الەكساندريا كىتاپحاناسى
بارشا دۇنيە ۋاقىتقا تاۋەلدى.
ميستيك فيلوسوفتاردىڭ جازۋىنشا ەڭ اۋەلدە دۇنيە دۇنيە بولىپ جارالعاندا تىرشىلىك ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن ايدىڭ بەتىندە پايدا بولعان دەسەدى. ول اي كۇندىز-تۇنى قاسىمىزدان قالمايتىن، بىردە تولىپ تۋاتىن، كەلەسىدە قىزدىڭ كۇمىس سىرعاسىنداي جىڭىشكەرىپ جاڭاشا كورىنىس تاباتىن كادۋىلگى جەر سەرىگى مە، الدە وزگە الەمنەن ۇشىپ جەتكەن، كەيىنشى تىرشىلىك كوزى سۋالعان سوڭ جوقتىققا جۇتىلىپ ۇلگەرگەن مۇلدە بوتەن اي ما، بۇل اراسى بىزگە بەيمالىم.
ايتەۋىر الگى تىرشىلىك پلانەتاسىندا جاسىل توعاي جايقالىپ، اڭ-قۇس ءورىپ، ءعىلىم-بىلىم دامىپ، بولىپ-تولعان ميلى ادامداردى — العاش وركەنيەتكە باسقىش قويعان عاجايىپتار دەپ جازادى. ول باسقىش الدەنەشە ميلليون جىلدار ءومىر ءسۇرىپتى، اقىرىندا سانالى تىرشىلىك يەلەرىنىڭ ءوزدى-وزى جاۋلاسقانىنان... داۋلاسقانىنان... اشكوزدىگىنەن... كۇناعا باتقانىنان... وزگە دە تەرىس قىلىعىنان، ۇلى ىرعاققا قايشى كەلىپ، تەكەتىرەستەن ءشىلدىڭ قيىنداي پىشىراپ ۇلى ىرعاقتىڭ قاھارىنا ۇشىراپ كۇيرەپ كەتىپتى.
اي وركەنيەتىندە ءىزى-تۇزى جوعالىپ ۇلگەرگەن ميلى ادامداردان ەكى-اق بەلگى قالىپتى دەپ جازادى گيمالاي تاۋىنان تابىلعان قىش كىتاپتا. الگى ايتقان بەلگىنى بولىپ-تولعان ميلى ادامدار كەلەشەكتە، وزدەرىنەن كەيىن ءومىر جالعاساتىن وزگە پلانەتاعا ادەيىلەپ اكەلىپ تاستادى ما، الدە كەيىنگى ءومىر پايدا بولعان تىرشىلىك يەلەرى الگى قوس بەلگىنى شۇقىنىپ ءجۇرىپ وزدەرى تاۋىپ الدى ما، ءبىز بىلمەيمىز. بىزدەن بۇرىن وركەنيەت ساتىسىنا اياق سالعان ميلى ادامداردان قالعان ەكى بەلگىنىڭ ءبىرى — قىش كىتاپ. ەكىنشى بەلگى — بيداي داقىلى.
پەرعاۋىن تابىتىنان، ساق پاتشاسىنىڭ تال بەسىگىنەن تابىلعان بيداي جەر بەتىندەگى جەمىس پەن داقىلدىڭ ءتۇپ اتاسى، اس-اۋقاتتىڭ تورەسى. جەر بەتىندەگى تۇقىمنان-تۇقىمعا ءتۇسىن بەرمەي، ءدامىن وزگەرتپەي، قاسيەتىن جويماي — ادام اتا، حاۋا انانىڭ مىڭ-ميلليون جىلدار جانسەرىگىنە اينالعان ىرزىق-نەسىبەسى نان عانا. نەبىر عاجايىپ ءتىل ۇيىرگەن اس-اۋقاتتان مەزگىل وتە بەتىڭىز قايتادى، شىعىپ قالاسىز، جەرىپ تىناسىز. اس تورەسى ناننان ادام بالاسى ەشقاشان شىقپايدى. وركەنيەتى كەمەل قاي-قاي حالىق ءوزىنىڭ ۇزىنا بويعى تاريحىندا داقىل تورەسى — بيداي ەككەن، ناندى قاسيەت تۇتىپ باسىنا قويىپ جەتىلگەن. الىس جولعا ناندى عانا سەرىك ەتكەن.
ەندى اينالىپ قىش كىتاپقا كەلەيىك. وسىدان بەس مىڭ جىل بۇرىنعى بابىل قىش تاقتايشاسى، گيمالاي موناحتارىنىڭ تاسقاشاۋ ۇلگىسى، ورحون-ەنيسەي تاس ۇستىنىنداعى جىر ناقىشى اتام زامانعى وركەنيەتتىڭ بىزگە جەتكەن ەمىس-ەمىس بەلگىسى. بابىل قىش تاقتايشاسىنداعى: «عۇلاما رۋحى كورىنەن تۇرادى، كورىنگەن پەندە كىتاپ جازاتىن بولدى» دەگەن گوي-گويىنىڭ استارىندا بۇگىنگى كۇندى مەگزەگەن تەرەڭ سىر جاتىر. كەيىنگى كەزدەگى ميستيك فيلوسوفتار وسى تاسقاشاۋ تاڭبا — قىش كىتاپتاعى: جان ولمەيدى، ءبىر تۇردەن كەلەسى تۇرگە اۋىسادى دەگەندى كولدەنەڭ تارتىپ — وسى وي وزگە پلانەتاداعى وركەنيەتتەن، اي وركەنيەتىنەن اۋىسقان دەگەن تۇجىرىمعا ات باسىن تىرەيدى.
وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدار بەلەسىندە دۇنيەلىك مادەنيەتتىڭ باس يەسى — يۋنەسكو ۇيىمى ەگيپەت ەلىمەن تىزە قوسىپ، ويلاسىپ، ءپاتۋالاسىپ، باياعى يۋليي سەزار اسكەرى قيراتقان، سودان كەيىن حريستيان كرەستشىلەرى ەكى مارتە ورتەپ كۇلىن سۋىرعان الەكساندريا كىتاپحاناسىن قايتا قالپىنا كەلتىرەيىك دەسىپ ءپاتۋالاستى. شارق ۇرىپ قارجى كوزىن ىزدەدى. دۇنيە ءجۇزى بايلارى ەلپ ەتىپ، جاردەم قولىن سوزۋعا ءازىر ەكەنىن ءبىلدىرىستى. «ءبىر كەزدەردە شاشىن ۇستارامەن قىرعىزعان پتولومەي دانىشپاندارى تىزە بۇگىپ، كوز مايىن سارقىپ، بىلىمگە ۇيىعان عاجايىپ كىتاپحانانى قالپىنا كەلتىرىپ، قايتا قۇرىسۋعا ءازىرمىز!.. ودان تۇسەتىن وسىمگە، تابىس كوزىنە يەگىمىز قىشىمايدى!..» — دەستى الەم الپاۋىتتارى. قارجى قالتاسىن قاقتى.
اقىرىندا ۇلكەن اڭگىمەنىڭ اياعى جەرگە ءتيىپ، كىتاپحانانىڭ نوباي-نۇسقاسىنا، قۇرىلىسىنا قوماقتى قارجى قۇيىلدى. بولاشاق كىتاپحانانىڭ نوباي-نۇسقاسىن سىزۋ بايگەسىنە ءۇش ءجۇزدان استام ساڭلاق ساۋلەتشىلەر اتسالىستى. ساراپشىلار اياعىنان سەندەلىپ، «ە، كىمنىڭ باعى جانار!..» دەپ، بايگەگە قوسقان اتى ءبىرىنشى كەلۋىن كۇنى-تۇنى جاببار يەدەن تىلەسىپ قامىن جەدى.
وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا دۇنيەلىك ساڭلاق ساۋلەتشىلەردىڭ كوزدى ارباپ، كوڭىلدى ماگنيتشە تارتار نەبىر عاجايىپ جۇمىستارى شاپپاي بەر بايگەنىڭ تىزگىنىن ءۇزىپ، مارەسىنە جەتتى. ءبىرىنشى ورىندى نورۆەگ ساۋلەتشىسى كريستوفەر كاپەللار جەڭىپ العان. سىزبا نوباي-نۇسقاداعى ساراپشىلار نازارىن ارباعان نەندەي سىر دەيسىز عوي.
ەڭ اۋەلى عاجايىپ عيمارات ۋاقىتتان تىسپىن... ۋاقىتقا باعىنىشتى ەمەسپىن... ماڭگىلىككە ۇلاسامىن... دەگەن ءپالساپانى مەگزەۋىمەن كوڭىل ارباپ، كوز تارتادى. كورگەن كىسىنى بيىك جوتالى وقيعا جەتەلەيدى.
كوسموستان، ايدان قاراعان كىسىگە كىتاپحانا جاپ-جاسىل جۇمىر جەردىڭ بەينەسىن ەلەستەتتى.
باس جاعىنداعى اركا ديامەترى 166 مەترلىك اينەكتى تاباقشا، جىل بويىنا كۇن نۇرىن العاش قابىلداپ، ەڭ سوڭىنان شىعارىپ سالىپ تۇرادى. سول دوڭگەلەك تاباقشادان وقۋ زالدارىنا كۇن نۇرى جىل ون ەكى اي قۇيىلىپ تۇرادى. الىستان... تەڭىز بەتىنەن قاراعان كوزگە تاۋ تولقىننان ۇزىن دەنەسىن جارتىلاي شىعارعان الىپ بالىق — كيت كوزگە ۇرادى.
الگى الىپ بالىقتىڭ باسى تولقىننان 37 مەتر بيىككە كوتەرىلگەن، قۇيرىق جاعى تولقىنعا 16 مەتر ءسىڭىپ كەتكەن.
كاپيتوليى لوتوس جاپىراعىنا ۇقسايدى. ءپىشىمى سيليندر ءتارىزدى. جالپى ىشكى سىيىمدىلىعى 80 مىڭ م².
الىپ بالىق — كىتاپحانانىڭ سىرتقى قابىرعاسى اسۋان تاس قازباسىنان قيىپ الىنعان سۇر، قوڭىر گرانيتپەن كومكەرىلگەن.
گرانيت بەتىنە ادامزات وركەنيەتى پايدا بولعالى ويلاپ تابىلعان يەروگليف، اراب ءۆيازى، لاتىن تاڭباسى، نوتا، گەندىك كود، قىش كىتاپ، تاس كىتاپتىڭ نەشەمە ۇلگىسى ورنەكتەلگەن. بەينە وزگە ءبىر الىس الەمنەن تالماي ءجۇزىپ، الگىدە عانا برۋحەيون بۇعازىنا كيمەلەپ كەلىپ كىدىرگەن كيتكە ۇقسايدى. قاراپ تۇرساڭ — قيالىڭدى بايىتادى، ويىڭدى ورنىقتىرادى، دۇنيەاۋي دانالىققا ءبىر اتتاپ، ەكى اتتاپ تاقاي تۇسكەندەي بولاسىز. عاجايىپ دۇنيە دەگەن وسى!
اسىرەسە كۇن تەڭىزگە ەڭكەيىپ بارا جاتقاندا عوي — الگى جەر بەتى بەدەرلەنگەن الىپ ديسك تەڭىزگە قوسىلا ءسىڭىپ، باقيلىققا، ماڭگىلىككە ءجۇزىپ بارا جاتقان الىپ بالىقتى ەلەستەتۋى — كورۋشىنى ايتىپ-بولماس اسەرگە بولەيدى. جەلدىڭ ىزىڭىمەن الديلەيدى. ۋاقىتتىڭ وتكىنشىلىگىن ورنەكتەيدى. دۇنيەنىڭ ءىلىم-بىلىمىن اڭساعان نەشەبىر عۇلامالار الەكساندريا كىتاپحاناسىنىڭ ەسىگىنەن ەنبەي تۇرىپ-اق دۇنيەلىك ويعا تىزگىن بەرەدى. جەر بەتىنە تۇسكەن ماڭگىلىكتىڭ كولەڭكەسى ىسپەتتى. كەشەگى مەن بۇگىنگىنىڭ التىن كوپىرى ەلەستەيدى.
پۋشكيننىڭ «قۇرانعا ەلىكتەۋ» ولەڭىندە ۋاقىت ولشەمىن — كۇننىڭ باتۋى مەن شىعۋىنان ەمەس، ادام ويىنىڭ باستالۋى مەن تۇجىرىمىنان ىزدەلىك دەگەن دايەك؛ گەرمان مەللۆيلدىڭ «اق كيت» رومانىنداعى ادام كوڭىل-كۇيىنىڭ تەڭىز تولقىنىمەن سالىستىرىلا سۋرەتتەلۋى — الەكساندريا كىتاپحاناسىنىڭ ماڭگىلىككە بەرگەن ارىز-شاعىمىمەن ۇندەس شىعىپ جاتقانداي، ءسىرا. كىتاپحانانىڭ تابالدىرىعىنان تۇساۋلى اتتاي ميتىڭداپ ەنگەن وقىرمان ءبىرازداسىن ارعىماق اتتاي ارشىنداپ شىعاتىنى شىندىق. باياعى بولعان — بۋمىن قاعاننىڭ ءبادىزشىسى تاسقا ويىپ جازعان: «بيىكتە — كوك ءتاڭىرى، تومەندە قارا جەر جارالعاندا، ەكەۋىنىڭ اراسىندا ادام بالاسى جارالعان. ادام بالاسى ۇستىندە اتا-تەگىم بۋمىن — بولعان قاعان، ىستەمى — ەستى تەمىر قاعان وتىرعان... دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشى سولارعا قاراعان» دەگەن سوزدەردى وقىعان كەزدە جانارىمدى مولدىرەپ جاس جيەكتەگەن ەدى. بوسامايتىن-اق ەدىم، بوساتقان كوپ تۇرىكتىڭ دە، كوك تۇرىكتىڭ دە بۇگىنگى قاراشاڭىراق يەسى — ۇلى دالانىڭ پەرزەنتى ەكەنىمدى الگى سوزدەر سەزىنتە تۇسكەنى. جەر بەتىندە بار ەكەنىمدى ءبىلدىم؛ بىلگىزگەن — اتا تەگىمنىڭ، الگى ەستىتەمىر، بولعان-قاعاننان ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلە جاتقان تەك ءتۇزىلىمى، قۋاتتى قاننىڭ قاسيەتى ەدى.
كىتاپحانا تۇگەلدەي جاڭارىپ تەڭىز جاعالاۋىنا قايتا قۇرىلدى. جەتى جىل سالىندى. 2002 جىلدىڭ جازىندا مارتەبەلى يۋنەسكو قۇزىرىمەن ءمارمار قاقپاسى قايىرا اشىلىپ، كوگىلدىر لەنتاسى قيىلدى. بەلگىلى سەبەپتەرمەن اشىلۋ راسىمىنە قاتىسا الماعام. ارادا كىتاپتى اشىپ-جاپقانداي جىلدام زىمىراپ ءۇش جىل ءوتتى... 2005 جىلدىڭ تامىز ايى قىزدىڭ قالامقاس قاسىنداي جاڭارىپ تۇرعان كەزىندە ءىسساپار بۇيىرىپ، جول ءتۇسىپ، اتاعى جەر جيھانعا جايىلعان ايگىلى ءبىلىم كاۋسارىنا باس ءيىپ، تاۋەتىپ شىعۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
ساباقتى ينە ساتىمەن، ايىم وڭىنان تۋىپ كىتاپحانا كىرەبەرىسىنە جازىلعان ءبىراز ءسوزدى سول جولى داپتەرىمە كوشىرىپ العام.
«ءومىردىڭ ءمانى — ءار كۇنگى، ءار ساعاتتا تىرشىلىك اعىسىنا قارسى جۇزە بىلۋدە، ۇلى ىرعاق پەن ءوز ءومىرىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن ۇشتاستىرىپ، ىقپالداستىرا بىلگەن كىسى باقىتقا جەتەدى.
باقىت — ۇلكەن ءسوز.
ادام تابيعاتتاعى قانداستارىنان ەكى قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءبىرى — وزىمشىلدىك. وزىمشىلدىك يەسىنىڭ باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرعىزادى، ۇرىندىرىپ ءجۇرىپ يا جار باسىنا الىپ شىعادى، يا وڭدىرماي جارعا جىعادى. ەكىنشى قاسيەتى — جەتكەن تابىسىنا ەشقاشان مىسە تۇتپايدى. وسى مىسە تۇتپاۋشىلىق ادام بالاسىن تابانىن جەردەن اجىراتىپ، عارىشقا ۇشىردى؛ وسى مىسە تۇتپاۋشىلىق مەزگىل وتكەن سايىن تابيعات-انادان ارا-جىگىن الشاقتاتىپ، جاتباۋىر، قايىرىمسىز ەتە تۇسەدى.
ءبارى باقىتقا جەتۋگە قۇشتار. جەتپەگەن كۇندە قاي-قاي پەندەنى الىس جاعالاۋعا ۇمتىلدىرۋىمەن قىزىق. باقىتقا جەتەم دەپ پەندەلەر ومىرگە قىزىعادى، شارشايدى، ءسويتىپ ءجۇرىپ تىرشىلىگىن كورىكتى، كوركەم ەتىپ قۇراستىرادى. «ە، تۇبىندە قول جەتكىزدىم عوي»، — دەپ كوڭىلى تىنشىپ جۇرگەن كىسىنى تاعى تاپپايسىز.
قاناعاتشىل، ءتاۋباسى مول ادامدارعا بۇيىراتىن باقىت، ءوزىمشىل كىسىلەرگە بۇيىراتىن باقىت بولادى. ءبىرىنشىسى شۇكىرشىلىكتەن، ەكىنشىسى تاعدىردان بەرىلەدى. وزىمشىلدىك مىنەزبەن ءولىپ-وشىپ قول جەتكىزگەن باقىتتىڭ ءتۇبى وپالى بولمايدى. داڭق — وسەكتەن، بايلىق — كورەالماۋشىلىقتان كۇيرەيدى. ءتاۋباشىل كىسىنىڭ باقىتقا جەتۋى جەڭىل، ءوزىمشىلدىڭ ءجۇرىسى ارپالىستان اداسادى. جەڭىلدىڭ ۇستىمەن، اۋىردىڭ استىمەن جان قيناماي — ماي شەلپەككە شەكەم شىلق ەتە تۇسەدى دەۋ بەكەرشىلىك.
كىسىنىڭ ءجۇزى اينا. باقىت كىسىنىڭ قوعامداعى ءوز ورنىن ايقىنداۋشى بارومەتر. ادامنىڭ قان قىزۋى، تەمپەرامەنتى كوپ ءجايىتتىڭ كىلتى. ءوز ءقادىرىن ءوزى سەزىنۋ، ءوزىن-وزى باعالاۋ قاسيەتى بىرەۋدە از، كەلەسىدە كوپ. ءوز پايىمىمەن ءومىر ءسۇرۋ باقىتتىڭ ءبىر قىرى. ورتاعا، ومىرگە قاجەت بولۋ — باقىتتىڭ كەلەسى قىرى. ەلدىڭ كوزىندە ءجۇرۋ — باقىتتىڭ نەگىزگى قىرى.
وسى جۇرت باقىت دەگەندى اۋىزعا ءجيى الادى، ايتسە دە سول ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىنا ۇڭىلە بەرمەيدى. باقىتتىڭ بەس ءتۇرلى باسقىشى تومەندەگىشە: ءبىرىنشى: ۇزاق جاساۋ، ەكىنشى: بارشىلىق، ءۇشىنشى: ساۋشىلىق، ءتورتىنشى: تازا ءجۇرۋ، بەسىنشى: باقيعا جەڭىل ءوتۋ. باقىت پەن باقىتسىزدىق شەگاراسى ادام جۇرەگىنەن وتەدى. اقىلدى — ازعا ريزا، اقىماق — مولعا مىسە تۇتپايدى».
العاشىندا جول ءتۇسىپ الەكساندريا كىتاپحاناسىنا بارعان كەزىمدە سونشالىق مول قازىنانىڭ، رۋحاني بايلىقتىڭ ۇستىنەن تۇسكەنىمدى سول مەزەتتە ايقىن سەزىنە الماپپىن. ۇلكەن سەزىنۋ جۇرەگىمە ۋاقىت وتە جەتتى. كەمەلدەنۋگە ءبىر اتتاپ، ەكى اتتاپ جاقىنداي تۇسكەنىمدى سەزدىم. كىتاپحانانىڭ قويماسى مەن ساندىعىندا قاتتالىپ جينالعان نەشەمە تاس تاقتا، قىش كىتاپ، پاپيرۋس، قامىس، قايىس، ساقتيان قولجازباسىنا ءبىر ءپاس كوز جۇگىرتۋدى ءومىر بويىنا ارمانداپ، سول ارمانىنا جەتە الماي كەتكەن قانشاما كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ عۇلامالاردى بىلەمىز. سول عۇلامالاردان قاي جەرىمىز ارتىق؟! ارتىقشىلىعىمىز — ءتىرى جۇرگەنىمىز. باقىت قۇسى بولىپ باسىمىزعا قونا قالعان قىزمەتتىك ءىسساپار، كىتاپحاناعا ات ءىزىن سالعىزعان جازمىش جازۋى عانا! سەزىنۋ دەگەننەن شىعادى: يۋليي سەزار باي كىتاپحانانىڭ ۇشتەن ءبىرىن ءتىلسىز جاۋ — ءورت قۇشاعىنا جىبەرگەن كەزدە ءوزىن-وزى سونشاما كورەگەن، ەرجۇرەك سەزىندى. ۇلكەن ءىس ءبىتىرىپ، تاۋعا شىققانداي كوكىرەك كەرە تىنىستادى.
ءبىرىنشى كرەست جورىعىنىڭ قولباسشىسى 392 جىلى كىتاپحانانىڭ جادىن جويىپ، اياۋسىز قيراتقان كەزدە يۋدەي، بابىل، ارامەي ءقارىپ بەلگىلەرىن تابانعا سالىپ، تۇككە العىسىز ەتىپ، حرەستياندار وركەنيەتىن بيىكتەتتىم دەپ ويلادى. وزدەرىن ءارى باتىر، ءارى باقىتتى سەزىندى. يىقتارىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي سول ءتۇنى الاڭسىز جاتىپ تىنىش ۇيىقتادى.
اي دا سول قالپىنشا باتتى، تاڭ دا باياعىشا اتتى. دۇنيە باياعىشا تۇرا بەرەدى، ءبارى ويلاعانداي بولا بەرەدى دەپ جورىدى. ايتسە دە جۇمىر جەردەگى بولماشىعا ءماز بولعىش... بولماشىدان پايدا تاپقىش... اتاق ىزدەگەن اقىندار، جەڭىس ىزدەگەن قولباسىلار، التىن ىزدەگەن پاتشالار، بىلايعى مىڭ-ميلليون قاراپايىم پەندەلەر جەر ۇستىندەگى تىرشىلىك ىرعاعى مەن جەتى قات اسپان شىڭىراۋىنداعى ۇلى ىرعاقتىڭ بايلانىسىن شىرىگەن جىپتەي بىرت-بىرت ءۇزىپ الا جازداعانىن كەش ءتۇسىندى.
جاس كەزىمنەن... جاس دەيتىن جاس تا ەمەسپىن... جيىرمادان جاڭا اسقان كەزىمدە جادىمدا جاتتالىپ قالعان شاعىن ەستەلىكتى ەسكە تۇسىرە كەتەيىن. ءبارى وسى ەستەلىكتەگى وقيعادان باستاۋ الدى دەسەم بولادى. ول قانداي وقيعا دەيسىز عوي. بايانداپ بەرەيىن.
1963 جىلدىڭ قاراشا ايى. دالىرەك ايتسام، قاراشانىڭ سوڭعى اپتاسى. قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ سوڭعى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىم. قاتارىمنىڭ الدى بولىپ جاقسى وقىدىم. ەندى ءساتىن سالسا جەتى-سەگىز ايدان كەيىن ەلىمىزدىڭ ماڭدايىنداعى جالعىز ۋنيۆەرسيتەتتى ءتامامدايمىن. ول ۋاقىتتا جوعارعى وقۋدى بىتىرگەن كىسىگە قازىرگىدەي ديپلومىن ۇستاتا سالمايدى. شەت ايماقتا، الىس اۋىلدا مامان جەتىسپەي جاتاتىنى ءمالىم. سودان قاي-قاي مامان وقۋ ورنىنىڭ جىبەرگەن جەرىنە بارىپ ءبىر جىل ىستەيدى، كوزگە تۇسەدى، وندىرىستىك مىنەزدەمە الىپ كەلەدى... سوسىن بارىپ ديپلومىن قولىنا بەرەدى. ارنايى ۇكىمەت قاۋلىسى شىققان. ال مەنىڭ ارمانىم مۇلدە باسقا: جازۋشى بولۋ. جازۋشى بولاسىڭ دەپ ۇكىمەت ەشقانداي قاۋلى شىعارمايدى، جازۋشىلىقتى تاعدىر ماڭدايعا جازادى. ەرتە قامدانىپ الماتىدان اياق ىلىكتىرەر كىشىگىرىم قىزمەت تاۋىپ الماسام — شەت ايماققا ءمۇعالىم بولاسىڭ دەپ، قولىما ءبىر جاپىراق قاعاز ۇستاتىپ، ماي قۇيرىقتان تەبەدى دە جىبەرەدى. سودان شاڭبىرەك اتىپ شاڭ مەن توپىراققا توپ ەتە تۇسەسىڭ، جازۋ جايىنا قالادى، كوزىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەپ، كورىنگەن ميلاۋ بالانىڭ سوڭىنان سۇركىل سالىپ جۇرگەنىڭ. قايتسەم دە امالىن تاۋىپ جازعانىمدى باساتىن، شيماي-شاتپاعىمدى وقيتىن قالامگەر قاۋىمى ىعىسقان كوشە جۇزىندە قالعانىم ءجون دەپ بەكىنەم.
ءقاۋىپتى الدىن-الا سەزگەن جازعان باسىم — ارى-بەرى رەداكسيالارعا جۇگىرىپ جۇمىس ىزدەي باستادىم. باس سۇققان رەداكتورلارىم شيمايلاپ ولەڭ، بىرەر اڭگىمە جازعانىمدى ەستىپ شوشىپ تۇسەدى. «بالا، بىزگە اقىن-جازۋشىنىڭ قاجەتى جوق. كەشە عانا ءبىر اقىن قالاماقىنى تومەن قوياسىڭدار دەپ بوقتاپ كەتكەن... بىزگە ماقالا جازاتىن جۋرناليست كەرەك»، — دەپ قوس قولىن سەرمەلەپ شىعارىپ سالادى. بەتىم قايتىپ، تاۋىم شاعىلادى. جاتىپ ويلانامىن. نە ىستەۋىم كەرەك؟ جوعارىدا تانىستىعى بار، قولداۋشىسىن تاپقان بىرەر جىگىتتىڭ قىزمەتكە تۇرىپ كەتكەنىن بىلەمىن. وزىمدە ونداي تانىس-تۋىس، اعايىن جوق، كانديداتتىق قورعايمىن دەپ عىلىم سوڭىنا شام الىپ تۇسكەن رۋلاستارىم وسىلاي-وسىلاي دەپ الدىنا ادەيىلەپ بارسام: قاي-قايداعى كوديكۋس-كۋمانيكۋس ءماتىنى، بەتىنە تۇزى شىعىپ ەروزياعا اينالىپ بارا جاتقان توپىراقتىڭ ماسەلەسىن ايتىپ قاڭعىمالاپ جايىنا كەتەدى. باس جازىپ جايىمىزعا جۇرەلىك دەسەدى.
اتاعى جەر جارىپ جۇرگەن پارمەنى كۇشتى ۇلكەن كىسىلەردىڭ الدىنان وتسەم دەپ ويلادىم.
بالا جاستان ءبىر مىنەزىم: ويىما العان نارسەنىڭ ۇدەسىنە جەتپەي تىنبايمىن. ناتيجەسى كەيدە وڭ، كەيدە تەرىس شىعىپ جاتادى.
سول كەزەڭدە ەسىمى دۇركىرەپ تۇرعان اكادەميك، رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆتىڭ الدىنان وتۋگە تاۋەكەل ەتتىم. الگى كىسىنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى الدىمنان داڭعىل جول اشاتىنداي بولادى دا تۇرادى. ول كەزدە عىلىم اكادەمياسىنىڭ كىتاپحاناسىنا ءجيى باس سۇعاتىن ەدىم. تانىس زال، تانىس بولمە. اكادەميكتىڭ قىزىل كىلەم توسەلگەن ات شاپتىرىم ايپارا كابينەتىنىڭ قابىلداۋ بولىمىنە باس سۇعامىن. الدىندا وتىراتىن حاتشى قىز، كومەكشىسى ءجۇز سىلتاۋ ايتىپ اكادەميكپەن جولىقتىرمايدى، تەلەفون ءنومىرىن بەرمەيدى. ءبىر كۇنى و عىپ، بۇ عىپ ءجۇرىپ «09» انىقتاما بيۋروسىنان قانەكەڭنىڭ ءۇي تەلەفونىن ءبىلىپ الدىم. قاراشا ايىنىڭ بۇلىڭعىرلاۋ ءبىر كەشىندە ۇلكەن كىسىنىڭ ۇيىنە تەلەفون شالدىم. ءوزى الدى.
«تىڭداپ تۇرمىن»، — دەدى ورنىقتى قوڭىر داۋىس.
«ءاتى-جونىم پالەنشە دەگەن. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرۋگە بەت الدىم. ازداپ جازامىن. اقىل-كەڭەس الۋعا الدىڭىزدان وتسەم دەپ ەدىم».
«ەندەشە ەرتەڭگىلىك ساعات توعىز شاماسىنادا ۇيگە كەل».
كوكىرەگىمە قۋانىش تولدى. قايتا اينالىپ اكادەمياعا بۇرىلىپ: «قانەكەڭ ۇيگە كەل دەپ ەدى» دەپ، حاتشى قىزدان پاتەر ءنومىرىن سۇراپ الدىم.
ەرتەسىنە تاڭ الاكەۋىمنەن تۇرىپ، بار ءتاۋىرىمدى يىعىما ءىلىپ، سول كەزدەگى ۆينوگرادوۆ پەن كوممۋنيست داڭعىلىنىڭ قيىلىسىنداعى، كونسەرۆاتوريانىڭ باتىس بەتىنە سالىنعان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە تيەسىلى ۇيگە جەتتىم. اسپان قاباعى سالىڭقى. دىم بۇركىپ تۇردى. بەس قاباتتىق ءۇيدىڭ ءتورتىنشى قاباتىنا كوتەرىلىپ، سول جاق اينالماداعى دەرماتيت قاپتاعان ۇلكەن ەسىكتىڭ قوڭىراۋىن باستىم. جۇرەگىم ابلىعىپ اتشا تۋلاسىن.
ماڭدايى جارقىراپ ەسىكتى قانىش يمانتاي ۇلىنىڭ ءوزى اشتى. قوس قولىمدى ۇسىنىپ سالەمدەسە سالىپ توسىرلاتىپ اياق كيىمىمدى شەشىپ، كەپكەمدى ءىلىپ، ۇلكەن كىسىنىڭ سوڭىنان ىلەستىم. ءۇي يەسى اس ۇيدە، دوڭگەلەك ۇستەلىنىڭ تورىندە ەرتەڭگىلىك شايىن ءىشىپ وتىر ەكەن. ۇستەل جيەگىنە تىزە بۇكتىم. اسپاز ايەل قىزىلكۇرەڭ ءۇندى شايىن وزىمە دە ۇسىندى. قارايمىن: ءتور يەسى قايماق قاتقان قىزىلكۇرەڭ شاي سوراپتايدى. ۇستەل ۇستىندە تىرەلىپ تۇرعان اس-اۋقات جوق: ۇنتاقتالعان ىرىمشىك، قۇمشەكەر، قارا نان عانا. كۇنى-تۇنى باسى وتتاعى قازانداي قايناپ، جويقىن شارۋا تىندىرىپ جۇرگەن الپاۋىت كىسىنىڭ سارىلىك اس ءمازىرى ىرىمشىك قانا، كوڭىل كونشىتپەيتىنى نەسى دەپ ىشتەي تاڭقالامىن باياعى. ءمانىسىن كەيىنشە ءتۇسىندىم.
— ال، بالا، — دەدى جۇمساق ۇنمەن، — شارۋا جايىڭدى ايتا وتىر.
ۋنيۆەرسيتەتى بىتىرگەن سوڭ الىس اۋىلعا ءمۇعالىم ەتىپ جىبەرەدى. ال ءوزىم استانادا قالسام دەيمىن. جازىپ ءجۇرمىن... الماتىدان شىعىپ كەتسەم جازعانىمدى ەشقايدا باستىرا المايمىن، ەشكىمگە كەرەگىم بولمايدى دەپ ويىمداعىنى اسىعىستاۋ ايتا باستادىم.
— جازۋشى بولسام دەيمىن.
— ەندەشە مەنى تىڭدا، — دەپ، شايىن سوراپتاي ءىشىپ ءتور يەسى ءسوزىن ساباقتادى، — قايتسەم دە قالادا قالسام دەگەن تاۋەكەلىڭدى ۇمىت. وقۋ ورنىنىڭ جىبەرگەن جەرىنە بار. جۇمىستان بويىڭدى تارتپا. جۇرتتىڭ كوزىنە ءتۇس، كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىس. مىنا اعاڭ سانالى ءومىرىن، ەلدەن، اۋىلدان باستاعان. گەولوگ كەركەسىن، قاپشىعىن يىعىما اسىپ الىپ جەر كەزىپ، قارساقپايدا، جەزدىدە جۇمىس جاسادىم، كەن ىزدەدىك، ەن بايلىقتىڭ شەتىن اشتىق. ءسويتىپ ءجۇرىپ جۇرتتىڭ كوزىنە تۇستىك. ەلدىڭ كوزى قىراعى، جەر تۇبىندەگىنى شالادى، باسقان قادامىڭدى قالت جىبەرمەيدى.
وسى مەزەت تۋ سىرتىمنان اق شاشتى، ارىقشا كەلگەن ورىس كەيۋاناسى: «وي، اندريۋشا!» — دەپ يىعىما قولىن سالدى. كەيۋانا تەرىس قاراپ وتىرعان ءوزىمنىڭ ءجۇزىمدى كورمەگەن. ىڭعايسىزدانىپ ورنىمنان كوتەرىلە بەرگەن ەدىم، ءتور يەسى وزىمە «وتىرا بەرگىن» دەپ يشارا جاسادى-داعى الگى كەيۋانا كىسىگە: «تايسا يلينيچنا، ەتو نە اندريۋشا، درۋگوي مولودوي چەلوۆەك»، — دەدى دە ءارى قاراي اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەردى.
— جالپى جاس ادامعا ايتار اقىلىم: ەڭبەگىمەن كورىنگەن قۇپ. ءجىعىلىپ-سۇرىنىپ جاساعان قىزمەت ەشقاشان تەككە كەتپەيدى. ءبىر جەردە ەلەنبەسە — كەلەسى ءبىر تۇستان الىپ شىعادى.
— جازۋشى بولسام دەپ ەدىم. كىتپاحانادان شىقپاي ءجۇرىپ ءبىراز نارسە جازىپ تاستادىم.
— ءتايىرى، سەنىڭ بارىپ جۇرگەنىڭ كوپ بولسا ساياباق تۇبىندەگى كىتاپحانا شىعار، — دەدى دە باسىن وڭ يىعىنا قوندىرىپ، سالدەن سوڭ قايتا توگىلدىرىپ جونەلدى، — كىتاپحانا دەپ دۇنيەنىڭ ءبىلىم قازىناسىن جيناعان الەكساندريا كىتاپحاناسىن ايت. ەگيپەت ەلىنە بارعان ءىسساپارىم بولاتىن. الگى كىتاپحانانى ءبىر جارىم كۇن ارالاپ، شەتى-شەگىنە جەتە المادىم. پاپيرۋس شيراتپا، تاس تاقتايشا، قىش كىتاپتىڭ نەشە اتاسىن كورىپ جاعامدى ۇستادىم. ادام اتادان بەرگى تاريح تۇگەل جازىلعان ساندىقتاي كىتاپتى اشىپ قىزىقتادىم، ءار پاراعى كىلە تارتاتىن كەرەمەتتى كوردىم. اتتەڭ-اتتەڭ باعا جەتپەس سول قازىنانىڭ كوپشىلىگى قاراۋسىز، سارعايىپ كۇن جەگەن، توزىعى جەتكەن قىش قۇجىرادا ءۇيىلىپ جاتىر. ەگيپەت پرەزيدەنتى الەم قاۋىمداستىعىنا كىتاپحانانى قايتا قۇرالىق، كەلەشەك ۇرپاققا اپتيەكتەي عىپ ساقتاپ قالايىق دەپ ۇندەۋ تاراتىپ الەك. ءبىزدىڭ ەل دە حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ ءپاتۋاسىنا قوسىلامىز... قولدايمىز... دەپ تىلەك ءبىلدىرىپ، ءتۇيىندى ءسوزىن ايتىپ، قايىرىمدىلىق قولىن سوزباقشى.
— كوپتىڭ كوزىندە جۇرگەنگە جەتپەيدى، — دەپ ءوز پىكىرىمدى قىستىرىپ قويامىن.
— جازۋشى تاقىرىپتى اسفالتتان المايدى، ەل ءىشى نەشەمە مىنەز كەنىشى. قاي جاعىنان الىپ سىيپاتتاساڭ-داعى قالامىڭ سۇرىنبەيدى، اسىرەسە اۋىل ادامدارىنىڭ مىنەز قالىبى اۋىز اشقاننان الاقانعا سالعانداي اشىق-شاشىق، تىمپي ويناعان كىسىدەي تۇمشالانىپ، ىشىمدەگىنى تاپ دەپ تۇرمايدى.
«تۇمشالانىپ» دەگەن ءسوزدى العاش رەت ءتور يەسىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. ىشتەي ويلاپ قويامىن: مىنا كىسىدەن قايىر بولاتىن بولدى ەندى، تەلەفون شالىپ: «وسىنداي بالا بارادى، ورنالاستىر»، — دەپ ءوتىنىش جاساسا عوي — ءتور يەسىنىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن ەشكىم جەرگە تاستاماس ەدى، جولىم بولىپ كەتەر ەدى. وكىنگەننەن پايدا جوق، تەگىن اقىلىن ايتىپ-ايتىپ، ۇزىن ءسوزىن ءيىپ كەلتىرىپ: «ال، بالا، جولىڭ بولسىن»، — دەپ تۇرەگەلىپ قولىن ۇسىندى. جىلى قوشتاسىپ شىعىپ كەتتىم.
كوشەگە شىقسام الماتىنىڭ جىلى جاۋىنى سىركىرەي باستاپتى. ءىنشاللا، ۇلكەن كىسىنىڭ الدىن كوردىم. تروللەيبۋسكە وتىرىپ، ۇيىمە بەت العان جولدا «جولىم بولمادى-اۋ» دەپ ىشتەي سوگىلگەنىم لەزدە جۋىلىپ ۇلگەردى. اتاعىنان ات ۇرىككەندەي، جەر باسىپ جۇرگەن قاتار — قۇربىلارىم ساتبايەۆتىڭ الدىن كورمەك تۇگىلى — جۋىقتاپ كوزىنە ءتۇسىپ سالەمدەسۋگە، قولىن الۋعا مۇعدارى كەلمەي جاتقاندا — ءوزىم عوي مىنا سۇرىممەن، بالاعىممەن شاڭ سىپىرىپ، بەس-التى داپتەر شيماي-شاتپاعىمدى ءبىر گازەتكە باسقىزا الماي ءدارۋىشتىڭ كۇنىن كەشىپ ءجۇرىپ-اق — قاس عۇلامانىڭ قولىن الدىم... ءسوزىن تىڭدادىم... باتاسىن العانداي الدىنان ارقالانىپ شىقتىم.
وكىنىشتىسى: كەيىنگىگە ەستەلىك بولسىن دەپ داپتەرىمە قولتاڭبا قويعىزىپ الماپپىن. ۇلكەن كىسىنىڭ ۇيىنە سوپايىپ قالاي كىردىم — سولاي سولبىرايىپ شىعىپ جۇرە بەرىپپىن.
كوپ ۇزاماي، 1964 جىلعى قاڭتار ايىنىڭ ورتا شەنىندە قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆ ماسكەۋدىڭ كۋنييەۆا اۋرۋحاناسىندا ەمدەلىپ جاتىپ باقي جالعانعا وزدى. ءمايىتىن ۇشاقپەن جەتكىزىپ، اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنان قارا ورمان قازاعى — ەڭىرەگەن ەل ەتەگى جاسقا تولىپ ءجۇرىپ كوز كورمەس ماڭگىلىك ساپارعا شىعارىپ سالدى. وسىدان اتتاي ەكى اي بۇرىنعى اكادەميكتىڭ ۇيىنە بارعان كەزىمدە ءاپپاق داستارقانىندا ۇنتاقتالعان اق ىرىمشىكتەن وزگە نارسەگە قول سوزباي وتىرعانىنىڭ ءمانىسىن سوندا بارىپ ءتۇسىندىم. ءتور يەسىنىڭ اسقازانى اس باتىرماي ءجۇر ەكەن عوي.
ءبىر كەزدەرى ... سوناۋ دۇنيەدە وتكەن قانىش يمانتاي ۇلى اڭىز عىپ تامسانا ايتقان، كەيىنشە جول ءتۇسىپ ءوز كوزىممەن كورىپ قايتقان ايگىلى الەكساندريا كىتاپحاناسى تۋرالى قالىڭ كىتاپ جازۋعا بولار ەدى. ول ويىمىزدى كەيىنگە قالدىرا تۇرالىق-تاعى كوزىمىزبەن كورگەن... بىلگەن... تۇيگەن جايىتتەن ءيىپ كەلتىرىپ، ەكى ءتۇرلى ويعا ايرىقشا توقتالىپ وتكەندى ءجون كوردىم.
اراب شولىندە وسەتىن قاسيەتتى ءزايتۇن اعاشىنىڭ كۇنگە كەپتىرىلگەن وزەگىن كورگەنىڭىز بار ما. ول وزەك ۋاقىت وتە تامىرى بىلەۋلەنىپ كورىنگەن ۇستانىڭ تارامىس قولىنا ۇقسايدى، كەلە-كەلە قايىستاي قاتىپ كەبەدى. باعزى ۇستالار كەپكەن ءزايتۇننىڭ ونە بويىنا جىلقىنىڭ مايىن ءسىڭىرىپ، كۇنگە قاقتاپ، ۇستىنەن ۇسكىلەپ، پاراققا ۇقساتىپ جونىپ، جاپىراقتاپ كەسەدى. ءبىر كەزدەگى اعاش بويىنداعى بۇتاق ءىزى، كوز، تامىر-تارماعى، ءبارى-بارى، باياعىشا تاقتاي بەتىندە تاڭبالانىپ كوز ارباعان كىلەم كەستەسىنە ۇقساپ ورنەكتەلىپ تۇرادى. جىلقى مايىنا سۋارىلعان، كۇندە جاتىپ كەپكەن زايتۇنگە سىنا جازۋدىڭ نەشە اتاسىن ورنەكتەپ جازىپ شىققاندا... بەينە، الگى ءقارىپ، الگى كوركەم جازۋ — اعاشتىڭ ونە بويعى ءبىتىم-بولمىسىنا، تامىر-تارامىسىنا ۇقساپ تۇسەدى. بەينە، اعاش ءوسىپ تۇرعان كەزىندە-اق الگى جازۋ وزەگىنەن ءونىپ شىققانداي. قۇدانىڭ قۇدىرەتى دەيمىز عوي! الگى سىنا ءقارىپ اعاش دىڭىنە تابيعات شەبەردىڭ كۇشىمەن جازىلىپ قالعانداي — توسىن، ءارى تۇڭعيىق اسەر قالدىرادى. الدەنەشە مىڭ جىلدىق ءزايتۇن اعاشىنىڭ دىڭىنە تابيعي قالىپتا تۇسە قالعان سىمعا تارتقانداي سىنا جازۋدىڭ سۋرەتى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان جۋىلىپ كەتپەيدى.
كىتاپحانادان سەزىنگەن ءجايىت تومەندەگىشە: وسىنداعى سەزىنگەن ءسوزى ورنىندا تۇرعان جوق دەۋشىلەر تابىلار. كوردىم دەگەننەن گورى سەزىندىم ءسوزى دالىرەك بولىپ ەلەستەيدى. بەس مىڭ جىلدىق بابىلدىڭ تاس تاقتايشاسىن اپتيەكتەي عىپ جيەگىنە التىن جالاتقان اينەك ساندىقشاعا سالىپ قويىپتى. استىندا لاتىنشا، ارابشا اۋدارماسى جازىلعان. وركەنيەتتىڭ العاشقى باسقىشى — وسى تاقتايشانى ءبادىزشى تاس قاشاۋشى بەلىن بۇگىپ، قابىرعاسىن سوگىپ ءبىر جىل جازعان دەسەدى. ءۇش جىل بويىنا 30ح100 سم. تاسقا وسىنشا قادالىپ وتىرىپ تۇسىرگەن نەعىلعان قادىم ءسوز دەپ سۇراعان ەدىك.
ءتارجىماشىنىڭ ەجىكتەپ اۋدارىپ حاتقا ءتۇسىرىپ بەرگەنى: «پاتشاعا بايلىق تاپشى، پاقىرعا ۋاقىت تاپشى، اقىنعا ءسوز تاپشى، سۇلۋعا كوز سۇعى تاپشى». ۋاقىتپەن سالىسا ويلانىپ، ۋاقىتتان تىس تاسقاشاۋمەن ورنەكتەپ جازىلعان كەمەل ويدىڭ توقەتەرى — ءومىر جەتپەيدىمەن وتەدى، جەتپەيدىگە — ۋاقىت جەلى عانا جەتەدى. بيلىگىن جۇرگىزگەن پاتشا دا، ءسوزىن وتكىزگەن اقىن دا دۇنيەنى جەتپەيدىمەن ءتامامدايدى. تاستاعى ءپالساپالىق وي جان دۇنيەڭدى قوزعايدى. ءقازىر دە جەتىستىم... جەتتىم... تولدىم... بولدىم... دەپ كەمەلدەنىپ، شاراسىنا تولىپ، مەيماناسى تاسىعان كىسىنى تابۋ قيىن. بۇگىن دە ءبىر-بىر جەتپەيدى پىراعىنىڭ جالىنا جارماسىپ، دۇنيە شىركىننىڭ سوڭىنا سۇركىل سالا قۇيعىتىپ جۇرگەن ءبىر-بىر پەندەمىز. وماقاسا قۇلايتىنىمىز قانشاما. دۇنيەنىڭ اقىل قازىناسىن، مىڭ-ميلليون دانىشپاننىڭ جان ارپالىسىن ءبىر اۋىز سوزگە ءتۇيىپ بەرگەن باعزى بادىزشىگە ءتانتىسىڭ!
تاس كىتاپ — ويىڭ سىيماسا سىزىپ تاستايتىن، يا بوماسا جىرتا سالاتىن قاعاز ەمەس. ءبادىزشى قولىنا بالعاسىن العاننان ءار ءسوزدى مىڭ ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ «وسىنىم دۇرىس، كەلەر ۇرپاققا قالسىن» دەگەن جۇرەك ءسوزىن عانا تاسقا تۇسىرەدى. ءزاۋلىم مۇنارا، سالتاناتتى ساراي ۋاقىت جەلىنەن مۇجىلەدى، قۇلايدى، تەڭىز تارتىلادى، كول ورتايادى، قۇلپىتاس، كەسەنە جەرگە ءسىڭىپ جوعالادى. ءبارى سول باياعىداي كورىنەدى. ماڭگىلىككە ۇلاساتىن دانىشپاننىڭ تاس كىتاپقا تۇسكەن — بىزگە دەيىن دە بولعان، بىزدەن كەيىن دە بولا بەرەدى، ماڭگىلىككە — قاربالاس قانا قالادى دەگەن قادىم ءسوزى.
ىنجىلدە قاربالاستى «سۋەتا — سۋەت» دەپ العان.
ادام بويىنداعى جەتسەم... بولسام... كورسەم... دەگەن ۇمتىلىس، قان قۇشتارلىعى قۇيىن كوتەرگەندەي قاربالاستى تۋعىزادى. قاربالاستان تىرشىلىك بازارى تولادى، تىرشىلىك بازارى كىسىنىڭ كوڭىلىن كونشىتەدى، يا كەرىسىنشە تاسپەن باستىرعانداي كەرى كەتىرەدى. كوڭىل توقتىعى — مەيماناسى تاسىپ، كۇلىپ جۇرۋگە، وتباسىن قۇرۋعا سەپتەسەدى؛ وزىڭە جانى اشيتىن جار تاباسىڭ، ۇرپاق وسىرەسىڭ، بەس-ون كۇن تىرشىلىكتە باقىت كىلتىن تاباسىڭ. اينالىپ كەلگەندە دوڭگەلەنگەن دۇنيەنىڭ ۇزىنا بويعى تاريحى قۇلاشقا تولار-تولماس تاس تاقتاعا سايىپ كەتكەنى كەرەمەت!
الەكساندريا كىتاپحاناسىنىڭ بويىندا قىرىم ەتى جوق، سىيديعان ۇزىن ديرەكتورى ەسىك اۋزىنا دەيىن شىعارىپ سالدى.
— جارىق جالعاننان ارتتىرىپ ەشتەمە العانىمىز جوق. كورگەنىمىز ويعا ازىق، داتكە قۋات. جەرلەستەرىمىز وسىنشانى كوردىك دەسەك سەنبەۋى مۇمكىن، ەستەلىككە، ەسكەرتكىشكە نە بەرەسىز، ديرەكتور مىرزا!
— كىسىگە بەرمەيمىز، كىسىدەن الامىز، — دەپ كىتاپحانانىڭ ۇزىنتۇرا ديرەكتورى سويعان تۇلكىدەي ىرجيىپ ءۇنسىز كۇلەدى. — ايتسە دە «الەكساندريا كىتاپحاناسىنىڭ قۇرمەتتى وقىرمانى» دەگەن ارنايى جاسالعان Vip پورتالعا ەسىمدەرىڭىزدى تىركەدىك!
— اللا رازى بولسىن، ديرەكتور مىرزا، — دەپ جىلى قوشتاسىپ شىعىپ جونەلدىك.
ۋاقىت جەلى ۇدەي سوعادى، باس امان، باۋىر بۇتىندىگىنە ءمازبىز. نەگە قول جەتكىزسەك تە — ۇرىنىپ ءجۇرىپ جەتتىك. ەشكىمگە قياناتى جوق كىسىنىڭ مۇڭىن، شەرىن قوزعايمىن دەپ ءجۇرىپ ءۋايىمشىل بولىپ الدىق. تۇنجىراپ قالعان كىسىنى كورسەك — جادىراتقىمىز كەلەدى، كوڭىلدى كىسىدەن — شەرلى، مۇڭلى كىسىلەر دۇنيەدە الدەقايدا كوپ ەكەنىن ىشىمىزدەن سەزەمىز. ءبارى سول باياعىداي كورىنەدى، دۇنيە جالعان دەگەن وسى!
ۇمتىلىپ ءجۇرىپ ۇلكەن كىسىنىڭ الدىن كوردىك... تالپىنىپ ءجۇرىپ كوركەم ءسوز ءتۇزىپ كىتاپ جازدىق... سول كىتابىمنىڭ ءبىرى 2005 جىلى جوعارى بيلىكتە وتىرعان مارتەبەلى لاۋازىم يەسىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپتى... ءىشى جىلىپتى... «قوي، بولماس، اعىلىپ جاتقان شەتەدىك ءىسساپارعا، «مادەني مۇرانىڭ» ءبىر تارماعىنا جازۋشىنىڭ ءاتى-جونىن تىزە سالىڭدار، جول ءتۇسىپ الەكساندريا كىتاپحاناسىن كورىپ تاسىنان تاۋەتىپ قايتسىن»، — دەپتى. بۇل دا ءبىر ءساتى تۇسكەن شارۋا بولدى. تىلەۋىمدى بەرىپ 2005 جىلدىڭ شۋاقتى تامىز ايىندا ءبىر توپ «مادەني مۇرا» ساراپشىلارىنىڭ تىزىمىنە ىلىگىپ، جول تارتىپ، ءدام بۇيىرىپ باعزىدان كەلە جاتقان اتا تاريح ەلى — ەگيپەتكە ات ءىزىن سالىپ، ىشكەرىدەگى الەكساندريا كىتاپحاناسىن كورىپ قايتتىم.
كوڭىلىم ءوستى، يىعىم بيىكتەدى.
ايدان قاراعاندا — جەر سۋرەتى تۇسكەن دوڭگەلەك سيليندر ءپىشىمدى، قۇبا جون؛ تەڭىزدەن قاراعاندا — تولقىننان جون ارقاسى كورىنگەن الىپ كيتكە ۇقساعان، شاشىن ۇستارامەن قىرعىزعان تاقىرباس پتولومەي دانىشپاندارى دوڭگەلەنە وتىرىپ ءماجىلىس قۇرعان، جىل ون ەكى اي شاتىرىنان كۇن قۇيىلىپ تۇراتىن قۇبا جوندى الىپ عيمارات — قاسيەتتى كىتاپحانا كوز الدىمنان كوپكە دەيىن جۋىلمايدى. جاراتقان يە، ءلايىم كۇن تۇرعاندا — تۇراتىن اقىل-ويدىڭ ارالى بولعايسىڭ، قاسيەت قونعان الەكساندريا، ءاردايىم داڭعىل ويدىڭ تەمىرقازىعى بولىپ قالعايسىڭ!
You Might Also Like
-
تاقاۋدا تۇركىستان بازارىنا بارىپ قايتقان ءتارزان-مۇتالىپ دوسىنىڭ اڭگىمەسىن ەستىگەلى ۇستاباي مۇلدەم قيالشىل بولىپ الدى. ۇزاق-ۇزاقتان تۇبىنەن وي تەرەتىندى شىعاردى. كەيدە كوكەسىنىڭ الدەنەگە جۇمساعان دا...
-
قويۋ قارا شاشتى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، جازىق ماڭداي، ايقىن اشىق جانارى تىكتەپ قاراعان كەزدە جان الەمىڭدى ەرىتىپ جىبەرەردەي جىلى لەپ سەزىلەتىن، قىر مۇرىن، كۇلە قاراعانى — ەلباسىنىڭ تەنيس كورتىننان تە...
