تورايدىڭ مايلى تۇمسىعى
«دەرەك» سوۆحوزىنا بارىپ ونىڭ ءىس ارحيۆتەرىن اقتارىپ تانىسا باستاساڭىز، كوپتەگەن اكتىلەر كوز الدىڭىزدان وتەتىن بولادى. ءبارى دە جىلقى تۋرالى جازىلعان. اكتىنىڭ بارىنە ءتان نارسە مىناۋ: ەرىكسىز سويىلدى، شاۋىپ كەلە جاتقاندا ورتان جىلىگى ءۇزىلىپ كەتتى، ويناقشىپ تۇرعاندا توبىعى تايىپ كەتتى: جىلقىنى قاسقىر قۋىپ بىرەۋى جارتاستان قۇلاپ كەتتى، تاعى ءبىرى اپانعا ءتۇسىپ كەتتى، جانا باستاپ ۇيرەنىپ جۇرگەندە ارقانعا ورالىپ، موينى استىنا قايىرىلا جىعىلىپ، اۋىز ومىرتقاسى شىعىپ كەتتى. نەسىن سۇرايسىز، وسىنداي «كەتتى» تولىپ كەتتى. تەك بيىلدىڭ وزىندە جيىرما ءبىر جىلقى اسىق جىلىگى، توقپان جىلىگى، كورى جىلىگى سىنىپ، ءتىپتى ەشتەڭە تابىلماي بارا جاتسا، قيادان قۇلاپ، جامباسى سىنىپ وتە بەرەدى، نەمەسە ءبىر تۇياقتىنى اشا تۇياقتى بۇقا ءسۇزىپ جىبەرىپ تە شىعىن بولىپتى.
بۇل قالاي؟ ورتان جىلىگى وپىرىلا بەرەتىن جىلقىنى باعىپ، اقى الىپ جۇرگەن كىسى قايدا؟ سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى تاسان قايدا؟ ارينە ول وسىندا. ول اكتىلەردىڭ بارىنە:.«بەكىتەمىن، «دەرەك» سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى — تاسان» دەپ قاسقيتىپ تۇرىپ الدە نەشە يرەك جاساپ قولىن قويا بەرەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز. وسىنشا جىلقىنىڭ اكتىلەر بويىنشا «ەرىكسىز سويىلۋى» تاسانعا شىبىن شاققانداي دا اسەر ەتپەيدى.
«ەرىكسىز سويىلعان» جىلقىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ مەملەكەتتىك باعاسىنىڭ وننان ءبىرى تولەنبەيتىنى-اق جۇرتقا باتىپ بارادى. ماسەلەن № 176 تاي «تاۋدان قۇلاپ كەتىپ»، ءبىر ءجۇز سومعا ساتىلدى. تاسان وعان رەنجىگەن جوق، ويتكەنى ءوزى بارعان ۇيدەن باسىن ءمۇجيدى. الاياق كارى بيە اياعى كەتتى دەلىندى. مەملەكەت ەسەبىنەن تەگىن جەم-شوپ بەرىپ، تىعىرشىكتاي ەتىپ سەمىرتتى. ءوزى سويىپ الدى. قايقايتىپ قازىسىن اينالدىرىپ، مۇشەلەپ، جىلىكتەتىپ بولگىزۋگە ساعىندىقتى ەرتىپ كەلدى. سويعىزدى. پاي-پاي! ايتپاساڭىزشى!.. اق ماي اقتارىلدى-اۋ. تۋرا سەرە قازى شىقتى. دانگە بايلاعان سوڭ داندەي بورتكەن ەكەن جانۋار.
تاساننىڭ دوستارى مۇندايدا تاسادا قالعان جوق. وبالى نەشىك مەملەكەت ەسەبىنەن بولسا دا ۇلەسىن الىپ وتىردى. ورتان جىلىگى ۇزىلگەن تورىنى ماناڭ وسىلاي جەدى. سونىمەن بارلىق سويىلعان سەمىزدىڭ ءبىرى دە اسحاناعا جىبەرىلمەدى. ول تاساننىڭ ەسىنە كەلمەدى دەيسىز بە؟ ونى ول بىلگەن. ءبىراق اتا-بابا تاماعى — قازى ءتاتتى، قازىدان گورى جولداس تا ءتاتتى.
«جىگىتتىڭ جىگىتى الدىن بولجايدى» دەگەن دە راس ەكەن. تاسان كۇندەردىڭ كۇنىندە كەرەك بولار دەگەن ويمەن زاڭ قىزمەتكەرلەرىنەن دە دوس ىزدەدى. وسىنداي بىرەۋ كەرەك بولىپ جۇرگەنىندە قۋداي ادۆوكات وزەكوۆتى ءوزى ايداپ كەلىپ بەردى ەمەس پە؟ «ءبىر قۋعا ءبىر قۋ قىزىل ىڭىردە جولىعادى» دەگەن سياقتى داعى. بۇكىل «دەرەكتە» تۇرۋشىلارعا بەلگىلى، جەر-سۋ باسپايتىن جۇيرىك—بايگە تورىنى ساتتى دا جىبەردى. ول دا جىگىت ەكەن. بىرەۋدىڭ اسىق جىلىگىن جەگەندە ءوزىنىڭ جامباسىن ۇسىندى. تاساندى شىلدەحاناعا شاقىردى. «قۇر قاسىق اۋىز جىرتپاي ما؟»، سوندىقتان «باۋى بەرىك بولسىن» ايتىپ، تاسان ءبىر قۇنان قويدى ماشيناعا باسا باردى. ول دا تاسانعا «سەنىڭ دە باۋىڭ مىقتى بولسىن» دەپتى. ءبىراق ول باتانىڭ ورىندالار ورىندالماسىن بىلە الماپتى.
ءوستىپ تىم ىرىلەپ كەتكەن تاسان ءبىراز ۇساقتاعىسى كەلىپتى. ءسويتىپ ۇساق مالعا اۋىز سالىپتى. توقتىنى قوزداتىپ، تورايدى جەي باستاپتى.
تاسان مال وسىرگەن ەلدىڭ بالاسى ەكەنىن وسى جەردە ءبىر كورسەتىپ تاستادى. ول توقتىعا قوشقار جىبەرىپ، وسىمگە كەنەلدى دە قالدى. ءبىراق كوكجان توقتى تاساننىڭ تالابىن تارتىپ تاستادى. توقتىداي قوزداعان قوي قانداي؟ توقتىنىڭ قوزىسى قانداي؟ سۋىققا شىدامادى. وتكەن جىلى قويدىڭ باسقى كەزدە ءوسىمىن، كەيىننەن ءولىمىن كوبەيتكەن دە — ناق وسى توقتى مەن توقتىنىڭ قوزىسى بولدى. وعان قاراعان تاسان جوق. ويتكەنى قانشا سەمىز بولسا دا، جىلقىنىڭ ەتى كەسەك كەلەدى. قويدىڭ ەتىنە نە جەتسىن! بىلەمدەگەن قۇيرىققا، جاپىراقتاعان باۋىردى قوسىپ، تۇزدىقتاپ تۇرىپ، سىلقىتكىسى كەلدى ونىڭ. سوندىقتان سۇبەسىن باسىپ ءجۇرىپ، ءوزى بەس قۇنان قويدى الدى. «تويعان سوڭ توقتىنىڭ ەتى توپىراق تاتيدى» دەگەن ەمەس پە؟ كوپ جەگەسىن كىسى قوي ەتىنەن دە شىعادى ەكەن. ديرەكتور جولداسقا تاماقتى تۇرلەندىرۋ كەرەك بولدى. ەندى ول تورايدىڭ جۇمساق قۇيقاسىن، مايلى تۇمسىعىن اڭساپتى.
وسىندايدا ەپتىلىك كەرەك. سوندا تاساننىڭ قولىنان بۇيرىق نەشە ءتۇرلى بولىپ شىقتى. ۇلكەندى كىشىرەيتتى، كىشىنى ۇلكەيتتى. سولاي ىستەمەي ءقايتسىن، «الارمانعا التاۋ از، بەرەرمەنگە بەسەۋ كوپ». وزىنە يەمدەنەرىن ۇلكەيتىپ الىپ، كىشىرەيتىپ جازۋعا كوپ اقىل كەرەك بولا ما!؟
جىلى-جۇمساققا ۇيرەنگەن تاسان جاس تورايدىڭ تاعى ءبىر قۋىرداعىن اڭسادى. وعان توراي قيىن با؟ وزىنە كەرەك دەپ تاپسا، توراي تۇگىل قاباندى دا قىلعيدى. سىلىكپەلەپ جەۋگە ايىنا ەكى تورايدان الىپ وتىردى. جەۋدى بىلگەن باتىر، ونىڭ ءىزىن جاسىرۋدى دا، دوكۋمەنتتى جوندەۋدى دە بىلەدى. ول جەگەن توراي تورعايداي بولىپ. دوكۋمەنتكە ءتۇستى. ءارقايسىسى ەكى كيلوگرامنان دەلىندى. كيلوگرامداعان سارى ماي، شولمەكتەگەن اراق ءوزى كەلىپ جاتادى. تەرە بەرىپ كەرەگى نە، ولاردى «ۇساق نارسە» دەپ-اق قويا سالايىق. ول تۇگىل ايىرباستاپ العان مەگەجىندى دە، ماگازيننەن كەڭسەگە دەپ ساتىپ الىپ، وزىنە ءسىڭىرىپ كەتكەن كىلەمدى دە ايتقانىمىز جوق. «ەل قۇلاعى ەلۋ». تاساننىڭ ىشكەن-جەگەندەرىنىڭ باسقاسىن ءبىز ايتپاساق تا جۇرت بىلەدى.
1951
You Might Also Like
-
جۋالى اۋدانىنا قاراستى كارل ماركس اتىنداعى كولحوزدىڭ وسى ءبىر مال جايىلىمىنداعى ون شاقتى ۇيدەن قۇرالعان اۋىل ءقازىر كۇندە ءىزى شۋ، قۇم قۋىت بولادى دا جاتادى. اۋەلى مۇندا ءداۋىت ايتقۇلوۆ بريگادير بولدى....
-
وقۋشىنىڭ بىلەتىن بىلمەيتىنىن كىم ءبىلسىن، قازاق حالقىندا ەرتەدەن كەلە جاتقان ءبىر اڭگىمە بار-دى. قىز، بوزبالا جينالعان شارشى توپتا اڭگىمە ايتىپ، كۇپىنىپ وتىرعان ءبىر جىگىت:
