الىستان استاناعا كەلگەندە
پاروۆوز تۇتىندىگىنەن شىققان قويۋ قارا ءتۇتىن بۋداقتاپ، پوەزد ءىى-الماتى ۆوكزالىنا جاقىندادى. الىس اۋداننان اۋىل شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەڭەسىنە قاتىسۋعا كەلە جاتقان .ازامات نۇرىم كۇن اشىق بولعانىمەن قالا شەتىندە شوگىپ جاتقان الىپ بۇلتتارعا تاڭدانىپ تۇردى. سالدەن كەيىن قاراپ ەدى، بۇلت دەگەنى اسپانمەن استاسىپ جاتقان تاۋ ەكەنىن ءبىلىپ، استانانىڭ تابيعي كوركىنە تاڭ-تاماشا قالدى.
ازامات نۇرىم ورىس ءتىلىن بىلمەگەنىمەن قازاقشا ساۋاتى مول ەدى. پوەزدان تۇسە قالعان جەردە بىزگە كەلگەن ماشينا بار ما ەكەن دەپ ديكتوردىڭ ۇنىنە قۇلاعىن تىگىپ ەدى، ودان ەشتەمە تۇسىنە المادى. سودان ونى ۆوكزالعا كىرگىزبەي، ءبىر شەتتەگى قاقپادان حالىقپەن بىرگە شىعاردى دا جىبەردى. سودان اينالىپ ۆوكزال ىشىنە كىرىپ ەدى، قاپتاعان كوپ جازۋدان «شىعاتىن ەسىك»، «شىقپايتىن ەسىك» دەگەننەن باسقا ءبىر ءسوزدى دە تۇسىنە المادى. قالاعا بارۋ ءۇشىن مۇنىڭ قاي ەسىگىنەن شىقسام ەكەن دەپ ول كاپ بۇيلىقتى. «قالاعا شىعاتىن ەسىك» دەگەن جازۋدى ىزدەپ كورىپ ەدى، ونداي قازاقشا جازۋ جوق بولىپ شىقتى. ول قايتا ويعا شومدى. «الدە استاناعا مەن سياقتى ورىسشا بىلمەيتىن قازاق كەلمەي مە ەكەن، ءا؟»
اقىرى حالىقتىڭ ءبىر وپتيميستىك، جاۋىنگەر ماتەلى ويىنا تۇسە كەتتى. «...تاۋەكەل ءتۇبى جەل قايىق وتەسىڭ دە كەتەسىڭ» دەگەن دەپ تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، ءبىر ەسىككە قويىپ كەتىپ ەدى، ايتەۋىر جاڭا قالاعا باراسىڭ دەپ قاقپادان شىعارعان جاق ەكەن. ول دالاعا شىققان سوڭ تاعى ءسال ويلانىپ تۇردى. اۋا رايى بولسا جاقسى، جاياۋلاپ قالانى كورە كەتپەك بولدى. ارينە بارار جەرىم اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى عوي، «سۇراي سۇراي مەكەنى دە تاباسىڭ» دەگەندەي ايتەۋىر تابارمىن دەپ، قول چەمودانىن الىپ تاۋعا قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
نۇرىم كەڭ، ءتۇزۋ كوشەمەن تاۋعا قاراي بەتتەپ كەلەدى. كوشەنىڭ ەكى جاعىنداعى ساپقا تۇرعان سولداتتاي اسەم بايتەرەكتەردىڭ توبەسىنە قاراساڭ بوركىڭ جەرگە تۇسەدى. اعاشقا جاسىرىنعان ءۇيدىڭ كوبى كوزگە تۇسە بەرمەيدى. ءسويتىپ كەلە جاتقاندا ءۇش قاباتتى ادەمى ءۇي كەزدەسە كەتتى. نۇرىم كورە كەتۋگە بۇرىلدى. «قازاق سسر مەملەكەتتىك باقىلاۋ مينيسترلىگى» دەيدى. «ق» عا ءتىلى كەلمەيتىن ءبىر ساقاۋ جازعان عوي دەپ وتە بەرىپ: «قازاق سسر جەڭىل ونەركاسىپ مينيسترلىگى» دەگەنگە كوزى ءتۇسىپ كەتتى. جەڭىل ونەركاسىپ مينيسترلىگىندەگىلەرگە «جەڭىل» دەگەن ءسوزدى جازۋ قانشالىقتى اۋىرعا تۇسكەنىن بايقادى.
ەندى ءبىر كوشە ءجۇرىپ بۇرىشقا قاراپ ەدى، قاي كوشە ەكەنىن اجىراتا المادى. تاقتاداعى قىزىل-جاسىل ادەمى جارنامالاردان دا ەشتەمە ۇقپادى. اتتەڭ بىلسەم دەدى، ءبىراق ارماندا كەتە باردى. سونان سوڭ تاعى تاۋەكەل دەپ شىعىسقا قاراي تارتا بەردى. ول گوگول كوشەسىمەن كەلە جاتىر ەدى. باعاناعى ءبىر ويىن قايتا تۇجىرىمدادى. نۇرىم مۇنىڭ كەيبىر ىسكەرسىنگەن ىسكەر ەمەس باسشىلاردىڭ كىناسى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن، نۇرىم شاماسى مۇندا شىنىندا (دا مەن سياقتى ادامدار كەلمەيتىن شىعار دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
كوشەنىڭ تۇستىك جاعىنداعى الدى كورنەكسىزدەۋ ءبىر مەكەمەنى كورىپ نۇرىم الدە ىزدەپ جۇرگەن مينيسترلىگىم وسى ەمەس پە ەكەن دەپ توقتاي قالدى. مەكەمە ماڭدايشاسىنداعى ءسوز ناق مىناداي ەكەن: «سسسر — ەلەكتروستانسيي قالىق كوميسسارياتى قازاقستان اۋداندىق ەنەرگيالىق باسقارماسى قازاقەنەرگو» الماتى ەلەكتروسەتتەرىنىڭ باسقارماسى «ۋاەە». كانە ەر بولساڭىز ءتۇسىنىپ كورىڭىز! مۇنىڭ نە ەكەنىن سوناۋ الىستاعى اۋداننىڭ تۇكپىرىندەگى كولحوزدان كەلگەن نۇرىم تۇگىل، بار ءومىرىن قالادا وتكىزگەن، جوعارى ءبىلىم العان، باسشى كىزمەت ىستەيتىن جولداستار دا ايتىپ بەرە الار ما ەكەن؟
— اپىر-اي، استاناداعى كەيبىر مەكەمەلەردە دە ءالى دە نە ورىسشا، پە قازاقشا تىلدەن ماحرۇم قالعاندار وتىرا بەرەدى ەكەن-اۋ! — دەپ ويلادى نۇرىم. شىنىندا دا، وسى مەكەمەنىڭ باستىعى قاي تىلدە سويلەيدى ەكەن ءا!؟ ءوزى ومىردەن قانشا جىل ارتتا قالىپ قويعان. كوميسسارياتتىڭ — مينيسترلىك بولعانى قاشان! مۇنى كورىپ نۇرىم قاتتى ءتۇڭىلدى. ناق وسىعان قاتارلاس ءبىر جازۋ تۇر ەكەن: «مەس—سسسر گلاۆۆوستوكەنەرگو قازاقەنەرگو ەنەرگوسبىتى». العاش نۇرىم مۇنىڭ قازاقشاسى قاي جەرى ەكەن دەپ قالدى. ءبىراق ول ايىرا المادى. ءبىراق مۇنى ايىپتاۋعا بولمايدى، قازاقشاسى بار-اق ەكەن. ول — «قازاق ەنەرگو» دەگەندەگى ەكى «ق» - نىڭ اياعى، سونان سوڭ سويلەمنىڭ اياعىنداعى تاۋەلدىك جالعاۋىنىڭ ءۇشىنشى جاعىن جاساپ تۇرعان «ى» ءارپى ەكەن. قازاقشا-اق ەمەس پە، شىركىن!
كەزدەسكەن بىرەۋدەن سۇراپ ءجۇرىپ، نۇرىم ءبىر كوشەمەن جوعارى كوتەرىلدى. (فۋرمانوۆ كوشەسى ەدى). ناق وسى كوشەدەن ءبىر قازاقشا جارناما كورىپ قۋانىپ قالدى: «ىشكى ىستەر مەن № 2 اسكەريلەندىرىلگەن جەكە ءورت ءسوندىرۋ كومانداسى». نۇرىم «ە، بۇعان تۇسىنۋگە بولادى» دەي بەرىپ، اۋزىن جيىپ الا قويدى: «الماتى قالالىق لەنين اۋداندىق مەملەكەتتىك ءورت ساقىلاۋ ينسپەكسياسى»، «ءسوندىرۋ» دەگەنى دۇرىس، ال .«ساقىلاۋى» نەسى ەكەن. ول كوشەنىڭ ارعى بەتىنەن وتىزىنشى جىلداردا جازىلعان ءسوزدى كوردى: «aBtomoBilden sagtan»
— ياپىر-اي، اتادان قالعان مۇراداي ساقتاعان ەكەن، دەگەنمەن مۇنداي ماسەلەگە سودان كەيىن كوڭىل اۋدارىلماعان عوي.
سۇراي-سۇراي اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دە تابىلدى-اۋ. نۇرىم-ۇلكەن ءۇيدىڭ ىشىنە ەنىپ كەتتى. جان-جاقتىڭ ءبارى ەسىك. بۇلىڭ-بۇلىڭ ءۇيدىڭ قاي ەسىگىنە كىرەرىن بىلمەي ارالاپ ءجۇرىپ، ءۇيدىڭ ءبىر بۇرىشىنا كەلىپ قالدى. ءبىر تەمىر ەسىكتى اشىپ قالىپ ەدى، ىشتەن بىرەۋ باقىرىپ شىعا كەلدى. «اشۋعا بولمايتىن ەسىكتى اشىپ، سەن ءوزىن، كۇدىكتى ادام شىعارسىڭ». ودان ارى ءجۇرىپ بەرىپ ەدى، بارلىق ەسىكتەگى جازۋعا تۇسىنە المادى. ءبىر ەسىكتەگى جازۋدى كورىپ نۇرىمنىڭ پۇستىسى قالماي جامان قورىقتى. «قىلمىستى ىستەر» دەگەن جالعىز ءسوز ونىڭ جان دۇنيەسىن شارلاپ شىقتى. ۇلكەن ەسىكتەگى «پروكۋرور» دەگەن جازۋدى كەرگەندە ول جاڭاعىدان دا جامان قىسىلدى:
— مەن ءوستىپ ءجۇرىپ ءبىر پالەگە جولىقپايىن! — ول زالدىڭ ىشىندەگى رەتسىز قويىلعان قالىڭ شكافتان زورعا جول تاۋىپ شىقتى دا زالدىڭ سىرتقى ەسىگىنە كەلىپ، ءوزىنىڭ قايدا كىرگەنىن بىلمەك بولىپ ماڭدايشاعا قاراپ ەدى، «سوۆەتتىك سوسياليستىك رەسپۋبليكالار سويۋزىنىڭ پروكۋرورى» دەگەن ەكەن. وسىنى كورگەن سوڭ بارىپ مۇندا بىرنەشە مەكەمە بار ەكەن دەپ نۇرىمنىڭ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى.
نۇرىم ءبىر كابينەتتىڭ الدىنان «بۋحگالتەريا مسح» دەگەن ءسوز كوردى. بۇل نە دەگەن قۇرمەت دەپ ويلادى نۇرىم." بۋحگالتەردىڭ مىسىعىنا ءبىر كابينەت. بۇدان بىلايعى ەسىكتەردە. وعان تانىس ءسوز وسى مەح بولدى. «مسح ناچالنيك گلوزمان» دەگەندى كورىن مىسىقتار باستىعى ەكەن دەگەن ون كەلە قالدى. وسىدان كەيىن «اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ جوسپارلاۋ-ەكونوميكالىق باسقارماسىنىڭ جيناقتاپ جانە بولجاپ جوسپارلايتىن ءبولىمى» دەگەندى كورىپ قىزمەتتى بۇلار بولجاپ ىستەيتىن بولسا دا، ايتەۋىر ەندى جاقىن كەلگەنىنە قاتتى قۋاندى.
ءسويتىپ نۇرىم ءار ەسىكتى ءبىر سوعىپ جۇرگەندە ءبىر مەيىرىمدى ادام كەزدەسە كەتتى:
— مىنا حابارلاندىرۋدى كورمەپ پە ەدىڭىز؟ — دەدى ول.
— ە، مەن ونىڭ نە ەكەنىن ۇقپايمىن عوي.
— ءا سولاي ما ەدى، — دەپ ول كوزىڭ جاماندىق كورمەگىر كەڭەسكە قاتىسۋشىلاردى تىركەيتىن بولمەنى كورسەتىپ جىبەردى. ءساتسىز ساياسات وسىلاي اياقتالدى-اۋ! دەگەنمەن نۇرىم بۇدان بىلاي ورىس ءتىلىن بىلەتىن ءبىر ادامنان ۇستاپ الىپ ايرىلمايتىن بولدى. ايتپەسە؟ ايتپەسە، اداسىڭقىراپ كەتۋى مۇمكىن عوي، استانامىزدىڭ تەك اتالعان مەكەمەلەرىندە ەمەس، ودان باسقالارىندا دا جاعداي وسىنداي ما ەكەن دەپ ول تاڭدانىپ قالدى،
1956
You Might Also Like
-
قىلىشىن سۇيرەپ قىس كەلەدى. جاپالاقتاپ قار جاۋىپ، جاپىراق بەتىن جاباتىن ۋاقىت تا تاياۋ. قىس كەلەتىنىن باسقا ۇمىتسا دا جەتىسۋلىقتاردىڭ ۇمىتاتىن ءجونى جوق. مي قايناتقان شىلدەدە دە تالعار مەن سارجالاق با...
-
ادەتتە كەڭسەلەردە اڭگىمە دۇكەنى قۇرىلىپ، كەيبىرەۋلەردىڭ قىزىل ءتىلىن قىلتىلداتىپ، كۇلكىسىن سىڭقىلداتىپ وتىراتىن ەكى كۇپ بولادى. ونىڭ ءبىرى — دۇيسەنبى. ول كۇنى قانداي اڭگىمەلەرىڭىز بار ما! كەشە ...
