InfoHub Logo

گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا الەمدەگى ەڭ كونە ۋنيۆەرسيتەت رەتىندە كىرگەن ءال-قاراۋيندى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ءال-قاراۋين ۋنيۆەرسيتەتى ماروككونىڭ فەس قالاسىندا ورنالاسقان.

ءال-قاراۋين ۋنيۆەرسيتىنىڭ نەگىزىن 859 جىلى قايرۋان قالاسىندا تۇراتىن كوپەستىڭ فاتيما مەن ميريام ءال-فيحري ەسىمدى قىزدارى قالاعان.

ءاپالى-سىڭىلى قىزدارعا اكەسىنەن كوپ مۇرا قالعان. ولار بۇل اقشاعا مەشىت سالىپ، ونىڭ جانىنان مەدرەسە اشادى. ايتا كەتەيىك، بۇل الەمدەگى كونە قۇرىلىستاردىڭ ءبىرى. مەشىت جەرگىلىكتى حالىق باراتىن نەگىزگى ورىنداردىڭ ءبىرى بولعاننان كەيىن، ونىڭ ۇستىنە ماروككو سۇلتاندارىنىڭ قولداۋىنا يە بولعان ءال-قاراۋين ۋنيۆەرسيتەتى جىلدام دامي باستادى.

سونداي-اق، بۇل جەردە ستۋدەنتتەرگە گرامماتيكا نەگىزدەرى، شەشەندىك ونەر، لوگيكا، مەديسينا، ماتەماتيكا، استرونوميا، حيميا، تاريح جانە گەوگرافيا سياقتى پاندەر بويىنشا ءىلىم ۇيرەتىلدى. ال ونىڭ كىتاپحاناسىندا قۇندى قولجازبالار ساقتالدى. قۇندى جازبالاردىڭ اراسىندا اتاقتى يمام ماليك بين اناستىڭ ءال-مۋاتتاسى، سيرات يبن يسحاقتىڭ پەرگامەنتتە جازىلعان عازالدارى، سۇلتان احمەد ءال-مانسۇردىڭ سىيعا تارتقان قۇران كوشىرمەسى جانە مۇحاممەد يبن حالدۋننىڭ كىتابىنىڭ وتە ەرەكشە كوشىرمەسى بار.

ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ورداسىنا اينالعان ءال-قاراۋين كونە مۇسىلمان الەمىنىڭ رۋحاني جانە ءبىلىم بەرۋ ورداسىنا اينالدى. وقۋ ورنىنان مۇسىلمان الەمىنىڭ، جالپى مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان كوپتەگەن ىقپالدى عالىمدار مەن ءدىندارلار تۇلەپ ۇشتى. ولار اراسىندا يسلام زاڭ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءابۋ يمران ءال-فارسي، تانىمال اراب گەوگرافى جانە جيھانگەزى يۋحاننا ليۋن ءال-يفريقي ( Joannes Leo Africanus ) بار. بۇدان بولەك ۋنيۆەرسيتەتتە حريستيان ءدىنىن ۇستاناتىن عالىمدار، اتاپ ايتساق فلاماند فيلولوگى، جيھانگەز نيكوليا كلەنارد، گوللاند شىعىستانۋشىسى، ماتەماتيك ياكوۆ ۆانن گول، ريم پاپاسى سيلۆەستر II ءبىلىم الدى.

جىلدار وتكەن سايىن ءال-قاراۋين ۋنيۆەرسيتەتى كەڭەيىپ، بىرنەشە مارتە قايتا سالىندى. ءبىر مەزەتتە 22 مىڭ ادام سىيىپ كەتەتتىن ورىن افريكاداعى ەڭ ۇلكەن ءدىني مەكەمە بولىپ تابىلادى. ىستانبۇلداعى اييا سوفيا نەمەسە يسفاحانداعى مەشىتپەن سالىستىرعاندا مۇندا وزىندىك بىرەگەيلىك قاراپايىم ساۋلەتتىك كورىنىس ساقتالعان. قاراپايىم عانا اق باعاندار مەن اركالار، ەدەنگە جارقىراعان كىلەمدەردىڭ ورنىنا شي توقىمالار توسەلگەن. دۇعا وقۋ زالدارى ادامداردىڭ جان تىنىشتىعىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن اركالارمەن بولىنگەن. قاتار-قاتار قويىلعان اركالار شەكسىزدىكتى ەلەستەتەدى.

زالدىڭ قاراپايىم ساۋلەتتىك كورىنىسىن بۇرىشتارعا ىلىنگەن اشەكەي بۇيىمدار، كافەدارالار مەن ىشكى اۋلالار ەدەنىنە توسەلگەن زەرتاس پليتالار، اق باعاندارعا سالىنعان بەدەرلەر، اعاش بۇراندالار مەن ونەر تۋىندىلارى اشا تۇسەدى. اۋلادا تۇرعان جابىق اسەم دۇڭگىرشەكتەرگە سۋبۇرقاق ورناتىلعان، ول ورىنعا ءتاۋ ەتۋشىلەردىڭ جان تىنىشتىعى مەن ەركىن ويلاۋىنا جول اشادى.

ءال-قاراۋين تەك كونە وقۋ ورنى عانا ەمەس، ول XII عاسىرداعى ماعريبتىڭ سۋرەتشىلىك ونەرىنىڭ قولتاڭباسى. ءال-قاراۋيندى سالعان كەزدە قولدانىلعان ساۋلەتتىك ونەر قايتالانبايدى جانە ونداعى ونەر تۋىندىلارى باسقا عيماراتتاردا قولدانىلماعان. مۇنداعى بارلىق دەكور ءتۇپنۇسقا بولىپ تابىلادى. قۇرىلىس سالۋشىلار سول كەزدە الەم ارحيتەكتۋراسىندا تانىلماعان قۇرىلىس ماتەريالدارى مەن قۇرىلىس سالۋ ادىستەرىن قولدانعان.

---