سەگىز جان ەدى. ولار ءبىر ۇيدەن ءبىر ۇيگە كوشە ءجۇرىپ ءدۇنعان كوشەسىندەگى 22 ۇيدە پاتەرگە تۇرا قالدى. پاتەر تابىلعان سوڭ ۇلكەن سەميانىڭ باس-اياعى جينالدى، ءبىر وشارلى جان بولدى. وسى كەزدە پاتەر يەسى قىڭقىل شىعارا باستادى:
— بالالارىڭ بەرەكە قويمادى، ەرتەدەن كەشكە دەيىن شۇبىرىپ تىنىش تاپپايدى.
— اپىر-اۋ، بالانىڭ اتى بالا، بەس بالا كوزىڭە مىڭعىرعان اكتىلى قوي، الالى جىلقىداي كورىنگەنى مە، شۇبىرادى دەيسىڭ.
— جوق ءۇيدى بوسات. اقشاسى كوپ، ادامى از سەميا تاۋىپ الامىن.
قىڭقىلدىڭ اياعى قيىنعا اينالدى. ەرتەنىنە-اق كوكتەمنىڭ الاساپىرانىنا قاراماي پاتەر يەسى ۇيدەن ولاردى قۋىپ شىقتى. ۇلكەنگە بۇل ەشتەمە ەتە قوياتىن ەمەس، مۇرنىنىڭ قاسپاعىن، بەتىنىڭ ساتپاعىن سۇرتە الماي جۇرگەن بالالارعا قيىن بولدى. ارەڭ دەگەندە الدە كىمنىڭ ۇيىنە بەس بالاسىن بەس جەرگە ورنالاستىرىپ، ەلگە پانا بولار، اقىل ايتار، دانا بولار دەپ اكە-شەشە الماتى قالالىق سوۆەت اتقارۋ كوميتەتىنە كەلدى. وتىرىكشىلەر بايگەسىنىڭ باستالار جەرى دە وسى بولدى.
— وزدەرىنە كەرەگى ءۇي مە، ءۇي دەگەنگە ءالى كىرىپ ۇلگىرمەيسىز، ول منوگودان دا كوپ بولادى،— دەدى پرەدسەداتەل مامونوۆ،— بالالارىڭ بار ەكەن، ءا، بالالار ءبىزدىڭ باقىتىمىز، بالالار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. بالالاردى باعالاماۋشىلاردى ءبىز اپپاراتتان الاستادىق. جۇمىس ىستەمەيتىن جالقاۋلاردى جويدىق، پاتەر بولۋگە قارا قىلدى قاق جاراتىن ءادىل ادام قويدىق. ءبىر اينالىپ سوعىڭىز، سوپاڭ ەتكىزىپ وردەردى قولىڭا ۇستاتا سالامىن.
ەرلى-زايىپتى قاراعۇلوۆتار قاتتى قۋانىپ كەتتى. قۋانباعاندا شە، اناۋ-مىناۋ ادام ەمەس، پرەدسەداتەلدىڭ ءوزى، مامونوۆتىڭ ءوزى ايتىپ وتىر. بالالاردى باعالاي بىلگەنىن كورمەيمىسىز. سول ءبىر كۇندەرى جارعاق قۇلاقتارى جاستىققا تيمەي، الماتىنى الپىس ارالاپ، توقسان تۇگەندەپ ءجۇرىپ، قاراعۇلوۆتار بايعانين كوشەسىندەگى 15- ۇيگە كوشىپ باردى.
— بالالارىڭ كوپ ەكەن، اقشانى كوبىرەك تولە، — دەدى ءۇي يەسى.
— پاتەرگە قاراي تولەمەيمىن بە؟
— وندا ءۇي تاۋىپ ال.
قاراعۇلوۆتار مامونوۆقا قايتا كەلدى.
— سىزگە دەگەن ءۇيدى سالىپ جاتىرمىز، يا، يا، بالاڭىز بەسەۋ، شەشەڭىزبەن التاۋ. ەكەۋىڭىزبەن سەگىز. سەگىز جەردە توعىز جەتپىس ەكى. بالالارعا اۋا كوپ كەرەك، كەڭ، جارىق بولمەدە جايراڭداپ ءوسسىن تۇگە! بالالار بولمەسىنىڭ تەرەزەسىن وڭتۇستىكتەن ءتۇسىرتىپ بەرەمىن، كۇننىڭ كوزىن كورىپ، كۇلىمدەپ ەسسىن، تۇگە!
— ءا، بارەكەلدە، راحمەت راحمەت، — دەستى ەرلى-زايىپتى قاراعۇلوۆتار.
— جوق، راحمەتتى قويىڭىز، راقاتىن كورىڭىز بۋمەن جىلىتامىز، كەمشىلىكتى قۇرتامىز.
ۋادە ازىرگە ءۇي بولا المادى. ەرتەڭىنە قاراعۇلوۆتار گاراج كوشەسىندەگى 18 ۇيگە كوشىپ بارا جاتتى. «بالالارىڭ مازا بەرمەدى، كوش» دەگەندى ەستىپ، قاراعۇلوۆتار قالالىق سوۆەتكە تاعى كەلدى.
— بالاڭىز بەسەۋ، شەشەڭمەن...
— جوق بالام التاۋ.
— يا، التاۋ، شەشەڭىزبەن جەتەۋ...
بۇل جولى قاۋلى شىعارىلىپ، قاعاز جاسالىپ، قاي كوشەدەگى. قانداي ۇيدەن بەرىلەتىنىنىڭ ءبارى تەگىس تىزىمگە الىنىپ، قاراعۇلوۆتاردىڭ قولىنا تابىس ەتىلدى.
— ەندى قانشا تيمەس ءۇي بولسا دا الارمىز، — دەستى قاراعۇلوۆتار.
— مۇمكىن سەنىڭ ءۇي الاتىنىن، جايىندا حابار بەرەرمىز، — دەسىپ قالجىڭداستى قاراعۇلوۆپەن راديوحابار باس باسقارماسىندا بىرگە ىستەيتىن جولداستارى.
وسى ءۇيدىڭ قالانعان كىرپىشىن كۇندە ساناۋمەن ارادا ءبىر جىل ەكى اي ۋاقىت ءوتىپ كەتتى. ءۇي ءبىتىپ جونەلدەمەگە كەلگەندە مامونوۆ بۇرىنعى ايتقان سوزدەن، جازعان قاعازدان تانىپ، ءۇي بەرىلمەسىن دەپ شىعا كەلدى. مىنە، بالالاردىڭ قامقورشىسى، كەرەك بولسا! . وسىدان كەيىن قاراعۇلوۆتار قىس كوزى قىراۋدا، مي قايناتقان ىستىقتا مۇنشا ادرەستى جايلاپ، قىستاپ تارتا بەردى. تارتپاعاندا امالى قانشا، ءۇيدىڭ مايىن ساتىپ كۇن كورگەن قىزىلقۇلاقتار بالاڭ كوپ دەپ شىجعىرا بەرەدى. ول ادرەستەر بىلاي باستالاتىن: گاراج كوشەسىندەگى 18 ۇيدەن ۆوستوچنايا كوشەسىندەگى 33 ۇيگە، ودان 14 لينياداعى 76 ۇيگە، ودان تاستاقتاعى كولحوز مۇيىسىندەگى 6 ۇيگە، ودان كومسومول كوشەسىندەگى 170-«ا» ۇيگە، ودان 4 لينياداعى 112 ۇيگە، ودان 4 لينياداعى 42 ۇيگە، ودان قايتادان كومسومول كوشەسىندەگى 170-«ا» ۇيگە، ودان قاراكول كوشەسىندەگى 33 ءۇيدىڭ قوراسىنا... قورادان بىردە كۇن ءوتىپ، بىردە سۋ ءوتىپ وتىرعاندا قاراعۇلوۆتاردىڭ ايانىشتى ءحالىن كورگەن الماتىدان كوشەتىن ءبىر ازامات ءوزىنىڭ 12 شارشى مەتر ءۇيىن الىپ قالۋدى ۇسىندى. قاراعۇلوۆ ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، مامونوۆقا كەلەدى.
— سىزگە ول ءۇيدى بەرۋگە بولمايدى، سەمياڭىز از، بالاڭىز التاۋ-اق.
— ويباي-اۋ، ول بۇدان ءبىر جىل بۇرىنعى ەدى عوي، بالام جەتەۋ، شەشەممەن سەگىز، ەكەۋمىزبەن ون.
— ءتۇۋ ءالى دە ەكى شارشى مەترى ارتىق قالدى-اۋ، جارايدى سىزگە قيايىن!
— ۋھ! — دەپ دەمىن ءبىر-اق الدى قاراعۇلوۆ.
ال شىنىندا بۇل ءۇي كىسى باسى ءبىر شارشى مەتردەن دە كەلمەۋشى ەدى، ونىڭ ءۇش شارشى مەترىن پەش، تاماق ىستەيتىن ورىن الاتىن. سوندا توعىز شارشى مەتردىڭ ون كىسىگە قانشادان كەلەتىنىن ەسەپتەي بەرىڭىزدەر.
بۇدان كەيىن مامونوۆ قاراعۇلوۆتارعا اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنە بارىڭدار دەيتىندى شىعاردى. اۋاتكومىنىڭ پرەدسەداتەلى يۆانسوۆ قاراعۇلوۆتاردىڭ جايىن العاش ەستىگەندە:
— قالالىق سوۆەتتە نە بار، ءقازىر ءبارى اۋداننىڭ قولىندا، ءۇيدى ۇستىڭىزگە ۇيە سالامىز، — دەپ ەدى. ءقازىر بۇل كوپ وتىرىگىنەن الىستاڭقىراپ، تورەشىلدىككە تامان بارىپ قالدى. ءتىپتى ول:
— نەمەنە، بالاڭنىڭ كوپتىگىن مىندەت قىلامىسىڭ، بالاڭ بولسا قايتەم، — دەيتىن بولدى. شىنىن ايتۋ كەرەك، قاراعۇلوۆتار بۇل ءسوزدى ءۇي جالداۋشى جولداستاردىڭ اۋزىنان تالاي ەستىگەنىمەن اۋدان باسشىسىنان ەستي قويامىن دەمەپ ەدى. بۇدان كەيىن ولار اۋپارتكوم سەكرەتارى اكەجانوۆقا جايىن ايتا بارىپ ەدى، ول كوممۋنيست ادامنىڭ اۋزىنان شىقپايتىن ءسوز ايتتى، كوڭىلىنە كەلسە دە ايتپاسقا بولمايدى، ونىڭ بۇل ءسوزى مالتۋس تەورياسىمەن ۇندەسىپ جاتتى:
— جاعدايىڭ جوق ەكەنىن بىلە تۇرىپ، بالانى نەگە كوبەيتە بەرەسىڭ.
بۇل سوزدەردى ەستىگەن قاراعۇلوۆتىڭ ناق وسى اكەجانوۆتىڭ ءوزىنىڭ ءۇيدى اسىقشا اتىپ، بىرنەشە ۇيگە كوشكەنىن ويلادى. ال مامونوۆ پەن يۆانسوۆ تۋرالى ءبىر قورىتىندى جاسادى: اقىلى جوق باسقا بادىرايعان كوز بىتەدى، ءپاتۋاسىز اۋىزعا سۋدىراعان ءسوز بىتەدى دەستى. وتىرىكتى ارشىنداپ ولشەمەيدى، وندا تۇلدىر جوق دەگىمىز كەلەدى ولارعا. وتىرىكشى وسىندايدان سۋايت اتانادى. ءبىراق وعان اۋەس بولا بەرمەڭىزدەر، قانشا كەلىستىرىپ ايتقانىڭىزبەن ەرتەگىدە بولماسا وتىرىككە جۇلدە جوق.
1957
You Might Also Like
-
ادەتتە كەڭسەلەردە اڭگىمە دۇكەنى قۇرىلىپ، كەيبىرەۋلەردىڭ قىزىل ءتىلىن قىلتىلداتىپ، كۇلكىسىن سىڭقىلداتىپ وتىراتىن ەكى كۇپ بولادى. ونىڭ ءبىرى — دۇيسەنبى. ول كۇنى قانداي اڭگىمەلەرىڭىز بار ما! كەشە ...
-
«كەرجازىق» كولحوزىنىڭ «پىسىق» بەلسەندىلەرى سىپىرا سوعىم سويدى. «پىسىقتاردىڭ» ون ەكى قارىس قارا قازاندارىندا قۇلاش-قۇلاش تۇيرەلگەن سارى الا قازىلار سارق-سۇرق قاين...
